Sáng nay(23/4), tại Hội nghị toàn quốc về giải pháp tổng thể thúc đẩy xuất khẩu. Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã đặt ra hàng loạt câu hỏi lớn tới lãnh đạo các bộ ngành, địa phương, hiệp hội doanh nghiệp. “Tại hội nghị hôm nay tôi đề nghị lãnh đạo các bộ ngành, địa phương, đại diện các doanh nghiệp (DN) phải nhìn thẳng vào sự thật, nhìn thẳng vào các yếu kém trong công tác quản lý, xuất nhập khẩu của chúng ta để đề ra giải pháp tháo gỡ các nút thắt này” – Thủ tướng nhấn mạnh. 

Theo báo cáo của Bộ Công thương, năm 2017 là một năm đặc biệt thành công của xuất khẩu. Lần đầu tiên kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vượt mốc 200 tỉ USD. Tính chung cả năm, xuất khẩu đạt 214 tỉ USD, tăng 21,2% so với năm 2016, vượt xa chỉ tiêu Quốc hội và Chính phủ giao cho ngành Công Thương. Năm 2017, Việt Nam có thêm 4 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỉ USD, đưa số mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỉ USD lên 29 mặt hàng; số mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 2 tỉ USD là 20 và có 8 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 6 tỉ USD. 

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã đặt ra hàng loạt câu hỏi lớn tới lãnh đạo các bộ ngành, địa phương, hiệp hội doanh nghiệp tại Hội nghị toàn quốc về giải pháp tổng thể thúc đẩy xuất khẩu được tổ chức sáng nay (23/4). Ảnh VGP

Nhóm hàng công nghiệp chế biến tiếp tục là động lực chính trong tăng trưởng xuất khẩu, nhiều mặt hàng đạt mức kim ngạch và tăng trưởng ấn tượng như điện thoại các loại và linh kiện (45,27 tỉ USD, tăng 31,9%), máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (25,9 tỉ USD, tăng 36,8). Nhóm hàng nông, thủy sản cũng có sự tăng trưởng tốt, đóng góp 8 mặt hàng vào nhóm kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỉ USD. Trong đó, nhiều mặt hàng có tăng trưởng cao như thủy sản đạt 8,32 tỉ USD, tăng 18%; rau quả đạt 3,5 tỉ USD, tăng 42,5%, hạt điều đạt 3,52 tỉ USD, tăng 23,8%... Công tác phát triển thị trường xuất khẩu đạt được những kết quả tích cực. 

Hàng hóa Việt Nam tiếp tục khai thác các thị trường truyền thống và mở rộng tìm kiếm, phát triển thêm nhiều thị trường mới. Cả năm 2017, có 28 thị trường xuất khẩu đạt kim ngạch trên 1 tỉ USD, trong đó 7 thị trường đạt kim ngạch trên 5 tỉ USD, 4 thị trường trên 10 tỉ USD. Theo đánh giá của Bộ Công Thương, năm 2018, theo lộ trình cam kết tại các FTA, thuế nhập khẩu của các đối tác sẽ tiếp tục được xóa bỏ hoặc cắt giảm, tạo thêm lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa của Việt Nam. Theo lộ trình cam kết tại các FTA, năm 2018, thuế nhập khẩu của các đối tác sẽ tiếp tục được xóa bỏ hoặc cắt giảm, tạo thêm lợi thế cạnh tranh cho hàng Việt Nam xuất khẩu đi các nước.

Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định FTA Việt Nam - EU dự kiến có hiệu lực vào năm 2019 đã và đang tạo ra sức hút mới cho đầu tư trực tiếp nước ngoài, giúp nước ta có thêm năng lực sản xuất mới. Bên cạnh đó, hoạt động xuất khẩu cũng tiếp tục có thuận lợi từ những nỗ lực của Chính phủ, các bộ, ngành trong cải cách thủ tục hành chính, kiến tạo môi trường kinh doanh, đầu tư thuận lợi, thông thoáng, minh bạch; góp phần khơi thông nguồn lực cho sản xuất kinh doanh trong nước. Tuy nhiên cùng với đó, Việt Nam cũng phải đối diện với những thách thức không hề nhỏ, vẫn còn tồn tại và hạn chế, như việc: Xuất khẩu chuyển từ dựa mạnh vào dầu thô sang dựa mạnh vào nhóm hàng điện tử (chiếm tới 33% tổng kim ngạch xuất khẩu). 

Nếu không tính 2 mặt hàng là điện thoại và máy vi tính, linh kiện điện tử, tăng trưởng xuất khẩu cả nước năm 2017 chỉ đạt 15,8%; xuất khẩu vẫn dựa nhiều vào khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), cụ thể là khối FDI vẫn chiếm trên 70% xuất khẩu; mức độ đa dạng hóa thị trường của một số mặt hàng thuộc nhóm nông sản, thuỷ sản chưa cao, cụ thể là còn phụ thuộc nhiều vào khu vực châu Á (chiếm tới 52,7%). Một số mặt hàng phụ thuộc vào một thị trường duy nhất (sắn, cao su, thanh long,…); sản xuất một số mặt hàng nông, thủy sản còn manh mún, tự phát, dẫn đến có lúc không kiểm soát được nguồn cung dành cho xuất khẩu. 

Đặc biệt, sản xuất manh mún khiến chất lượng nông, thủy sản không đồng đều, rất khó kiểm soát vấn đề an toàn và khó áp dụng các chuẩn mực của thế giới về truy xuất nguồn gốc; với nông sản, ta đã làm tốt công tác đàm phán để cắt giảm thuế nhập khẩu trên thị trường ngoài (thông qua các Hiệp định FTA song phương và đa phương) nhưng việc đàm phán để được công nhận về quản lý chất lượng và quản lý an toàn thực phẩm còn hạn chế. 

Do vậy, nhiều mặt hàng dù đã được nước ngoài giảm thuế về 0% nhưng nông sản của ta vẫn chưa thâm nhập được (như sữa, thịt lợn, rau quả); với quyết tâm, nỗ lực của Chính phủ, các Bộ, ngành, thủ tục hành chính về cơ bản đã thông thoáng, minh bạch, thuận lợi cho sản xuất kinh doanh. Hoạt động xuất khẩu của Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Thương mại toàn cầu năm 2018 được dự báo sẽ tiếp tục khởi sắc nhưng vẫn tiềm ẩn những biến động khó lường khi quan hệ ngoại giao, kinh tế giữa các nền kinh tế lớn đang trở nên căng thẳng trong những ngày gần đây. 

Chủ nghĩa bảo hộ đang xuất hiện trở lại và thể hiện rõ ràng hơn trong những tháng đầu năm 2018. Các nước nhập khẩu áp dụng nhiều tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm và về bảo vệ môi trường ngày càng khắt khe. Đây là một trong những khó khăn lớn nhất mà xuất khẩu của Việt Nam phải đối mặt. Làm sao tăng giá trị gia tăng của sản phẩm trong nước, chứ không chỉ xuất khẩu thô nữa? Làm sao phải tháo gỡ được những nút thắt về xuất khẩu, vướng mắc về thủ tục? Làm sao để DN Việt Nam nhanh chóng nắm bắt được thông tin, chính sách pháp luật, cơ hội làm ăn ở thị trường nước ngoài? Làm sao tiếp tục phát triển thị trường xuất khẩu? Khâu yếu của xuất khẩu của Việt Nam là gì và bức tranh lớn về xuất khẩu Việt Nam tới đây sẽ được tiếp cận thế nào? là những câu hỏi lớn cần được đại diện các doanh nghiệp, chuyên gia kinh tế, lãnh đạo các bộ ngành, địa phương đóng góp giải pháp, đề xuất. Những giải pháp, đề xuất này sẽ được Chính phủ đưa vào nghị quyết để chỉ đạo các đơn vị, địa phương thực hiện. 

Bộ Công Thương cho hay, trên cơ sở các giải pháp, định hướng lớn của Chiến lược Xuất nhập khẩu hàng hóa thời kỳ 2011-2020, định hướng đến năm 2030, bộ đã xây dựng 3 nhóm giải pháp lớn nhằm thúc đẩy xuất khẩu. Theo đó, nhóm giải pháp tác động vào phía cung gồm các giải pháp tập trung vào đẩy mạnh tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp, tăng cường kiểm soát nguồn cung, định hướng sản xuất gắn với tín hiệu thị trường; từng bước nâng cao và ổn định chất lượng nông sản, thủy sản xuất khẩu, đảm bảo đáp ứng các quy định ngày càng khắt khe của các thị trường nhập khẩu về chất lượng, an toàn thực phẩm. Bộ Công Thương chủ động, tích cực phối hợp với Ủy ban Châu Âu đẩy nhanh tiến độ rà soát pháp lý để tiến tới ký chính thức Hiệp định FTA Việt Nam - EU trong năm 2018, hướng đến phê chuẩn và thực thi Hiệp định vào vào cuối năm 2018 hoặc đầu năm 2019; chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành hoàn thành hồ sơ xin phê chuẩn để sớm trình Quốc hội phê chuẩn Hiệp định CPTPP, mở ra các thị trường mới cho xuất khẩu của Việt Nam; nỗ lực yêu cầu các nước xóa bỏ tối đa thuế nhập khẩu và các rào cản phi thuế đối với hàng hóa của Việt Nam trong quá trình đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Nghiên cứu biện pháp giúp các doanh nghiệp khắc phục khó khăn trong khâu thanh toán tại một số thị trường như Trung Quốc, Liên bang Nga, một số nước châu Phi,... để thúc đẩy xuất khẩu sang các thị trường này.

Ngoài ra, tiếp tục xem xét, áp dụng các biện pháp để giảm lãi suất cho vay ngắn hạn; tổ chức tập huấn, phổ biến, hướng dẫn cho các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, về quy trình, thủ tục hồ sơ vay vốn. Nghiên cứu biện pháp giúp các doanh nghiệp có thể tham gia trực tiếp vào các thị trường kỳ hạn quốc tế để tận dụng các công cụ phòng chống rủi ro (hedging) trên các thị trường này. Để xuất khẩu tăng trưởng bền vững, cần phải có giải pháp tổng thể, căn cơ: từ thúc đẩy sản xuất phát triển, tạo nguồn hàng chất lượng cho xuất khẩu và nâng cao giá trị gia tăng; duy trì thị trường xuất khẩu ổn định; đến những giải pháp hỗ trợ, tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu. 

Cẩm Tú