Nhắc đến Dương Kỳ Anh, ai cũng phải tấm tắc rằng ông là một người tài. Trong làng báo, hiếm có một Tổng Biên tập nào tại vị liền 21 năm, đưa tờ Báo Tiền Phong từ hàng thường thường bậc trung lên nổi như cồn khắp trong nước và quốc tế với biết bao hoạt động sôi động khuấy đảo cả hàng chục triệu thanh niên. Ông chính là người khởi xướng cuộc thi hoa hậu Việt Nam. Trong làng văn, ông vừa là nhà thơ uyên bác lại là nhà văn được hâm mộ. Cho tới nay ông đã xuất bản được 16 tập sách văn và thơ. Ông đã được trao giải những bài thơ hay Báo Văn nghệ quân đội và Báo Nhân dân năm 1978. Nhìn vào khối di sản văn hóa đồ sộ mà ông để lại cho đời, nếu ai biết được điểm khởi nguồn cuộc đời ông mới thấy hết nghị lực phấn đấu vượt khó vươn lên mạnh mẽ biết nhường nào.

Nhà báo - nhà văn - nhà thơ Dương Kỳ Anh tên thật là Dương Xuân Nam, sinh năm 1948 tại Kỳ Anh, Hà Tĩnh, trong một gia đình trí thức nghèo. Cố nội ông là Dương Xuân Ôn - người từng đã từ quan để theo Phan Đình Phùng đi chống Pháp. Cha ông đỗ tú tài cũng không ra làm quan mà cầm súng theo cách mạng. Lên 8 tuổi thì mẹ mất, cha đi hoạt động cách mạng xa nhà phải ở với ông nội. Tuy phải làm đủ việc ruộng vườn đồng áng gánh đỡ cùng ông mưu sinh, nhưng chú bé Dương Xuân Nam luôn là học sinh giỏi.

Ông kể với tôi một kỷ niệm khó quên của tuổi thơ. Năm ấy ông được cử đi thi học sinh giỏi cả văn và toán toàn tỉnh. Đường từ nhà lên tỉnh dự thi thật là xa. Không có tiền mua vé tàu xe, chú bé Nam chỉ có một cách là đi bộ. Ông nội nắm cho cháu một mo cơm. Chú bé cứ bán theo đường tàu hỏa chạy trên các thanh tà vẹt mà đi. Ăn hết nắm cơm mà bụng vẫn đói. Nam đang chưa biết làm cách gì để có sức đi tiếp thì chợt nhận ra bên các thanh tà vẹt đường tàu là các búi rau dại với những cây rau má, rau sam quen thuộc thường hái ăn chống đói ở quê. Vậy là vừa đi vừa hái rau, rửa đi và ăn sống.., cầm cự được đến trường thi và mang về tấm bằng khen làm vẻ vang cả trường huyện.

Tốt nghiệp Khoa Văn, Trường Đại học Tổng hợp, Dương Xuân Nam tình nguyện đi nhập ngũ, làm trắc thủ tên lửa. Anh tâm sự: “Quân đội là một trường đại học lớn. Chính môi trường quân đội đã rèn cho mình một nếp sống kỷ cương lành mạnh." Sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ thắng lợi, anh bộ đội trở về với sự nghiệp đời thường. Anh về Báo Văn Nghệ rồi chuyển sang Báo Tiền Phong. Năm 1987 anh được Trung ương Đoàn bổ nhiệm làm Tổng Biên tập Báo Tiền phong. Bắt đầu từ đây, Báo Tiền phong khởi sắc với hàng loạt chuyên mục đi đúng tâm tư nguyện vọng của thanh niên. Năm 1988, Báo Tiền Phong mở cuộc thi Hoa hậu đầu tiên ở Việt Nam. Đông đảo thanh niên cả nước hưởng ứng sôi nổi. Nhưng có không ít những tư duy thủ cựu phản đối. Tổng Biên tập Xuân Nam tâm sự: “Tôi là một nhà thơ, tôi tôn thờ cái đẹp trong cuộc sống này. Tôi quyết bảo vệ cái đẹp mà cuộc thi hoa hậu là một trong số đó." Đối diện với nhan sắc và quyền lực là những thử thách khó khăn vì hai lĩnh vực đó luôn gắn với bản tính tham, sân, si của con người. Giờ công việc của Tổng Biên tập Dương Xuân Nam luôn giáp mặt hàng ngày với nó. Song bản lĩnh vững vàng của anh bộ đội Cụ Hồ luôn thường trực trong anh khiến anh vượt lên tất cả để góp phần làm phong phú hơn cho cái đẹp của cuộc đời.

Năm 2008, Tổng Biên tập Dương Xuân Nam nghỉ hưu. Ông trở về sinh sống trong ngôi nhà vườn trên đỉnh đồi ở Minh Phú, Sóc Sơn, tìm sự yên bình tâm hồn giữa vườn cây, hoa cảnh để đọc và viết sách, làm thơ. Ông bị bạo bệnh lúc nào, không mấy người hay bởi tận những ngày ông sắp ra đi, đến thăm ông vẫn thấy ông cười rất tươi. Hôm họp Hội Nhà văn xong, cháu Hà chở bố về lại Sóc Sơn, tôi đi cùng xe. Tôi băn khoăn dò hỏi: "Này sao dạo gần đây ông gầy đi nhanh thế?". Nhà thơ vẫn cười: "À, mình ăn kiêng để giảm béo đấy mà". Ai có ngờ đâu đó chính là những ngày ông đang phải chống chọi với căn bệnh ung thư. Mà ai cũng biết là bệnh ung thư nó làm ta đau đớn lắm.

Và rồi nhà thơ, nhà báo quý mến của chúng ta đã ra đi lúc 8 giờ 30, ngày 25 tháng 2 năm 2025, hưởng thọ 77 tuổi. Cuốn sách “Mỹ nhân & Cháo hành Thị nở" - tập truyện ngắn cuối cùng của ông viết giữa những ngày căng thẳng với bạo bệnh vừa mới in xong còn chưa kịp phát hành.

Hà Nội 26-2-2025

Nguyễn Thị Vân Anh