Di tích Chùa Thầy là một di tích đặc biệt, không chỉ bởi những giá trị đặc biệt về nghệ thuật kiến trúc, giá trị cảnh quan, mà còn bởi trong di tích này từ ngàn đời nay vẫn duy trì những sinh hoạt văn hóa tâm linh rất độc đáo. 

Trung tâm tín ngưỡng thờ phụng ở Chùa Thầy là thờ Đức Thánh Từ Đạo Hạnh, một thiền sư đời Lý.

Trải qua hàng ngàn năm với bao thăng trầm của lịch sử, các hạng mục của di tích chùa Thầy vẫn tồn tại uy nghiêm và cổ kính, cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp xen lẫn các công trình kiến trúc có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, bổ sung giá trị cho nhau.

 Chùa Thầy đã khai thác được những thành phần kiến trúc độc đáo, ăn nhập với tổng thể như nhà Thuỷ Đình giữa hồ nước, hai cầu Nhật Tiên Kiều - Nguyệt Tiên Kiều, Điện thán...

 Đồng chí Đỗ Huy Chiến, Chủ tịch UBND huyện Quốc Oai đánh trống khai hội chùa Thầy. Ảnh: Internet

Chùa Thầy còn có sự liên kết chặt chẽ với quần thể chùa chiền, hang động trên núi cũng như xung quanh chùa để tạo thành một tổ hợp kiến trúc không thể tách rời, đẹp về kiến trúc, phong phú về loại hình.

 Cảnh quan quần thể khu di tích chùa Thầy còn hoà quyện với nhiều huyền thoại phật giáo gắn với thiền sư Từ Đạo Hạnh với tín ngưỡng dân gian như câu chuyện về hang Cắc Cớ, Bàn cờ tiên, chợ Trời... càng làm cho kiến trúc chùa Thầy trở lên linh thiêng, huyền bí.

Di tích chùa Thầy đã được xây dựng hơn 1000 năm, trải qua những biến thiên của lịch sử và thời gian, qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo nhưng vẫn giữ được những nét kiến trúc nghệ thuật độc đáo.

Chùa không chỉ là nơi danh lam thắng cảnh nổi tiếng, là địa chỉ đỏ trong cách mạng kháng chiến mà còn là di tích kiến trúc nghệ thuật với lối kiến trúc độc đáo, nghệ thuật chạm khắc và hệ thống tượng pháp tiêu biểu. 

Nơi đây còn lưu giữ được nhiều cổ vật quý như: Bệ đá hoa sen thời Lý, lưng ngai thế kỷ 16, hạc thờ, phỗng hầu, hương án thời Lê, chuông đồng thời Tây Sơn, và các tư liệu Hán Nôm...

 Đặc biệt ấn tượng là Bệ đá hoa sen hình hộp nhị cấp được các nhà nghiên cứu xếp niên đại vào thời Lý Trần và bộ tượng Di Đà Tam Tôn đã được công nhận bảo vật quốc gia.

 Các tiết mục văn nghệ khai mạc lễ hội chùa Thầy năm 2018. Ảnh: Internet 

Khu núi đá hiện còn 11 ngọn núi nổi lên nằm rải rác trong một vùng rộng thuộc địa bàn các xã Sài Sơn, Phượng Cách và thị trấn Quốc Oai. Nổi tiếng nhất trong hệ thống núi là ngọn núi Sài Sơn, ngọn núi được gọi là núi Thầy, có hình vòng cung cao khoảng 100m. 

Trên núi có nhiều hang động nổi tiếng như hang Cắc cớ, hang Thánh Hoá, hang Bò, hang Gió; lại có Chợ Trời trên đỉnh, ngọn núi như một vườn thực vật lớn với nhiều loại cây cổ thụ có tuổi hàng ngàn năm, một vườn thuốc quý mà tự nhiên ban tặng.

“Từ năm nay, Lễ hội chùa Thầy sẽ được “nâng cấp” kéo dài trong 3 tháng, trong đó trọng tâm của lễ hội vẫn vào các ngày mùng 5, 6, 7 tháng Ba âm lịch” - Ông Nguyễn Đức Phương, Phó Chủ tịch UBND huyện Quốc Oai cho biết.

Năm 2018, với phương châm chuyên sâu về tôn vinh giá trị đặc sắc của di sản văn hóa phi vật thể lễ hội chùa Thầy, huyện Quốc Oai chú trọng phục dựng nguyên bản theo sử sách, dân gian các nghi thức tế, rước trong ngày lễ Mục Dục và lễ Tạ Thánh. 

Ngoài ra, huyện từng bước đầu tư, khôi phục trang phục tế lễ truyền thống mang dấu ấn đặc trưng của mỗi thôn. Bên cạnh phần lễ, Ban Tổ chức còn quan tâm khôi phục những yếu tố truyền thống về vui chơi, lao động sản xuất của người dân bản xứ trong phần hội. 

Theo đó, ngoài việc trình diễn múa rối nước đặc sắc, các trò chơi dân gian truyền thống của người dân Sài Sơn như đá cầu, bắt trạch trong chum, bịt mắt bắt dê, vật, bịt mắt đập niêu…

Thủy Đình - nơi diễn ra các tiết mục trình diễn rối nước trong những ngày hội. Ảnh: Internet

Bên cạnh đó, Ban Tổ chức tạo khu vực trình diễn và thực nghiệm các công đoạn làm bánh gai, bánh gio, đây là hai loại bánh đặc sản nổi tiếng của chùa Thầy để du khách chiêm ngưỡng.
Để tạo thuận lợi cho du khách di chuyển, huyện đã sắp xếp lại bãi đỗ xe, phân luồng giao thông, cấm tuyệt đối ô tô đi vào khu vực lễ hội; Giải tỏa lối vào trước cổng chùa, tạo thuận lợi cho đoàn tế, rước của các thôn khi rước Thánh. 

Một điểm mới trong mùa lễ hội năm nay là Ban Quản lý quyết định không thu phí thắng cảnh trong 3 ngày chính diễn ra lễ hội và tiến tới không bán vé tại khu danh lam thắng cảnh chùa Thầy, thể hiện sự hiếu khách, luôn chào đón du khách về Quốc Oai.

T.H