(CLO) Thị trường bán lẻ Việt Nam, năm 2008 từng được xếp hạng hấp dẫn nhất thế giới, sau đó liên tiếp tụt hạng; năm 2009, Việt Nam rớt xuống thứ 5; năm 2010 đứng thứ 14; năm 2011 xuống thứ 23 và năm 2012 “văng” ra khỏi tốp 30 thị trường hấp dẫn nhất thế giới. Đến năm 2015 xếp thứ 41 trên tổng số 50 quốc gia và nằm trong top 10 thị trường bán lẻ kém hấp dẫn các nhà đầu tư thế giới. Theo PGS.TS Nguyễn Thừa Lộc - Đại học Kinh tế Quốc dân, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này chủ yếu là do các yếu tố của môi trường kinh doanh ngày một xấu đến mức nghiêm trọng - không bình đẳng, nhiều rào cản và thiếu an toàn.

Rào cản chính sách

PGS Nguyễn Thừa Lộc cho rằng: Chính sách của nhà nước và các địa phương là yếu tố có tác động quyết định tới sự hình thành và phương thức hoạt động của thị trường bán lẻ. Song, hiện nay chính sách ưu đãi các nhà đầu tư nước ngoài quá đáng so với doanh nghiệp trong nước, đang tạo ra cạnh tranh không bình đẳng.

"Ví dụ dự án Khu liên hợp gang thép của Tập đoàn Formosa (Đài Loan) hiện đang được dư luận quan tâm, tại Hà Tĩnh đã nhận được những ưu đãi như: được áp dụng mức thuế thu nhập doanh nghiệp 10% (doanh nghiệp trong nước từ 1/1/2016 là 20%) từ năm có thu nhập chịu thuế; 4 năm được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp và được giảm 50% số thuế phải nộp cho 9 năm tiếp theo... Chưa nói tới các ưu đãi khi giải phóng mặt bằng, có cơ sở hạ tầng điện, nước đầy đủ, ít chịu sự kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan chức năng. Môi trường như vậy đã tạo ra sự không bình đẳng giữa doanh nghiệp trong nước với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài", ông Lộc nói.

Một quốc gia muốn phát triển kinh tế phải huy động mọi thành phần kinh tế, mọi chủ thể tham gia kinh doanh nói chung và hoạt động thương mại nói riêng. Quốc hội đã ban hành 2 luật quan trọng là Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư với tinh thần của Hiến Pháp 2013: người dân được làm những gì mà pháp luật không cấm.

Tuy nhiên, ông Lộc cho biết: Sau gần 1 năm thực hiện Luật Doanh nghiệp, đến thời điểm này vẫn còn tới hơn 6.000 giấy phép con, trong đó, được biết có tới hơn một nửa trái với tinh thần tự do kinh doanh. Chính phủ yêu cầu các Bộ ngành lập báo cáo tình hình này, đến nay mới chỉ có 8 Bộ, ngành có phản hồi.

Bên cạnh đó, theo PGS Lộc chính sách phát triển thương mại trong nước và phát triển thị trường đang có vấn đề. Chính phủ đã có Quyết định số 27/2007/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án phát triển thương mại trong nước đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020. "Nhưng trong tình hình hiện nay, các doanh nghiệp nước ngoài tham gia vào thị trường Việt Nam ngày càng nhiều và thâu tóm các thương hiệu trong nước đã dày công gây dựng hàng chục năm thì các chủ trương này liệu có cần thay đổi? Và cụ thể hóa ở các địa phương bằng các kế hoạch, quy hoạch lại cho phù hợp với tình hình?", ông Lộc đặt câu hỏi.

Thuế, phí "ăn" hết doanh nghiệp

Trong tổng mức lưu chuyển hàng hóa, kinh tế nhà nước chiếm khoảng 10%, ngoài nhà nước chiếm khoảng 86%, doanh nghiệp FDI khoảng 4%. Trong nền kinh tế có tới 96% là doanh nghiệp vừa và nhỏ, trong số đó có tới hơn 60% là doanh nghiệp siêu nhỏ, trong lĩnh vực bán lẻ tỷ lệ này chắc chắn còn cao hơn; nghĩa là tuyệt đại bộ phận các doanh nghiệp hoạt động trong bản lẻ là siêu nhỏ. Do mải mê đẩy mạnh xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài, kinh tế tư nhân trong nước nói chung và doanh nghiệp siêu nhỏ nói riêng, hầu như bị “bỏ rơi”, gặp nhiều khó khăn trong kinh doanh.

PGS Lộc dẫn chứng: Đơn cử như việc tiếp cận với nguồn vốn: ngay doanh nghiệp bán lẻ lớn như Saigon Coop chỉ có 1.000 tỷ đồng vốn tự có, chỉ đủ 15 - 20% nhu cầu kinh doanh, còn lại phải đi vay. Mà lãi suất cho vay ở Việt Nam vẫn ở mức từ 7% - 11 %/năm, là gấp 2 - 3 lần so với các mức lãi suất của các nước khác trong khu vực. Với mức lãi suất đắt đỏ như vậy, doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam không thể cạnh tranh được với các doanh nghiệp nước khác.

"Mặt khác, tỷ lệ huy động thuế và phí đối với doanh nghiệp Việt Nam cao. Theo WEF, tổng mức thuế của Việt Nam là 40,8% - cao hơn rất nhiều nước trong khu vực (Singapore là 18,4%, Thái Lan khoảng 27,5%, Campuchia 21%)... Hàn Quốc là nước phát triển và có cách tính thuế phức tạp nhưng tổng thu thuế cũng chỉ chiếm 33% lợi nhuận của doanh nghiệp. Với tỷ lệ này, thuế “ăn” hết lợi nhuận của doanh nghiệp, không thể còn nguồn để đầu tư tái mở rộng kinh doanh, khó có thể có nguồn lực cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài", ông Lộc nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải chịu các chi phí không đáng có như tiếp cận đất đai, khó khăn khi mở chuỗi siêu thị, thủ tục hành chính phiền hà, chi phí xin cấp phép xây dựng, xin cấp phép dựng biển quảng cáo, thuê mặt bằng kinh doanh cao do giá bất động sản cao. Mức nộp vào Quỹ bảo hiểm xã hội quá cao, lên tới 18%. Chi phí bảo hiểm trả cho người lao động sẽ còn cao hơn trong thời gian tới do thay đổi phương pháp tính.

Đặc biệt, chi phí bôi trơn ngày càng lớn, trong năm 2015, qua điều tra 12.000 doanh nghiệp trong cả nước cho thấy, chi phí này không hề giảm và đây là xu hướng đáng lo ngại cho doanh nghiệp môi trường kinh doanh ở Việt Nam. Có 62% doanh nghiệp siêu nhỏ, 68% doanh nghiệp nhỏ đánh giá hiện tượng chi trả chi phí không chính thức là thường xuyên. Với các doanh nghiệp có qui mô vừa và lớn thì con số này còn cao hơn, lần lượt là 70% và 69%. Quy mô của các khoản chi phí này đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ là tương đối lớn, chiếm 10% doanh thu.

Có thể thấy, thời gian qua, đặc biệt sau khi gia nhập WTO và các FTA đang thực hiện đã thể hiện rõ những thua thiệt của thị trường bán lẻ Việt Nam trong nhiều lĩnh vực như thị trường nội địa vào tay các doanh nghiệp nước ngoài, tăng trưởng GDP chủ yếu do các doanh nghiệp FDI. Nói như ông Vũ Minh Phú - Chủ tịch Hội Siêu thị Hà Nội: "Tình hình đang rất nghiêm trọng rồi, nếu không tìm và thực hiện được tốt các giải pháp cụ thể, doanh nghiệp Việt sẽ rơi vào trạng thái bị cô lập và chịu sự cạnh tranh gay gắt".

Giang Phan