(NB&CL) Cách đây 72 năm, trong thời kỳ chuẩn bị Tổng khởi nghĩa tháng 8/1945, mặc dù trong hoàn cảnh hoạt động bí mật vô cùng khó khăn, hàng loạt các tờ báo cách mạng đã đến với quần chúng nhân dân, thúc đẩy lòng yêu nước, phát động cao trào cứu quốc, tập hợp lực lượng, góp phần quan trọng làm nên Tổng khởi nghĩa thắng lợi, tạo tiền đề cho sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Báo chí cách mạng trước năm 1945 vẫn thường được các nhà nghiên cứu lịch sử báo chí chia làm 4 giai đoạn. Giai đoạn 1925-1930: tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản trong quần chúng, giương cao ngọn cờ chủ nghĩa Mác - Lênin, cổ động quần chúng lao động, trước hết là công nhân, tham gia đấu tranh và xây dựng tổ chức, bảo vệ quyền lợi thiết thực hằng ngày và đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc với những tờ báo tiêu biểu như: Thanh Niên, Bônsêvích, Công Nông Binh, Thân Ái, Búa Liềm, tạp chí Công Hội Đỏ, Lao Động, Hầm Mỏ, Dân Cày, Giải Thoát, Sao Đỏ… Giai đoạn 1930-1936 với các tờ như: tạp chí Đỏ, Tranh Đấu, Tiến Lên, Cờ Vô Sản, Giác Ngộ, Tin Tranh Đấu Bắc Kỳ, Người Lao Khổ, Công Nông Binh, Giải Phóng, Hồn Lao Động, Phấn Đấu, Dân Cày, Lưỡi Cày, Con Đường Sống, Xích Xinh, Học Sinh…  tập trung tuyên truyền lý luận Mác-Lênin, về vai trò lãnh đạo của giai cấp vô sản, về sự chuyển biến từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng vô sản, về Bônsêvích hoá Đảng Cộng sản, về Liên minh công nông trong cách mạng, về quan hệ giữa Đảng và quần chúng nhân dân.... Đặc biệt, lần đầu tiên trong lịch sử báo chí Việt Nam, xuất hiện báo chí được viết tay trong tù. Giai đoạn 1936-1939 với các báo: Le Travail, Tân Xã Hội, Nhành Lúa, Rasemblement, Kinh Tế Tân Văn, L’anant garde, Le Peuple, En Avant, Tiến Hóa, Tin Tức, Dân Chúng, Thế Giới, Dân Tiến, Lao Động, Dân Muốn, Notre Voix, Đông Phương, Tiến Lên, Mới, Hồn Trẻ, Bạn Dân, Hà Thành thời báo, Phổ Thông, Đời Nay… có nội dung tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, Quốc tế Cộng sản, Liên Xô, Đảng Cộng sản Pháp và Mặt trận nhân dân Pháp, Mặt trận chống phát xít, cổ động quần chúng tham gia các cuộc vận động Đông Dương đại hội, bầu cử và đấu tranh nghị trường, phát động quần chúng đấu tranh đòi các quyền tự do dân chủ, tự do báo chí… Tuy nhiên, đóng một vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuẩn bị, tiến tới Tổng khởi nghĩa tháng 8-1945 thắng lợi là báo chí giai đoạn 1939-1945. Ngoài các tờ báo của Trung ương Đảng, các tổ chức đoàn thể ở hầu hết các địa phương đều xuất bản báo bí mật, hình thành một hệ thống thống nhất từ Trung ương xuống địa phương, từ tổ chức Đảng tới các tổ chức quần chúng. Báo chí thời kỳ này trở thành một công cụ tuyên truyền hữu hiệu thể hiện rõ tính chiến đấu của Đảng, là vũ khí đấu tranh hiệu quả của Đảng trong những ngày mùa thu cách mạng.  Về số lượng báo tuy không nhiều bằng thời kỳ trước, nhưng chất lượng bài vở tốt hơn, nội dung phong phú hơn, hình thức trình bày đẹp hơn. Nhà sử học Dương Trung Quốc, Tổng Thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam cho biết: “Trong thời điểm đó, báo chí chủ yếu hoạt động bí mật ở những vùng giải phóng, trong chiến khu, trong khu vực mà địch quản lý. Nó chứa đựng ở đấy không chỉ những tư tưởng mà cả ý chí quyết tâm và cả sự khôn ngoan sáng tạo để cho tất cả đường lối chính sách của tổ chức cách mạng đi vào đời sống quần chúng và nó giúp cho mọi người đồng lòng nhất trí, nhất tề trong hành động giành lại chính quyền và xây dựng lại chế độ dân chủ cộng hòa”.❏

Trang Hà