(NB-CL) Với nước Pháp, Jean Lacouture, người vừa ra đi ở tuổi 94 ngày 16/7 vừa qua, là trong những cây đại thụ lớn nhất của làng báo nước này. Riêng với đất nước hình chữ S, Jean Lacouture còn là một người bạn lớn, người luôn ủng hộ cuộc chiến tranh chính nghĩa của Việt Nam và có sự ngưỡng mộ sâu sắc đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Từ sự ngưỡng mộ và dấn thân

Tháng 11 năm 2001, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà văn Pháp André Malraux, Trung tâm Văn hóa và Hợp tác của Đại sứ quán Cộng hòa Pháp tại Hà Nội đã mời một trong những người viết tiểu sử tuyệt vời nhất về ông đến Việt Nam: nhà văn, nhà báo Jean Lacouture. Trong 2 ngày 8,9/11 ấy, nhà văn nhà báo Jean Lacouture có một loạt các hoạt động tại Hà Nội như gặp mặt các sinh viên, giảng viên tại Trường Đại học Xã hội và Nhân văn, các nhà sử học để cùng đề cập đến vấn đề liên quan đến nghiên cứu và phương pháp luận lịch sử. Nhưng đó không phải là lần đầu tiên Jean Lacouture tới đất nước hình chữ S.

Mối duyên nợ với Việt Nam, với chủ tịch Hồ Chí Minh của cây bút vĩ đại này được khởi nguồn từ cách đó hơn nửa thế kỷ. Trong cuốn sách “Cho đến khi giã từ trần thế” (NXB Phụ nữ 2011), nhà báo lão thành Phan Quang từng “bật mí” về sự khởi đầu ấy. Theo đó, cuối Thế chiến thứ hai, Jean Lacouture là tùy viên báo chí của tướng Leclerc, nhà quân sự được dân Pháp tôn vinh “người giải phóng Paris”. Viên tướng xuất sắc ấy được De Gaulle cử làm tổng tư lệnh đạo quân viễn chinh sang áp đặt lại nền đô hộ của Pháp lên Đông Dương. Nhờ vậy, đầu năm 1946, Jean Lacouture được gặp Bác Hồ trong dịp tướng Leclerc cùng Jean Sainteny đến chào Hồ Chủ tịch, và được Bác trả lời phỏng vấn. Mấy tháng sau, khi chiến hạm Dumont D’Urville đưa thượng khách là Chủ tịch Hồ Chí Minh từ Paris về đến Việt Nam, đô đốc D’Argenglieu Cao ủy Pháp tại Đông Dương thu xếp cuộc gặp riêng với Hồ Chủ tịch trên một tuần dương hạm neo ngoài khơi Vịnh Cam Ranh, Jean Lacouture là một trong mấy nhà báo được phép có mặt trên tàu. Hai lần gặp ấy, đặc biệt cuộc phỏng vấn tại Hà Nội, để lại ấn tượng sâu sắc trong tâm trí nhà báo được đào tạo qua Trường Dòng, nắm trong tay ba bằng đại học: văn chương, luật và khoa học chính trị, và quyết định bước ngoặt của cả cuộc đời và sự nghiệp ông: tự nguyện làm một cây bút dấn thân hết mình vào cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, hay nói theo cách của bạn, vào “công cuộc phi thực dân hóa”.

Tới việc trở thành người đầu tiên viết tiểu sử Hồ Chí Minh

Trong những năm 1950, trên tư cách là phóng viên báo Combat, rời Le Monde, Jean Lacouture theo dõi và đưa tin về các cuộc khủng hoảng tại Tunisia và Marốc, về cuộc chiến tranh của Pháp tại Đông Dương. Chính công việc này cùng với các lần gặp gỡ với Chủ tịch Hồ Chí Minh đã giúp hình thành trong ông quan điểm phản đối các chính sách thực dân và các cuộc chiến tranh tại các nước thuộc địa. Ông đến Đông Dương lần đầu vào năm 1946, trở lại vào đầu những năm 1950 và sau đó còn quay lại nhiều lần. Qua các bài báo, ông thể hiện quan điểm cánh tả tiến bộ của mình. Ông cũng không giấu giếm sự ngưỡng mộ của mình đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh và sự ủng hộ dành cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam.

Chính từ sự ngưỡng mộ ấy đã làm nảy sinh trong Jean Lacouture ý tưởng: viết tiểu sử về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hai năm sau khi cuốn sách “Việt Nam giữa hai nền hòa bình” (được nhà xuất bản Le Seuil ấn hành năm 1965), Jean Lacouture quyết định cho xuất bản cuốn “Hồ Chí Minh” (Nhà xuất bản Le Seuil ấn hành năm 1967 và được tái bản năm 1976). Nói như nhà báo Phan Quang, những tư liệu Jean Lacouture viết về Bác Hồ đối với chúng tôi không có gì mới nhưng sách của nhà báo Pháp này là cuốn tiểu sử hoàn chỉnh đầu tiên về Hồ Chí Minh. Trước đó, mới có cuốn sách mỏng của Thủ tướng Phạm Văn Đồng xuất bản ở Liên khu 5 từ thời kháng Pháp, bài báo của đồng chí Trường Chinh và một số hồi ký của các nhà cách mạng... Hơn nữa tác phẩm được thực hiện và xuất bản khi Người còn khỏe (1967). Lý giải về lý do “viết vội” này, Jean Lacouture thổ lộ ông không thể không viết về một người ông hằng khâm phục, một con người mà ông đã có dịp tiếp xúc ngay từ ngày mới sang Đông Dương làm tùy viên cho Tướng Leclerc. Tư liệu không phong phú lắm nhưng được Jean Lacouture trình bày khéo léo, mạch lạc, điểm xuyết những điều mắt thấy tai nghe cùng những nhận xét và kiến giải mang dấu ấn cá nhân. Chẳng hạn trong cách Jean Lacouture phân tích vì sao nhân dân Việt Nam ai cũng quý yêu và trân trọng gọi vị Chủ tịch Nước là Bác, Bác Hồ; vì sao bất kỳ ở đâu hễ Bác Hồ xuất hiện thì cũng đều vang lên, bật ra từ trái tim những người có mặt, lời hô Hồ Chủ tịch muôn năm, như Jean Lacouture được nhiều lần chứng kiến. Hay là, khi anh nhấn mạnh một nét mà anh cho là nổi bật trong nhân cách Bác Hồ, ấy là "nỗi đam mê thuyết phục (người khác), một khát vọng rất dân chủ ở Bác Hồ...". Chính cái khát vọng mạnh mẽ muốn thuyết phục nhân dân, muốn đi thẳng vào con tim của quần chúng đã khiến Người luôn luôn coi trọng việc dùng những lời lẽ phổ thông, giản dị nhất để nói với quần chúng, cụ thể như trong lần Bác Hồ giải thích với nhân dân về Tạm ước 6/3/1946 ngay sau khi Người từ Pháp trở về...

Về sau này, Jean Lacouture còn nhiều cuốn sách, bài báo về Việt Nam, Hồ Chí Minh. Ngày 5/9/1969, ba ngày sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, Jean Lacouture đã có bài viết chiếm nhiều cột trên trang nhất và các trang tiếp theo của báo Le Monde về vị lãnh tụ của nhân dân Việt Nam với nhan đề: “Nửa thế kỷ đấu tranh cách mạng”. Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh được UNESCO vinh danh Anh hùng dân tộc và Danh nhân văn hóa thế giới (1990), Jean Lacouture được ít nhất hai bộ Đại bách khoa toàn thư lớn của thế giới là Encyclopedia Britanica (Anh), Encyclopedia Universalis (Pháp) đặt viết về Hồ Chí Minh. Không che giấu lòng cảm phục Bác Hồ, trong một bài chiếm tới bốn trang từ điển khổ lớn, ông trình bày đầy đủ, khách quan cuộc đời và sự nghiệp Chủ tịch Hồ Chí Minh “một trong những người làm nên thế kỷ XX”.

Jean Lacouture còn có những bài viết ấn tượng về một trong những người học trò ưu tú nhất của Chủ tịch Hồ Chí Minh: đại tướng Võ Nguyên Giáp. Chính Jean Lacouture, trong bài viết về chân dung người vạch kế hoạch cho chiến dịch Điện Biên Phủ đăng trên nhật báo nổi tiếng Le Monde của Pháp tháng 12/1952, đã đưa ra một nhận xét để đời về phẩm cách của vị Đại tướng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam khi gọi ông là “ngọn núi lửa phủ đầy tuyết”, hàm chỉ một con người có thể gây bùng nổ với vẻ ngoài trầm tĩnh. Về sau này, trong dịp mừng Đại tướng Võ Nguyên Giáp thọ 100 tuổi, tạp chí La Revue số đặc biệt tháng 1/2011 có đăng bài viết của Jean Lacouture, đầu đề: "Giáp, một thế kỷ làm cách mạng". Bài cùng ảnh và tư liệu trải suốt 7 trang tạp chí khổ rộng giới thiệu cuộc đời và sự nghiệp của Đại tướng theo quan điểm: “Võ Nguyên Giáp, một người học trò xuất sắc của Hồ Chí Minh”.

Có thể nói, suốt cả cuộc đời làm báo của mình, con người mang trong mình dòng máu Pháp Jean Lacouture nhưng lại mê mẩn thứ “nước mắm nguyên chất” thuần Việt, đã dành trọn một góc tâm hồn mình, cho Việt Nam.❏

Sinh ngày 9/6/1921 tại Bordeaux, Jean Lacouture tốt nghiệp trường Khoa học Chính trị Paris, trở thành tùy viên báo chí của Tướng Leclerc vào cuối Thế chiến II. Trong gần 20 năm, từ 1957-1975, ông làm việc tại báo Le Monde. Jean Lacouture từng giữ chức vụ Trưởng ban Hải ngoại và được tặng danh hiệu Nhà báo lớn (Grand reporter) - danh hiệu mà báo chí Pháp dành cho những ngòi bút sắc sảo, có bản lĩnh. Năm 2013, Jean Lacouture đã được tặng thưởng Huân chương Bắc đẩu Bội tinh vì những đóng góp vào tiến trình phi thực dân hóa những năm sau Thế chiến II và hơn 70 tác phẩm để lại cho lịch sử. Jean Lacouture được đánh giá là một trong những nhà văn chuyên viết tiểu sử nổi tiếng nhất nước Pháp. Một trong những tác phẩm được coi là thành công nhất của Jean Lacouture là bộ ba tiểu sử dày tới gần 2.500 trang về tướng Charles de Gaulle.

Hồng Hà