Nếu tính từ thời thử nghiệm làm đặc khu ở Hòn Gai (Quảng Ninh), Vũng Tàu - Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) đã là 30 năm, đến lúc này đã là chậm. Trong khi trên thế giới đã làm đặc khu thế hệ thứ 2, thứ 3 thì chúng ta không thể chậm hơn được nữa. 

Tuy nhiên, chọn ngành nghề ưu tiên thế nào cho các đặc khu cũng là một vấn đề mang tính sống còn, bởi chọn đúng, các đặc khu sẽ có cơ hội và điều kiện để phát triển. Nếu sai, đó sẽ là sự thiệt hại không gì bù đắp nổi. Nhiều người kỳ vọng các khu hành chính-kinh tế sẽ thu hút đầu tư, tạo việc làm và thúc đẩy tăng trưởng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các đặc khu có thể đem lại kết quả không như kỳ vọng. 

Cơ chế, chính sách đặc biệt về đầu tư kinh doanh là một trong những vấn đề lớn còn nhiều quan điểm trái ngược. Với ba địa phương đang được hình thành nên đặc khu cần tránh sự dàn trải, trùng lặp về ngành, nghề ưu tiên phát triển giữa các đặc khu, ví dụ ngành dịch vụ du lịch và vui chơi giải trí tổng hợp có casino. Đối với từng đặc khu, cần nghiên cứu kỹ một số ngành, nghề cụ thể tại các phụ lục về ngành, nghề ưu tiên phát triển tại từng đặc khu, cần được quy định rõ trong dự thảo luật nhằm bảo đảm nguyên tắc ưu đãi có trọng tâm, trọng điểm, phát huy lợi thế của từng đặc khu. 

Và chỉ xem xét, bổ sung trong một số trường hợp thực sự cần thiết, phù hợp với chủ trương của Đảng, chiến lược phát triển kinh tế xã hội, phát triển ngành đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định. Nhà nước có chính sách khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi nhằm thu hút đầu tư vào các ngành, nghề ưu tiên phát triển của đặc khu; xây dựng các đặc khu theo hướng xanh - tri thức - bền vững, áp dụng phương thức quản lý tiên tiến, hình thành môi trường sống văn minh, hiện đại, chất lượng cao; bảo đảm an sinh xã hội, giữ vững ổn định chính trị - xã hội tại đặc khu. Chính quyền địa phương ở đặc khu có bộ máy quản lý hành chính tinh gọn; có thẩm quyền phù hợp, hiệu lực, hiệu quả; được áp dụng thủ tục hành chính thuận lợi, đáp ứng yêu cầu của nhà đầu tư, tổ chức và cá nhân. 

 Đặc khu kinh tế Vân Đồn được nhiều đại gia địa ốc săn đón

Tuy nhiên, cần rà soát thật kỹ để tìm được các ngành nghề ưu tiên phù hợp cho mỗi đặc khu. “Ví như với Vân Đồn, có nên đưa công nghiệp công nghệ cao vào hay không? Ngay như ở Hòa Lạc (Hà Nội), sau bao nhiêu năm cũng chưa phát triển được thì liệu Vân Đồn có thể trở thành Thung lũng Silicon được không? Phải chăng, Vân Đồn chỉ nên phát triển thành thiên đường mua sắm, phát triển du lịch. Danh mục các ngành nghề ưu tiên phát triển này được xây dựng căn cứ vào đề xuất của các địa phương, cũng như dựa vào tư vấn quốc tế trên cơ sở nghiên cứu tiềm năng, lợi thế của các đặc khu. 

Các ngành nghề ưu tiên phát triển là nội dung mang tính trọng tâm, xuyên suốt, thể hiện mục tiêu, định hướng phát triển của từng đặc khu, là căn cứ để xác định và thực hiện các chính sách khác. Do đó, các ngành nghề ưu tiên này sẽ được xác định rõ trong Dự thảo Luật và hạn chế mở rộng nhằm đảm bảo nguyên tắc ưu đãi có trọng tâm, trọng điểm, phát huy lợi thế của từng đặc khu, chỉ xem xét, bổ sung những ngành nghề thực sự cần thiết theo đề xuất của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sau khi đã cân nhắc kiến nghị của các địa phương. 

Trong dự thảo Luật trình Quốc hội, tại ba đặc khu đều xác định xây dựng, kinh doanh khu dịch vụ, du lịch và vui chơi giải trí tổng hợp có casino là dự án thuộc ngành, nghề ưu tiên phát triển, cần thu hút đầu tư. Tuy nhiên, đây cũng là ngành, nghề kinh doanh có tỷ suất lợi nhuận rất cao, có sức hấp dẫn lớn đối với nhà đầu tư, do đó chính sách ưu đãi cần được tính toán hợp lý, đảm bảo không gây thất thu ngân sách nhà nước trong dài hạn. 

Khẳng định của ông Nguyễn Khắc Định, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho biết, có nhiều ý kiến đề nghị bổ sung các ngành nghề ưu tiên phát triển mới, tuy nhiên sau khi rà soát, Chính phủ đã thống nhất đề nghị bổ sung ngành nghề dịch vụ tài chính và logistics với đặc khu Vân Đồn; bổ sung ngành nghề sản xuất sản phẩm và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực hải dương, hàng hải, sinh học và sinh thái biển đối với đặc khu Bắc Vân Phong. Trong khi đó, từ chối để Phú Quốc bổ sung ngành nông nghiệp công nghệ cao. Như vậy, ngoài những ngành nghề chung được ưu tiên phát triển như du lịch, khách sạn... mỗi đặc khu đều có ngành nghề ưu tiên riêng. 

Có ý kiến đề nghị không quy định "cứng" về danh mục này trong luật mà chỉ nên quy định mang tính định hướng hoặc có quy định "mở" để có tính ổn định lâu dài, đồng thời, bảo đảm linh hoạt, phù hợp với thực tiễn phát triển của các đặc khu. Dự thảo luật cũng "mở" trường hợp xuất hiện các yếu tố quan trọng tác động tới định hướng phát triển của đặc khu. Chính phủ trình Quốc hội danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện tại đặc khu gồm 108 ngành, nghề (cắt giảm 135 trên tổng số 243 ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư). Trên cơ sở chỉ tập trung vào ngành nghề ưu tiên, không ưu đãi tràn lan, bảo đảm tính chặt chẽ, không thu hẹp các ưu đãi cho đặc khu nữa vì sẽ mất tính vượt trội và cạnh tranh của đặc khu. 

Do đó, việc lựa chọn ngành nghề của đặc khu cũng phải bảo đảm tính cạnh tranh, vượt trội, giảm một số ưu đãi đối với dự án đầu tư xây dựng, kinh doanh khu dịch vụ, du lịch và vui chơi giải trí tổng hợp có casino so với dự thảo Luật được Chính phủ trình Quốc hội để tạo thế mạnh cho mỗi đặc khu. 

Bảo Anh