Sức sống của Di sản văn hóa Quan họ

Ngày 30/9/2009, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã chính thức được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sau gần 10 năm kể từ ngày được vinh danh, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã có sức sống lan tỏa mãnh liệt. 

Theo kết quả điều tra, khảo sát cho thấy, hiện nay trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh có 44 làng Quan họ gốc, 396 Câu lạc bộ Quan họ thực hành với 8.465 người tham gia, trong đó có 593 người có khả năng truyền dạy… Số người tham gia các Câu lạc bộ tập trung ở cả ba thế hệ, tỷ lệ nam giới chiếm khoảng 30%, nữ giới chiếm 70% trên tổng số.

Trên địa bàn toàn tỉnh có 547 lễ hội và được diễn ra trong cả năm, tập trung vào mùa xuân. Hầu hết các lễ hội đều có các hoạt động mang đậm sinh hoạt văn hóa Quan họ. Không chỉ có vậy, Quan họ còn được hát mừng khi nhà có tiệc vui hay khi các tổ chức, cơ quan, doanh nghiệp khai trương, Hội nghị và hát Quan họ phục vụ khách du lịch khi về với quê hương Bắc Ninh.

Bên cạnh đó, Dân ca Quan họ Bắc Ninh cũng được truyền dạy cho học sinh trong các trường học trên địa bàn tỉnh. Tài liệu dạy hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong các nhà trường được thẩm định về khoa học Âm nhạc và khoa học Sư phạm. Sau khi thẩm định, tài liệu chính thức được đưa vào giảng dạy trong các nhà trường phổ thông trên địa bàn tỉnh bắt đầu từ năm học 2011-2012.

 

Thực trạng những mối đe dọa ảnh hưởng đến di sản

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi cơ cấu xã hội, cùng với những điều kiện khác đã tạo ra nhiều cơ hội đối thoại mới giữa các cộng đồng, đồng thời cũng làm nảy sinh những mối đe dọa về sự suy thoái, biến dạng của di sản.

Bản chất của Dân ca Quan họ Bắc Ninh là tập quán xã hội – phương thức sinh hoạt cộng đồng. Tuy nhiên, ngày nay phương thức sinh hoạt này ở một phương diện nào đó đang bị coi là một thương phẩm để mưu cầu lợi nhuận. Vậy nên, tính chất của nó có phần bị biến dạng.

Vấn đề đô thị hóa cũng tác động không nhỏ tới việc bảo vệ các không gian tự nhiên. Dân ca Quan họ Bắc Ninh được hình thành và phát triển gắn liền với các không gian văn hóa làng xã. 

Hiện nay, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa ở Bắc Ninh được phát triển mạnh mẽ, một số làng Quan họ gốc nay đã thành phố, thành phường. Không gian văn hóa Quan họ làng xã truyền thống đang bị thu hẹp dần.

Thêm nữa, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đang là nội dung thu hút và hấp dẫn khách du lịch. Du lịch tìm hiểu về văn hóa Quan họ có thể phát huy, biến tiềm năng của văn hóa Quan họ thành động lực phát triển. 

Tuy nhiên, du lịch có thể khiến cho các hình thức trình diễn, không gian trình diễn, thậm chí tính chất của Dân ca Quan họ có thể bị biến đổi.

 

Công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản

Để thực hiện tốt công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh, UBND tỉnh Bắc Ninh tiếp tục tuyên truyền, quảng bá về di sản; duy trì các Câu lạc bộ Dân ca Quan họ Bắc Ninh sinh hoạt thường xuyên và tổ chức truyền dạy Dân ca Quan họ Bắc Ninh tại cộng đồng; phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tiếp tục thực hiện chương trình giảng dạy Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong các trường học; hỗ trợ đầu tư tu bổ, xây dựng một số thiết chế văn hóa phục vụ nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị di sản; ban hành cơ chế chính sách tôn vinh, đãi ngộ nghệ nhân.

Thực hiện cam kết với UNESCO về việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân ca Quan họ, UBND tỉnh Bắc Ninh đã phát động các cấp, ngành và cộng đồng nhân dân các địa phương triển khai thực hiện các đề án, chương trình nhằm bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Quan họ và đạt được nhiều kết quả tiêu biểu: tổ chức thành công Lễ khai mạc Festival năm 2010 gắn với Lễ đón nhận Bằng công nhận dân ca Quan họ Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; hằng năm tổ chức Hội thi hát dân ca Quan họ vào dịp đầu xuân; đầu tư cơ sở vật chất trang thiết bị cho các làng quan họ gốc và các Câu lạc bộ Quan họ… 

Đặc biệt, Bắc Ninh là tỉnh đi đầu cả nước trong việc xây dựng cơ chế chính sách tôn vinh đãi ngộ nghệ nhân di sản văn hóa, trong đó có nghệ nhân quan họ.

 

Sau gần 10 năm được UNESCO vinh danh, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Dân ca Quan họ của tỉnh Bắc Ninh đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế, khó khăn cần phải khắc phục hơn nữa. 

Văn hóa công nghiệp với nhịp sống, lối sống nhanh, gấp và hội nhập quốc tế với các làn sóng ngoại lai đa chiều đã ảnh hưởng lớn đến sức sống của nền văn hóa dân tộc nói chung và văn hóa quan họ nói riêng. 

Công tác tuyên truyền, quảng bá đã được quan tâm nhưng chưa thống nhất và toàn diện về giá trị của di sản; văn hóa cần gắn kết tốt hơn để phát triển du lịch. 

Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa chưa khai thác, phát huy được tiềm năng của di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh vào việc thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội. Công tác truyền dạy Dân ca Quan họ ở cộng đồng chưa thực sự được tổ chức bài bản. Việc đầu tư phục dựng một số thiết chế để thu hút và lưu giữ khách du lịch chưa được triển khai.

 Nhận thức của một số cấp ủy Đảng, Chính quyền cơ sở về di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh còn hạn chế nên chưa có sự quan tâm một cách tích cực trong thực hiện.

Để tiếp tục làm tốt công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh đề nghị Tổ chức UNESCO và Chính phủ quan tâm hơn nữa về chủ trương, cơ chế chính sách, kinh phí để thực hiện tốt hơn nữa Chương trình cam kết với UNESCO về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Quan họ. 

Minh Hằng