Chính sách BHXH khẳng định vai trò trụ cột chính của hệ thống ASXH

Có thể nói rằng, BHXH, bao gồm các chế độ hưu trí, tử tuất, ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và thất nghiệp,... là lĩnh vực rộng lớn, phức tạp, nhạy cảm về chính trị - kinh tế - xã hội; có lịch sử phát triển lâu dài trên thế giới, nhất là ở các nước công nghiệp phát triển, góp phần quan trọng vào quá trình phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc và phản ánh trình độ phát triển, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội ở mỗi nước. 

Riêng ở nước ta, BHXH mới được bắt đầu thực hiện từ năm 1961, chỉ áp dụng đối với khu vực công, chủ yếu là chế độ hưu trí, tử tuất của thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa tập trung và chỉ thực sự bắt đầu đổi mới, phát triển ngày càng đầy đủ, phù hợp hơn với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và thông lệ quốc tế từ năm 1995 đến nay.

Được biết, trong nhiệm kỳ khoá XI, tại các Hội nghị lần thứ 5 và thứ 7, Ban Chấp hành Trung ương đã xem xét, ban hành các kết luận về vấn đề này, cùng với vấn đề tiền lương và trợ cấp ưu đãi người có công. 

Trong phát biểu khai mạc Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ bảy (khóa XII), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cho biết, thực hiện Kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị đã chỉ đạo Ban Cán sự Đảng Chính phủ phối hợp với các ban Đảng và các cơ quan có liên quan tích cực tiến hành tổng kết lý luận và thực tiễn về phát triển BHXH ở nước ta, nghiên cứu xây dựng Đề án trình Trung ương tại Hội nghị lần này với mong muốn ban hành được một nghị quyết chuyên đề của Trung ương để lãnh đạo, chỉ đạo phát triển lĩnh vực BHXH ở Việt Nam thực sự trở thành một động lực đối với sự phát triển bền vững của đất nước và thể hiện được tính nhân văn, bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. 

 Hướng dẫn người dân làm thủ tục tại Bảo hiểm xã hội TP. Hà Nội. Ảnh: Viết Thành.

Trên thực tế, hệ thống chính sách BHXH của chúng ta đến thời điểm hiện nay là khá đồng bộ, bao quát hầu hết các chế độ BHXH theo thông lệ quốc tế, gồm cả loại hình BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện; đối với cả người có quan hệ lao động và người không có quan hệ lao động; cho cả khu vực kinh tế chính thức và phi chính thức. 

Chính sách BHXH đã từng bước khẳng định và phát huy vai trò là một trụ cột chính của hệ thống ASXH, là sự bảo đảm thay thế cho NLĐ giải quyết những rủi ro trong cuộc sống khi ốm đau, bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, mất việc làm cũng như khi đến tuổi già không còn khả năng lao động. Việc tiếp cận đến hệ thống BHXH, tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH mở ra đối với mọi NLĐ, hướng tới sự công bằng đối với quyền được đảm bảo an sinh của người dân.

Cụ thể là, diện bao phủ BHXH theo quy định của pháp luật và quy mô tham gia BHXH trên thực tế ngày càng được mở rộng. Tính đến hết ngày 31/12/2017, tổng số người tham gia BHXH là 13,9 triệu người, tăng hơn 2,3 lần so với năm 2007; số người tham gia BH thất nghiệp là 11,7 triệu người. Số lượng người được hưởng chế độ BHXH không ngừng tăng lên. 

Đến nay, đã và đang thực hiện chế độ, chính sách cho trên 3 triệu người hưởng chế độ hưu trí, BHXH hàng tháng. Trong năm 2017, có 9,1 triệu lượt người hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe; 0,7 triệu lượt người hưởng chế độ trợ cấp thất nghiệp; trên 56 nghìn người hưởng chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hàng tháng. 

Phát triển hệ thống cơ quan BHXH, đại lý BHXH và mô hình tổ chức hệ thống BHXH đã từng bước tiếp cận được xu hướng phát triển BHXH trên thế giới; giúp người dân và DN tiếp cận, tham gia và thụ hưởng chính sách BHXH ngày càng dễ dàng và thuận tiện hơn. 

Cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong tổ chức thực hiện chính sách BHXH được đẩy mạnh, đạt được nhiều kết quả tích cực; công tác giải quyết chế độ, chính sách cho người lao động được cơ quan BHXH thực hiện với nhiều tiến bộ, tạo thuận lợi cho người hưởng, với chất lượng dịch vụ ngày càng được nâng cao.

 Hệ thống pháp luật và văn bản quy phạm pháp luật về BHXH thường xuyên được sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện; công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật BHXH được chú trọng hơn; công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế về BHXH được đẩy mạnh...

Vẫn cần những “đột phá”...

Đề án Cải cách chính sách BHXH được xây dựng trên cơ sở tổng kết thực tiễn thời gian qua, nghiên cứu các bài học kinh nghiệm quốc tế, dự báo bối cảnh kinh tế - xã hội thời gian tới tác động đến lĩnh vực BHXH và đề xuất nhiều nội dung cải cách lớn cả về chính sách và tổ chức thực hiện chính sách. Theo đó, có nhiều vấn đề cải cách được đưa ra, hướng đến sự đồng thuận cao trong dư luận. Theo ông Doãn Mậu Diệp - Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH thì cần có 9 cải cách lớn.

Cụ thể là sự khẳng định mục tiêu lâu dài là tiến tới thực hiện BHXH toàn dân, nâng cao năng lực tự đảm bảo ASXH của người dân và bản chất tốt đẹp của chủ nghĩa xã hội, cũng như quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước. 

Bên cạnh đó, là việc thiết kế hệ thống BHXH với chương trình hưu trí đa tầng nhằm tăng diện bao phủ, ngân sách Nhà nước cung cấp lương hưu xã hội cho người không có lương hưu và BHXH để đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. 

Thứ ba là giảm điều kiện thời gian tham gia BHXH để được hưởng lương hưu nhằm tạo cơ hội cho người tham gia BHXH có thời gian tham gia BHXH ngắn bảo lưu, người ở độ tuổi trung niên (45-50 tuổi) mới tham gia có điều kiện hưởng chế độ hưu trí, qua đó mở rộng diện bao phủ và nâng cao năng lực tự đảm bảo ASXH của người dân, giảm mức độ phụ thuộc vào ngân sách Nhà nước. 

Thứ tư là khẳng định tính tất yếu và đưa ra phương án điều chỉnh tuổi nghỉ hưu để ứng phó với quá trình già hóa dân số, tác động của cách mạng công nghiệp 4.0, những biến đổi nhanh chóng của thị trường lao động và quan hệ lao động. 

Lộ trình điều chỉnh tuổi nghỉ hưu cần được thiết kế phù hợp có tính đến nhiều yếu tố như trong Đề án, Tờ trình và dự thảo Nghị quyết đã thể hiện.

Thứ năm là nhấn mạnh sự cần thiết tăng cường sự liên kết hỗ trợ giữa các chính sách BHXH, nhất là chính sách BH thất nghiệp và BH hưu trí để tăng cường sự gắn kết trong cộng đồng người lao động và cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, đạt được mục tiêu mở rộng diện bao phủ, nâng cao năng lực cạnh tranh của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, đóng góp vào tăng trưởng và nâng cao năng suất lao động quốc gia. 

Thứ sáu là khẳng định việc mở rộng diện bao phủ cần được tiến hành song song và đồng bộ cả hai giải pháp: Tăng số người tham gia mới và giảm số người rời khỏi hệ thống bằng việc hưởng nhận BHXH một lần.

 Thứ bảy là đề xuất tầng BHXH dựa trên đóng góp gắn với thu nhập do Nhà nước tổ chức thực hiện hướng tới mục tiêu mở rộng diện bao phủ với mức hưởng khiêm tốn thay vì mức hưởng cao nhưng diện bao phủ hẹp. 

Tám là có những cải cách trong tính toán các tham số BHXH; kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng - hưởng, chia sẻ và thu hẹp khoảng cách về mức lương hưu trong tầng BHXH do Nhà nước tổ chức để khắc phục những bất hợp lý trong thời gian vừa qua. 

Và cuối cùng là khẳng định sự cần thiết và đề xuất các giải pháp cải cách nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về BHXH, cũng như các giải pháp cải cách nhằm nâng cao năng lực quản trị và hiệu quả tổ chức thực hiện chính sách BHXH, BH thất nghiệp hướng tới sự hài lòng và củng cố niềm tin của người dân.

Bảo Minh