Là một kiến trúc sư nhưng Nguyễn Sơn có một căn bản về hội họa. Trong những năm sống ở Anh quốc, anh đã theo học những khóa chuyên về sơn dầu và đã có những tác phẩm có phong cách riêng.

Anh là họa sĩ giỏi về trừu tượng hình học, với concept và những kỹ thuật riêng của mình anh đã làm cho những tác phẩm trừu tượng hình học của mình không bị khô cứng mà trở nên trữ tình.

Từ nay tới 15/11/2020, họa sĩ Nguyễn Sơn sẽ có cuộc triển lãm mang tên “Ma trận” tại Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam giới thiệu nhiều tác phẩm mới với một chất liệu khá lạ - rác công nghệ.

Xin trân trọng giới thiệu bài viết “Với tôi, hội họa là sự cứu rỗi” của họa sĩ Nguyễn Sơn về triển lãm Ma trận của mình.

“Với tôi, hội họa là sự cứu rỗi”

Hơn 200 năm phát triển nền công nghiệp và hơn 30 năm của công nghệ kỹ thuật số là quá ngắn ngủi so với lịch sử hình thành và phát triển của loài người, tuy nhiên nó lại tác động mạnh mẽ nhất đến sự biến đổi thần tốc và khôn lường ở mọi lĩnh vực kinh tế, văn hoá, chính trị và xã hội. Tương tác của công nghệ số với đời sống con người là rất rõ rệt. Lợi ích của nền công nghiệp và công nghệ là không thể chối bỏ.

Mọi vấn đề đều có tính 2 mặt của nó, công nghiệp càng phát triển bao nhiêu những hệ lụy của nó càng lớn bấy nhiêu: đó là hiệu ứng nhà kính gây biến đổi khí hậu, sự gia tăng của rác thải độc hại, hủy hoại môi trường, những sự cố nguy hiểm trong phát triển năng lượng nguyên tử, biến đổi gen hay những nguy cơ từ chiến tranh sinh học v.v… Trong công nghệ số cũng vậy, chúng ta luôn phải đối mặt với những khía cạnh tiêu cực làm con người “lạc lối”, như virus, hacker, nghiện game, nghiện mạng xã hội v.v…

Con người có thể kiểm soát được quá trình phát triển của công nghệ do chính mình sáng tạo ra hay không? Trong bối cảnh này, Ma trận - một thuật toán - chính là cơ sở cho việc phát triển đi đôi với kiểm soát các sáng tạo công nghệ mới. Tinh thần cơ bản của Ma trận là tìm ra những quy luật của những lượng thông tin khổng lồ, rối loạn, nhiều tầng, nhiều chiều để tìm cách kiểm soát chúng, hướng chúng vào sự phát triển công nghệ số một cách bền vững và an toàn, phục vụ lợi ích của loài người.

Một trong những tính chất đặc trưng của ma trận là sự kỳ ảo, luôn dịch chuyển và thay đổi. Trong thời đại 4.0, Ma trận hiện hữu trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Mỗi một thay đổi nhỏ của lĩnh vực này sẽ tương tác và làm thay đổi đến lĩnh vực khác, khiến đời sống tinh thần của nhân loại ngày càng phong phú hơn nhưng cũng phức tạp hơn.

Nghệ thuật cũng không nằm ngoài tương quan này.

Ban đầu, ý niệm về Ma trận xuất hiện trong tôi một cách vô thức, là một kiến trúc sư tôi thấy sự phát triển một đô thị bền vững sao cho tương thích với chất lượng cuộc sống của cư dân trong đô thị như là môt bài toán không có lời giải. Tôi có cảm giác thiếu niềm tin giống như bị lạc vào mê cung. Ai cũng mong muốn được sống trong môi trường phát triển, văn minh. nhưng nếu phải sống trong sự phát triển như Hà Nội và Sài Gòn hiện nay thì tôi tin có rất nhiều người mong muốn được trở lại sống vào những năm 90 hoặc xa xưa hơn nữa, cho dù nó có lạc hậu nhưng ít ra là cũng thanh thản và trong lành.

Tôi quay trở lại với hội họa với hy vọng tìm được sự cân bằng về tâm lý và thoát khỏi cái mớ bòng bong của cuộc sống. Trong hành trình sáu năm qua tôi đã vẽ rất nhiều chủ đề, làm việc với nhiều loại chất liệu khác nhau, không tự áp đặt mình vào một triết lý hay mục đích chủ đạo nào, nhưng tranh của tôi, cho dù là ngẫu nhiên, không cố ý, vẫn bị ám ảnh bởi những xung đột trong quá trình phát triển: đâu đó vẫn là những cảm xúc buồn  về những khía cạnh tiêu cực của môi trường, văn hoá, xã hội, kinh tế, chính trị quanh ta. 

Chỉ đến khi làm tranh với chất liệu là những mảng bo mạch, tôi mới thấy mình dường như đã không bị phụ thuộc và vượt qua được ngoại cảnh, điều đó giống như tôi đã nắm được ma trận.

Ý tưởng ban đầu thật đơn giản, tôi thử nghiệm làm tranh với bảng bo, mạch với tư cách là rác thải của nền công nghệ số. Bảng mạch cứng và rất khó cắt chính xác theo hình mình muốn, để cắt được các chi tiết phức tạp ta lại áp dụng công nghệ số, vì vậy tôi hạn chế tối đa việc cắt mà dựa vào hình một tấm mạch hạt nhân để phát triển nó.

Cách làm này, có sức lôi cuốn mãnh liệt, tôi không còn phải chú tâm vào việc tìm hình, tìm ý nữa mà chỉ mê mãi kết nối các mảng bo mạch sao cho có logic. Sau đó, tôi dùng màu acrylic để tạo nghĩa mới cho các mảng bo mạch, hai chất liệu này, một mảng miếng cứng nhắc với khối hình lồi lõm, ngẫu nhiên, một mềm mại uyển chuyển như nước, được dùng theo phương pháp đổ màu, cũng rất ngẫu nhiên, chính tính ngẫu nhiên của chất liệu chất tạo nên sự tương phản lớn nhưng có tính thống nhất, vừa khắc vừa hòa và chính chúng là một ma trận.

Mọi việc diễn ra thật nhanh theo xu hướng ngẫu nhiên nhưng cũng chính trong quá trình đó xúc cảm của người nghệ sỹ xuất hiện. Chính ở quá trình làm các tác phẩm kiểu này, tôi nhận ra rằng mình đã vừa có thể thỏa chí sáng tạo, vừa có thể kiểm soát được sự hỗn loạn, vô trật tự của chất liệu, đã biến cái rác thải vô ích thành hữu ích. Đó chính là một phần quan trọng của ma trận: tìm ra phương cách khống chế và kiểm soát nó đi theo quỹ đạo và ý thức của người sáng tạo.

Đã có những thời kỳ, tôi cảm thấy mình như bị cuốn vào một “Không gian mù khơi” (tên một album nhạc tôi sáng tác), nhưng nay hội họa đã cứu rỗi tôi, nó làm cho tôi say một cách yên bình, nó giải thoát những cảm xúc tiêu cực trong tôi.

Nguyễn Sơn