(NBCL) Chủ đầu tư “nhượng bộ” khó hiểu với nhà thầu, báo cáo điều chỉnh chi phí xây dựng công trình chưa chính xác... là những nguyên chính khiến hơn 4.500 tỷ đồng đã bỏ ra cho Dự án xây dựng giai đoạn 2 Nhà máy gang thép Thái Nguyên đang nằm trong tình trạng “đắp chiếu”.

• Bí thư Đảng uỷ Công ty CP Gang thép Thái Nguyên xây “lâu đài” sai phép!
• “Ném” nhiều tỷ qua cửa sổ đã thành thói quen?

 Sai phạm nối tiếp sai phạm

Theo văn bản của Kiểm toán Nhà nước gửi bộ trưởng Bộ Công thương thông báo kiến nghị kiểm toán Dự án xây dựng giai đoạn 2 Nhà máy gang thép Thái Nguyên, nhiều vấn đề sai phạm của chủ đầu tư đã được chỉ ra. Cụ thể, phần nền móng đáng ra phải tuân thủ điều kiện của hồ sơ mời thầu, nhưng khi ký hợp đồng với nhà thầu là Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC), chủ đầu tư lại chấp nhận “phương thức thanh toán hợp đồng không cố định (tức giá tăng sẽ thanh toán theo mức giá tăng - PV).

Theo kiểm toán Nhà nước nhận định thì ngay từ khâu ký hợp đồng với nhà thầu, chủ đầu tư đã tự gây bất lợi về phía mình theo kiểu “mua dây buộc chân mình”. Và thực tế đã trả lời, khi rà soát đến tháng 6/2014, riêng chi phí xây dựng công trình dự án Nhà máy Gang thép Thái Nguyên giai đoạn hai tăng tới 2.581 tỉ đồng, chi phí phần thiết bị tăng 382 tỉ đồng...

Điều khó hiểu nhất, mà ngay đến cả Kiểm toán Nhà nước cũng bất ngờ và không thể giải thích nổi là tại sao chủ đầu tư lại rất “nhiệt tình” trong việc... trả tiền cho nhà thầu. Bởi trong hồ sơ dự thầu, nhà thầu MCC chỉ yêu cầu thanh toán 90% giá trị thiết bị sau khi nhà thầu đã giao hàng cho chủ đầu tư.

Thế nhưng trong hợp đồng, chủ đầu tư lại đồng ý thanh toán tới... 95% giá trị thiết bị khi đã giao hàng. Và thực tế TISCO đã thanh toán cho MCC 93% giá trị thiết bị. Cay đắng ở chỗ, dù đã giải ngân hàng ngàn tỉ đồng, nhưng hàng ngàn tấn thiết bị, dây chuyền sản xuất đã lắp đặt của Nhà máy Gang thép Thái Nguyên vẫn không thể vận hành, chỉ là đống thiết bị đang hàng ngày nằm “dãi nắng, dầm sương”. Bởi phần thiết bị quan trọng nhất là thiết bị điều khiển lại chưa được... chuyển giao.

Đến năm 2012, khi phía Việt Nam gặp khó khăn về vốn, nhà thầu Trung Quốc đã quyết định... rút nhân viên về nước. Và việc chưa chuyển giao thiết bị điều khiển cũng khiến chủ đầu tư bị “cầm đằng chuôi”, có muốn thay thế nhà thầu khác cũng không thể được.

Báo cáo quanh co, thiếu trung thực

Những sai phạm của chủ đầu tư đã được đơn vị này đổ lỗi do “cơ chế” như thủ tục đầu tư rườm rà “hành là chính” khiến tiến độ dự án bị chậm từ đó dẫn tới phát sinh nhiều hệ luỵ: thay đổi về vốn, về tỷ giá... Về công tác quản lý đầu tư, đàm phán và ký hợp đồng với nhà thầu, chủ đầu tư đã thừa nhận mình “dại” nhưng lý do được đưa ra vẫn muôn năm cũ: thiếu kinh nghiệm và hứa khi làm tiếp sẽ không còn... mắc phải.

Tuy nhiên, những lý do mà chủ đầu tư đưa ra để đổ lỗi đã bị Kiểm toán Nhà nước nêu rõ: Khi MCC đòi tăng giá trị hợp đồng, TISCO phải báo cáo Chính phủ thì khi chờ cấp thẩm quyền phê duyệt những vướng mắc, chủ đầu tư lại... nhượng bộ cho MCC. Cụ thể, chủ đầu tư đã gia hạn thời gian hoàn thành và các mốc tiến độ cần phải hoàn thành cho nhà thầu.

Việc nhượng bộ này làm mất lợi thế của chủ đầu tư trong phạt hợp đồng, thu hồi các khoản bảo lãnh thực hiện hợp đồng, bảo lãnh tạm ứng với số tiền 45 triệu USD (khoảng 700 tỉ đồng theo tỉ giá lúc đó). Đặc biệt, Kiểm toán Nhà nước khẳng định khi đề nghị điều chỉnh chi phí xây dựng công trình, chủ đầu tư đã báo cáo... chưa chính xác. Trong đó không tính đủ các yếu tố trượt giá, đơn giá lại không tính thuế giá trị gia tăng...

Điều này dẫn đến trong báo cáo cơ quan có thẩm quyền, chi phí phần xây dựng công trình chỉ tăng 15,5 triệu USD, nhưng thực tế đến tháng 6/2014 nếu tính đầy đủ cả yếu tố trượt giá thì chủ đầu tư đã báo cáo thiếu tới... 108 triệu USD (khoảng 2.000 tỉ đồng).

Vẫn tiếp tục xin... làm nốt

Nhiều sai phạm đã được chỉ ra, trong đó có những “lỗi” ngô ghê trong đàm phán, ký kết hợp đồng nghìn tỷ không thể chấp nhận nổi, nhưng Cty CP gang thép Thái Nguyễn vẫn “quyết tâm” xin Chính phủ cho được làm tiếp. Bởi theo ông Hoàng Ngọc Diệp - Tổng giám đốc Cty CP Gang thép Thái Nguyên thì nếu không “bơm” tiền triển khai tiếp dự án thì Thép Thái Nguyên - Cánh chim đầu đàn của ngành thép Việt Nam cũng sẽ... phá sản.

Đồng thời, ông Diệp cũng vẽ ra “quả ngọt” nếu đầu tư tiếp sẽ có cơ hội thu hồi số vốn đã giải ngân hơn 4.500 tỷ đồng? Theo đó, TISCO đã thuê Tổng công ty Tư vấn xây dựng Việt Nam và Viện Kinh tế xây dựng thuộc Bộ Xây dựng thẩm tra, điều chỉnh mức đầu tư để dự án tái khởi động hiệu quả là 7.871 tỷ đồng. Với phương án giảm vốn, dự án sẽ có tỷ suất sinh lời khoảng 10,78%, cao hơn mức lãi suất ngân hàng phải chịu là 9,38%, thời gian thu hồi vốn cho dự án là 17 năm.

Tuy nhiên, để thực hiện được điều đó, TISCO cũng đề nghị “mặc cả” với các cơ quan quản lý Nhà nước, các chủ nợ, khi kiến nghị Thủ tướng Chính phủ duyệt một loạt cơ chế đặc thù, nằm ngoài khung quy định của pháp luật hiện hành cho dự án như: Đề nghị Nhà nước không tính khoản thuế giá trị gia tăng đã hoàn lại cho TISCO (khoảng 330 tỷ đồng); đề nghị Chính phủ chỉ đạo VietinBank khoanh nợ gốc, miễn tối thiểu 50% lãi vay thời gian dự án ngừng thi công cho TISCO đến năm 2019 mới bắt đầu trả nợ và đến năm 2034 mới trả xong; chỉ đạo Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) khoanh nợ gốc, miễn 100% lãi vay thời gian dự án dừng thi công (khoảng 386 tỷ đồng), lãi vay chỉ tính 5,5%/năm.

TISCO còn đề nghị cho được chỉ định thầu rút gọn để lựa chọn nhà thầu phụ cho một số gói thầu... Trái ngược với những “lạc quan” của TISCO vẽ ra khi đề nghị Chính phủ đồng ý cho phép tăng vốn triển khai tiếp Dự án. Báo cáo Thủ tướng Chính phủ về việc triển khai dự án mở rộng của TISCO, Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC)- đơn vị đầu tư 1.000 tỷ đồng vào dự án đã thừa nhận, hiệu quả đầu tư dự án là “chưa thể khẳng định ở giai đoạn này”, những giả thuyết hiệu quả do TISCO đưa ra chưa vững chắc.

Theo ông Lại Văn Đạo - Tổng Giám đốc SCIC, chi phí dự trù cho việc mua sắm lại thiết bị hỏng hóc và vật liệu phần P (trong hợp đồng EPC) do dừng thi công lâu ngày dẫn tới gỉ sét là 5 triệu USD là chưa chắc chắn vì phần lớn các thiết bị dù đã được chuyển tới công trường nhưng lại chưa mở hòm và kiểm định.

Hơn nữa, các đề xuất của TISCO về cơ chế đặc thù cho dự án như miễn một số khoản thuế; cơ chế tín dụng; khoanh, giảm lãi vay, điều chỉnh lãi suất, thời gian vay, trả nợ của ngân hàng; không tính thuế GTGT trong tổng mức đầu tư đều vượt khung quy định của pháp luật hiện hành. Ngoài ra, thực tế trong năm 2015, giá phôi thép nhập khẩu chỉ 6,5-7 triệu đồng một tấn, thấp hơn nhiều mức giả định của TISCO; hoặc tiến độ dự án dự định tái khởi động vào ngày 1/4/2016, thi công trong 18 tháng và đưa vào sản xuất thương mại từ tháng 1/2018 là không thể thực hiện được. Đồng thời, SCIC yêu cầu phía TISCO tính toán lại chính xác tổng mức đầu tư điều chỉnh, hiệu quả dự án.

Mới đây, Bộ Tài chính cũng đã phản đối thêm ưu đãi cho dự án này với lý do đảm bảo an toàn nợ công. Theo nhiều chuyên gia về lĩnh vực đầu tư, nếu chính phủ đồng ý với phương án TISCO đưa ra sẽ tạo ra sự bất bình đẳng trong môi trường cạnh tranh trong khi hàng loạt những sai phạm trong quá trình đầu tư Dự án xây dựng giai đoạn 2 Nhà máy gang thép Thái Nguyên vẫn chưa được làm rõ. Điều quan trọng nhất lúc này là trước khi tái khởi động lại dự án, cần phải minh bạch về tài chính, xử lý dứt điểm những tồn tại kéo dài hàng chục năm. Có thế, dự án mới triển khai, phát triển lành mạnh được.

Báo NB&CL sẽ tiếp tục phản ánh về vấn đề này.

Nhóm PV