Đó là khó khăn rất lớn của các HTX để phát triển. Theo báo cáo của Liên minh Hợp tác xã (HTX) Việt Nam, kinh tế hợp tác, HTX thời gian qua đã phát triển nhanh chóng cả về số lượng và chất lượng hoạt động; doanh thu, lợi nhuận tăng theo từng năm. Những mô hình mới đã mang lại thành công cho hàng nghìn HTX, tạo công ăn việc làm với thu nhập ổn định cho hàng trăm nghìn thành viên trên cả nước. Tính đến nay, cả nước có hơn 20 nghìn HTX đang hoạt động, với hơn 6,3 triệu thành viên và 2,5 triệu lao động làm việc thường xuyên. Mặc dù, đạt được những thành tựu đáng ghi nhận nhưng hiện nay không ít HTX vẫn còn gặp khó khăn nội tại, nhất là trong giai đoạn mới, khi Chính phủ phát động phong trào khởi nghiệp quốc gia, ứng dụng công nghệ cao trong phát triển nông nghiệp. 

Ngày 18/5 vừa qua, tại Hà Nội, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam phối hợp với Viện Kinh tế nông nghiệp hữu cơ tổ chức Hội thảo "Xúc tiến thương mại, công nghệ và thu hút vốn phát triển hợp tác xã Việt Nam". Sự kiện này mở ra những chương trình hợp tác sâu rộng, thiết thực cho các mô hình kinh tế hợp tác, hợp tác xã Việt Nam trong thời gian tới. Nhằm tháo gỡ “nút thắt” này, tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà quản lý, các HTX trong và ngoài nước đã tập trung các giải pháp tháo gỡ khó khăn trong quá trình tiếp cận vốn của các HTX. Liên minh HTX thống kê, đến nay mới chỉ có khoảng 2% số hợp tác xã tiếp cận được vốn vay, số còn lại vẫn tự xoay sở. 

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Ngọc Bảo phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Phạm Anh

Thiếu vốn khiến nhiều HTX không thể mở rộng sản xuất kinh doanh, thậm chí còn có khả năng rơi vào nguy cơ phá sản, trong khi đó những HTX muốn vươn lên tiếp cận công nghệ cao lại gặp rất nhiều khó khăn. Nguyên nhân khiến các HTX khó tiếp cận nguồn vốn vay là do họ không có tài sản đảm bảo và không đáp ứng được các yêu cầu chặt chẽ từ các ngân hàng. Hoạt động của các Quỹ hỗ trợ phát triển HTX thời gian qua đã tạo kênh tín dụng quan trọng giúp các cơ sở kinh tế hợp tác, HTX tháo gỡ một phần khó khăn về vốn để đầu tư mở rộng phát triển sản xuất kinh doanh, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho một lượng lớn lao động, góp phần đảm bảo an sinh xã hội… Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của các Quỹ hỗ trợ phát triển HTX còn bộc lộ khó khăn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng, chưa đáp ứng nhu cầu rất lớn và đa dạng về vốn phát triển sản xuất kinh doanh của các cơ sở kinh tế hợp tác, HTX… 

Theo Phó Chủ tịch Liên minh hợp tác xã (HTX) Việt Nam, ông Nguyễn Mạnh Cường, thời gian qua Chính phủ, các bộ, ngành đã thể chế hoá, ban hành và bố trí nguồn lực để thực hiện các chính sách hỗ trợ cụ thể đối với HTX, đặc biệt là hỗ trợ tiếp cận vốn và Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX. Đến nay cả nước có 48 Quỹ hỗ trợ phát triển HTX do Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh, thành phố quản lý, với số vốn điều lệ trên 800 tỷ đồng, vốn hoạt động trên 1.600 tỷ đồng. Bên cạnh đó, hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý thống nhất cho tổ chức và hoạt động của các quỹ. Còn tới 16/63 tỉnh, thành phố chưa thành lập Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX. Trong khi đó các quỹ đang hoạt động chủ yếu là quy mô nhỏ, có tới gần 50% số quỹ có mức vốn dưới 10 tỷ đồng, thậm chí có quỹ vốn điều lệ chỉ từ 1-2 tỷ đồng. 

Đó là chưa kể đa phần nguồn vốn hoạt động của các quỹ từ nguồn ngân sách nhà nước cấp chứ chưa huy động được các nguồn lực từ thị trường. Theo đó, do khuôn khổ pháp lý chưa hoàn chỉnh nên hiện nay các quỹ hỗ trợ phát triển địa phương vận dụng nhiều quy định khác nhau dễ dẫn đến rủi ro về pháp lý cho hoạt động của quỹ, đồng thời cũng gây khó khăn trong việc quản lý, giám sát của các cơ quan nhà nước. Đặc biệt, chưa có sự uỷ thác vốn cho vay giữa Quỹ Trung ương và địa phương nên xảy ra tình trạng có quỹ dư thừa nguồn vốn, có quỹ lại thiếu vốn để cho vay. Trong khi đó việc tiếp cận vốn vay từ quỹ này còn nhiều hạn chế do không ít các HTX có nhu cầu vay nhưng không đủ tài sản thế chấp, dự án xin vay còn đơn giản, sơ sài chưa đáp ứng yêu cầu… 

Chính vì vậy, bên cạnh việc tìm giải pháp căn cơ, để tháo gỡ khó khăn về vốn, bên lề Hội thảo, Viện Kinh tế nông nghiệp hữu cơ và Liên minh HTX Việt Nam còn công bố Chương trình Khởi nghiệp xanh trên quê hương Việt Nam; Kích hoạt nhiều gói tín dụng ưu đãi mua vật tư nông nghiệp dành cho các HTX, hộ nông dân trên cả nước… Từ đó, mở ra những chương trình hợp tác sâu rộng, thiết thực cho các mô hình kinh tế hợp tác, HTX Việt Nam trong tương lai. Cần có sự thay đổi trong cơ chế hỗ trợ vốn cho các HTX theo hướng quy định mở và rõ ràng hơn. 

Chẳng hạn, bổ sung việc cho vay các thành viên của HTX, bởi phát triển thành viên cũng là yếu tố quan trọng để phát triển HTX. Đồng thời cần sớm có hướng dẫn thành lập, tổ chức và hoạt động của các Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX ở địa phương để giúp hoàn thiện hệ thống các quỹ từ Trung ương đến địa phương. Từ đó, có căn cứ để mở rộng hơn các hoạt động hỗ trợ HTX tổ hợp tác và liên hiệp HTX. Bên cạnh đó, cần có sự thay đổi trong cơ chế hỗ trợ vốn cho các HTX theo hướng quy định mở và rõ ràng hơn. 

Chẳng hạn, bổ sung việc cho vay các thành viên của HTX, bởi phát triển thành viên cũng là yếu tố quan trọng để phát triển HTX. “Nên bổ sung 4 đối tượng được vay từ quỹ, gồm HTX, Liên minh HTX, tổ hợp tác và thành viên. Bên cạnh đó, thủ tục cho vay cần đơn giản hóa, áp dụng cơ chế ưu đãi như mở rộng cho vay tín chấp, tập trung vào các HTX hoạt động có hiệu quả gắn với chuỗi giá trị. Đồng thời, cần có quy định thống nhất về quản trị rủi ro để tăng tính an toàn cho quỹ./.

Huyền Thu