Trong đó có dự án tỷ lệ xử lý tài chính lên đến 27% tổng giá trị dự án được kiểm toán. Đặc biệt, có 16 trên tổng số 17 dự án BT đã được kiểm toán trong năm 2017 thì đều lựa chọn nhà đầu tư bằng chỉ định thầu.

Việc thực hiện dự án BT theo hình thức đổi đất lấy hạ tầng còn thiếu chặt chẽ minh bạch, chưa có cơ chế, chính sách rõ ràng, tạo lỗ hổng để thất thoát ngân sách và tài sản công. 

 Khu công viên và Hồ điều hoà CV1 Khu đô thị mới Cầu Giấy được xây dựng theo hình thức BT (Xây dựng – Chuyển giao); có diện tích sử dụng đất khoảng 31,76 ha nằm trên địa bàn quận Nam Từ Liêm và Cầu Giấy. (Ảnh: TL)

Hầu hết các dự án đều áp dụng hình thức chỉ định thầu để lựa chọn nhà đầu tư, thanh toán cho nhà đầu tư theo hình thức giao đất không thông qua hình thức đấu giá là vi phạm luật đất đai. Đây chính là kẽ hở do định giá thấp hơn giá thị trường dẫn đến thất thoát ngân sách nhà nước.

Việc giao cho nhà đầu tư thực hiện dự án từ khâu thầm định, phê duyệt dự án, thiết kế, dự toán và từ lựa chọn thi công, giám sát và công tác giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước chưa được thực hiện đầy đủ, rõ ràng theo chức năng nhiệm vụ được giao dẫn đến để sai sót ở tất cả các khâu gây thất thoát lớn trong quá trình thực hiện dự án.

"Đây là kẽ hở dẫn đến thất thoát ngân sách, quy định về thời điểm giao đất để thanh toán dự án BT và thời điểm giao dự án BT còn bất cập, không rõ ràng dẫn đến việc thanh toán dự án BT bằng quỹ đất không đảm bảo nguyên tắc ngang giá", Kiểm toán Nhà nước nhận định. Cơ quan kiểm toán cũng cho rằng, việc thanh toán trước cho nhà đầu tư trong khi nhà đầu tư chưa phải xuất hóa đơn giá trị gia tăng do công trình chưa hoàn thành, thực chất là thanh toán trước tiền thuế cho nhà đầu tư. Đây là điểm bất hợp lý, tạo ra việc chiếm dụng vốn từ ngân sách nhà nước. 

Bên cạnh đó, theo Kiểm toán Nhà nước, vốn đầu tư của các doanh nghiệp chủ yếu là vốn vay (khoảng 85%), nhưng lại được Nhà nước tính lãi, với lãi suất tối đa huy động bằng 1,3 lần lãi suất trái phiếu Chính phủ. Với tình trạng này, cơ quan kiểm toán cho rằng, thực chất gần như toàn bộ dự án là vốn của Nhà nước hoặc là vốn của Nhà nước đi vay với mức lãi suất cao hơn lãi suất Nhà nước huy động để đầu tư thực hiện dự án. Điều này cho thấy, việc thực hiện dự án BT không thực sự giảm gánh nặng cho ngân sách.  

Theo Kiểm toán Nhà nước, hiện chưa có quy định về thời điểm nhà đầu tư phải góp đủ số vốn chủ sở hữu dẫn đến doanh nghiệp không bắt buộc phải góp đủ vốn chủ sở hữu theo tỷ lệ tối thiểu. Đồng thời, hiện chưa có văn bản quy định cụ thể về tỷ suất lợi nhuận của nhà đầu tư, do đó có chênh lệch lớn giữa các hợp đồng (cao nhất 14%, thấp nhất 10%).

Cơ quan kiểm toán cũng cho biết, nhiều dự án giao cho nhà đầu tư thực hiện từ khâu thẩm định, phê duyệt dự án, thiết kế dự toán và tự lựa chọn các đơn vị tư vấn thiết kế, thi công, giám sát có thể không đảm bảo tính khách quan. Điều đó cũng đồng nghĩa công tác quản lý, giám sát của các cơ quan nhà nước chưa được thực hiện thường xuyên, đầy đủ theo chức năng, nhiệm vụ được giao dẫn đến để xảy ra sai sót ở tất cả các khâu, gây thất thoát trong quá trình thi công thực hiện dự án.

Qua kiểm toán cho thấy, nhà đầu tư góp vốn chủ sở hữu chưa đầy đủ và đúng hạn như tiến độ đã cam kết trong hợp đồng hoặc ký hợp đồng nhưng không quy định phần vốn chủ sở hữu của chủ đầu tư. Bên cạnh đó, việc xác định lãi suất vốn vay còn sai sót, thiếu cơ sở ký kết, xác định tổng vốn đầu tư trong phương án tài chính chưa hợp lý, một số chi phí lập cao so với thực tế và quy định hoặc xác định tổng mức đầu tư không chính xác…

Phó GS, TS Hoàng Văn Cường, Đại biểu quốc hội khóa XIV, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội nhận định “Thực hiện dự án BT thời gian qua đã làm hỏng đi chính sách tốt của Nhà nước. Đáng ra chính sách này là nhằm để đỡ gánh nặng nhà nước, nhằm tạo công trình phục vụ lợi ích công cộng thì giờ trở thành phục vụ lợi ích của một nhóm người với lợi ích riêng nào đó. Đồng thời, việc thực hiện dự án BT ở một số nơi không đem đến hiệu quả và lợi ích cấp thiết như mong muốn”.

H.Lâm