Đứng trước những yêu cầu ngày càng cao của công tác giáo dục nghề nghiệp trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay, việc đổi mới sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vẫn là bài toán cần kíp và quyết định đối với sự phát triển của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Vì sao cần đổi mới sáng tạo?

Bằng tinh thần chủ động, đổi mới, sáng tạo của các bên liên quan, công tác tuyển sinh, đào tạo nghề trên địa bàn cả nước đã vượt kế hoạch đề ra trong nhiều năm liên tiếp. Kết quả này tạo đà để hoạt động giáo dục nghề nghiệp bứt phá trong những năm tới, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực có kỹ năng nghề.

Đặc biệt, trong thời gian qua, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt cho ba trường cao đẳng nghề của cả nước thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động, gồm: Trường Cao đẳng Kỹ nghệ II, Trường Cao đẳng Công nghệ quốc tế Lilama 2, Trường Cao đẳng Nghề Quy Nhơn. Đây là bước đi mang tính đột phá trong việc giáo dục nghề nghiệp, hướng tới tạo ra mô hình mới trong quản trị nhà trường trước bối cảnh đổi mới mạnh mẽ giáo dục nghề nghiệp.

Tuy nhiên, mục tiêu xuyên suốt của giáo dục nghề nghiệp là đào tạo nghề gắn liền với thị trường việc làm thì thời điểm này có thể nói vẫn chưa đạt kết quả như kỳ vọng. Số người lựa chọn học nghề, số lao động qua đào tạo tuy tăng, nhưng vẫn còn thấp.

Hiện, cả nước mới có 25% lao động qua đào tạo nghề.  Theo bà Nguyễn Thanh Nhàn - Phó Giám đốc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Hà Nội, hoạt động đào tạo nghề chưa thích ứng kịp với thị trường lao động xuất phát từ nhiều nguyên nhân.

Trong đó, nguyên nhân chủ yếu là do doanh nghiệp chưa tham gia sâu vào quá trình đào tạo nghề. Việc đào tạo, bổ sung kỹ năng nghề thường xuyên, suốt đời cho người lao động chưa được quan tâm đúng mức…

Để khắc phục tình trạng này, Hà Nội khuyến khích các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn chủ động thiết lập, xây dựng các mô hình đào tạo theo sát thị trường; đồng thời đề nghị các doanh nghiệp, địa phương quan tâm đào tạo lại, đào tạo bổ sung kỹ năng nghề cho người lao động…

Trên thực tế, hiện nay có nhiều thuận lợi như là việc đào tạo lao động nghề ngày càng tuân theo quy luật cung - cầu của thị trường lao động; nhận thức của người học, xã hội về giáo dục nghề có nhiều thay đổi tích cực, được coi trọng hơn; giáo dục nghề có vị trí quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân, được thống nhất về mặt quản lý nhà nước.

Nhưng cũng có không ít khó khăn mà theo TS. Bùi Văn Hưng - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kỹ nghệ II thì đó là cơ chế, chính sách thực hiện hoạt động đổi mới chưa đồng bộ, toàn diện; khi đổi mới, nhà trường phải thực hiện nguyên tắc lấy thu bù chi để tái mở rộng hoạt động đào tạo, điều này ảnh hưởng rất lớn đến khả năng cạnh tranh trong tuyển sinh, đặc biệt so với các trường công lập; một số cán bộ, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, vẫn còn mang tư duy chậm đổi mới, lúng túng, hiệu quả thấp khi thực hiện nhiệm vụ; thiếu cơ chế đủ mạnh dành cho doanh nghiệp tham gia vào hoạt động giáo dục nghề cùng với nhà trường...

Nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp với 6 giải pháp

Từ thực tiễn, kinh nghiệm của trường,  TS. Bùi Văn Hưng - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kỹ nghệ II đã đưa ra 6 giải pháp và được đánh giá là những giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp thời gian tới.

Theo đó, TS. Hưng cho rằng, giải pháp đầu tiên chính là tổ chức khảo sát nhu cầu đào tạo và tư vấn hướng nghiệp cho học sinh, người lao động. Việc khảo sát trên có vai trò rất quan trọng, nhằm đưa việc đào tạo gắn chặt với nhu cầu của thị trường và người học, theo phương châm “đào tạo có địa chỉ”, trên cơ sở khảo sát về chất lượng, số lượng, cơ cấu ngành nghề và trình độ đào tạo… để có kế hoạch đào tạo phù hợp nhằm đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp, tổ chức sử dụng lao động.

Đối tượng khảo sát chủ yếu là nhu cầu đào tạo lao động kỹ thuật của các doanh nghiệp, nhu cầu học nghề của học sinh phổ thông và những người lao động có nhu cầu học nghề. Khảo sát nhu cầu đào tạo là việc khó khăn, phức tạp, cần có phương pháp và quy trình thực hiện hợp lý.

Ngoài ra, việc tư vấn hướng nghiệp cho học sinh và các đối tượng khác muốn học nghề cũng là một nhiệm vụ quan trọng. Một mặt, giúp “đầu vào” có chất lượng và đủ số lượng cần thiết để tuyển sinh hằng năm; mặt khác, giúp đáp ứng được nhu cầu của các em học sinh, chọn được nghề phù hợp để học, có điều kiện phát triển được năng lực nghề nghiệp của mình, đồng thời bảo đảm số lượng, chất lượng, cơ cấu ngành, nghề phù hợp với nhu cầu phát triển nhân lực của doanh nghiệp, tổ chức sử dụng lao động.

Giải pháp thứ hai đó là xây dựng chương trình đào tạo theo mô-đun kỹ năng hành nghề. Chương trình đào tạo là yếu tố có tính quyết định đến chất lượng, đáp ứng nhu cầu nhân lực của doanh nghiệp, tổ chức sử dụng lao động. Do vậy, cần chuyển đổi chương trình đào tạo theo mô-đun kỹ năng hành nghề để đào tạo theo “cái” mà xã hội cần, không phải đào tạo “cái” nhà trường có...

Thứ ba, phát triển đội ngũ nhà giáo thích ứng cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0. Xu hướng nghề nghiệp trong tương lai có nhiều thay đổi trước tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0, với nhiều ngành nghề truyền thống mất đi, đồng thời có sự ra đời của nhiều ngành nghề mới, nhất là về tự động hóa, robot, trí tuệ nhân tạo…

Do đó, cần nhanh chóng phát triển đội ngũ nhà giáo thích ứng với những yêu cầu đào tạo ngành nghề mới, toàn diện trên các mặt năng lực cốt lõi, năng lực chuyên môn, kỹ năng nghề, năng lực dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin, ngoại ngữ...

Bốn là, hoàn thiện cơ chế đặt hàng đào tạo các trình độ để bảo đảm công bằng về chất lượng đào tạo giữa các trường. Việc đặt hàng đào tạo là hướng đến nâng cao chất lượng đào tạo, bảo đảm tính công bằng trong hoạt động giáo dục nghề nghiệp, làm thay đổi nhận thức toàn diện trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp nói chung, từng cơ sở giáo dục nghề nghiệp nói riêng về đào tạo theo nhu cầu.

Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp bắt buộc phải đổi mới đào tạo phù hợp với cơ chế đặt hàng, khi đó sẽ phân tầng được chất lượng đào tạo trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp, từ đó xác định được thế mạnh của từng cơ sở giáo dục nghề nghiệp để đầu tư cải tiến các quy trình đào tạo, hỗ trợ những điểm yếu trong đào tạo, khắc phục những bất cập để dần cải thiện chất lượng giáo dục nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu phát triển nhân lực của quốc gia.

Năm là, đẩy mạnh tự chủ trong giáo dục nghề nghiệp. Quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm là một xu thế tất yếu trong giáo dục nghề, tuy nhiên hiện nay vẫn còn thiếu những cơ chế, chính sách để tạo thuận lợi cho hoạt động này.

Do vậy, thời gian tới, cần tiếp tục đẩy mạnh tự chủ trong giáo dục nghề nghiệp, xem đây là khâu đột phá để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, làm tiền đề để triển khai hệ thống các giải pháp đồng bộ nhằm khắc phục các hạn chế trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp nói chung.

Sáu là, đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đào tạo. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp cần có một hệ thống công nghệ thông tin hiện đại, tiên tiến, hình thành môi trường giáo dục, học tập thông minh, thân thiện hướng đến người học, bảo đảm việc tiếp cận các gói đào tạo phù hợp.

Đồng bộ hóa việc quản lý đào tạo từ cơ quan quản lý đến các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, người học nhằm bảo đảm kết nối liên thông trong các hoạt động đào tạo, giải quyết việc làm sau khi tốt nghiệp.

Đẩy mạnh số hóa chương trình đào tạo, tài liệu học tập; thực hiện dạy học số, quản lý theo hướng số hóa, mô phỏng hóa các hoạt động đào tạo trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trong quản trị nhà trường. Hình thành cơ chế khuyến khích và bắt buộc cán bộ, giáo viên, học sinh ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy, học tập, nghiên cứu.

Bảo Minh