(CLO) So sánh với các nước trên thế giới, nước có thu nhập cao (Mỹ, Anh, Pháp...) hay các nước thiếu tài nguyên năng lượng sơ cấp cho sản xuất điện (Nhật Bản, Hàn Quốc) để kết luận Việt Nam có giá điện thấp liệu có khập khễnh ?

Không sòng phẳng

Theo các chuyên gia, trước tiên phải căn cứ vào điều kiện kinh tế - xã hội, hoạt động của các doanh nghiệp, thu nhập người dân hiện tại và cấu trúc hệ thống điện, đặc biệt nguồn tài nguyên năng lượng sơ cấp cho sản xuất điện thì ở Việt Nam giá bán điện bình quân (kể cả VAT) - 1.7844,25 đồng/kWh, tương đương 8,3 UScent/kWh không phải là thấp.

Giá điện được điều chỉnh tăng liên tục qua các năm gần đây, mỗi lần điều chỉnh chỉ theo hướng tăng, chưa hề giảm. Biểu giá điện hiện nay xây dựng chủ yếu dựa trên chi phí thống kê hoạch toán chưa đủ độ tin cậy, chưa áp dụng phương pháp phổ biến và hiện đại theo chi phí biên dài hạn, chưa xây dựng biểu giá 2 thành phần: công suất và điện năng, điều chỉnh giá điện mới chỉ chú ý đến các yếu tố làm tăng chi phí mà chưa quan tâm đến các yếu tố giảm chi phí như mùa nước, tăng công suất của các nhà máy thủy điện, việc giảm tổn thất, hạ giá thành của hệ thống.

Theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, tại Mỹ, họ sản xuất điện hạt nhân nên giá điện rất rẻ. Singapore sản xuất điện từ dầu, khí nên giá rất đắt. Còn tại Việt Nam, điện được sản xuất từ thủy điện, dầu, khí, than và trong bối cảnh thủy điện chiếm 40% cơ cấu nguồn phát thì bình quân giá điện của Việt Nam thế nào? Giá thành thủy điện thấp vậy giá điện so sánh đã hợp lý chưa?

Điện lực Việt Nam (EVN) luôn kêu giá điện thấp song năm nào cũng có lãi?! Do vậy giá bán điện ban hành qua các thời kỳ điều chỉnh chưa thuyết phục, mang nặng cơ chế hành chính, thiếu cơ sở khoa học, chưa công khai minh bạch về giá thành nên chưa đươc sự đồng thuận của khách hàng.

Hiệu quả hoạt động của EVN cho đến nay vẫn bị đánh giá là kém. Trước đó, Thanh tra Chính phủ cũng đã chỉ ra nhiều sai phạm của EVN, trong đó có việc EVN đưa cả các chi phí bên ngoài hoạt động sản xuất điện để tính vào giá điện.Câu hỏi đặt ra là giá điện được tính như vậy có công bằng với người tiêu dùng?

Nhiều chuyên gia cho rằng, sớm hay muộn cũng phải phá bỏ thế độc quyền của ngành điện. Chủ trương của Chính phủ là thị trường hóa hoàn toàn các khâu phát điện, truyền tải, phân phối điện song vẫn tồn tại cơ chế duy nhất EVN bán điện hiện nay sẽ khó tránh khỏi sự o bế, không sòng phẳng về giá điện.

Cần một sự minh bạch

Theo PGS.TS. Nguyễn Minh Duệ - Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, việc điều chỉnh giá bán điện phải được thực hiện công khai, minh bạch phù hợp với quy định của pháp luật về giá. Người tiêu dùng không đòi hỏi giá thấp mà cần một sự minh bạch rõ ràng của ngành điện.

Về giá điện, quan trọng nhất là giá bán lẻ bình quân và biểu giá bán lẻ cho các khách hàng trực tiếp dùng điện. Thị trường điện là nơi giao dịch giữa hai đối tượng chủ yếu: người cung cấp và người tiêu thụ trực tiếp thông qua giá cả. Người cung cấp đối với thị trường điện bao gồm các đơn vị sản xuất, truyền tải, phân phối và quản lý; người tiêu thụ bao gồm các khách hàng trực tiếp dùng điện. Giá bán điện được xác định trên cơ sở giá thành sản xuất, truyền tải, phân phối và lợi nhuận hợp lý, với sự đồng thuận của người khách hàng, TS. Nguyễn Minh Duệ phân tích.

Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho người tiêu dùng thì phải có một tổ chức độc lập đứng ra kiểm soát giá điện, thay vì trực thuộc một Bộ “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Kinh nghiệm các nước là đều có tổ chức độc lập kiểm soát giá điện. Do vậy, trong lúc thị trường điện Việt Nam chưa có sự cạnh tranh thực sự thì càng phải thúc đẩy các cơ chế kiểm soát này.

[su_note note_color="#dccdf6"]Tính đến nay, trong đa số các ngành trong nền kinh tế Việt Nam đã và đang chuyển đổi sang kinh tế thị trường cạnh tranh, còn ngành điện vẫn ở thế độc quyền, đang vận hành theo mô hình liên kết dọc truyền thống. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hiện đang sở hữu phần lớn các nhà máy điện, nắm giữ toàn bộ khâu truyền tải, phân phối và kinh doanh bán lẻ điện. Tổng Công ty mua bán điện là đơn vị duy nhất, mua điện của tất cả các nhà máy điện (trong và ngoài EVN); Trung tâm điều độ quốc gia (Ao) thực hiện cả hai chức năng: vận hành HTĐ và điều hành giao dịch TTĐ, cũng thuộc EVN. [/su_note]

Lộ trình để tiến tới thị trường điện cạnh tranh hoàn hảo đã được hơn nửa chặng đường nhưng kết quả còn rất khiêm tốn, nếu không có những giải pháp đột phá thực hiện thị trường điện cạnh tranh thì áp lực tăng giá điện vẫn đè nặng lên các doanh nghiệp và người dân.

Giang Phan