(CLO) Đồng chí Hà Huy Tập thuộc lớp cán bộ tiền bối tiêu biểu của Đảng ta, là một trong số ít đồng chí được đào tạo tại Trường Đại học Phương Đông của Quốc tế Cộng sản. Đồng chí đã đưa ra những chủ trương đúng đắn trong thời kỳ vận động dân chủ (1936 - 1939). Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Hà Huy Tập trải qua 15 năm, trong đó có gần 2 năm làm Tổng Bí thư của Đảng (từ giữa năm 1936 đến tháng 3 năm 1938). Trong quá trình hoạt động và trên cương vị Tổng Bí thư của Đảng, đồng chí Hà Huy Tập đã cống hiến trọn đời mình cho sự nghiệp cách mạng và có nhiều đóng góp to lớn đối với Đảng, với quê hương, đất nước.

Địa linh nhân kiệt

Cẩm Hưng (trước là Tổng Thổ Ngọa, sau đổi thành xã Cẩm Hưng) - quê hương của đồng chí Hà Huy Tập nằm dưới chân dãy Hoành Sơn, cạnh đường Quốc lộ 1A. Huyện Cẩm Xuyên là một trong những địa phương của Hà Tĩnh có truyền thống hiếu học. Nhờ đức tính cần cù, ham học hỏi nên trải qua các triều đại có nhiều người đỗ đạt cao như: Dương Chấp Trung, Lê Tự, Biện Hoàng Tổng đậu tiến sĩ, Lê Phúc Nhạc đậu chế khoa... và rất nhiều người đậu hương cống, cử nhân. Quan võ cũng lắm người tài ba như: Nguyễn Hoàng, Nguyễn Trụ, Nguyễn Thạch, Nguyễn Giám... thời Tây Sơn có Đô đốc Dương Văn Tào, Dương Văn Phong, Nguyễn Khắc Trọng, Thượng tướng Nguyễn Biên danh tiếng lẫy lừng. Trải qua các thời kỳ lịch sử, nhân dân Cẩm Xuyên luôn nêu cao tinh thần yêu nước, kiên cường, bất khuất chống giặc ngoại xâm. Đảng bộ và Nhân dân Cẩm Xuyên luôn tự hào là quê hương của các phong trào cách mạng lớn, của những người lãnh tụ xuất sắc trong các cuộc khởi nghĩa chống Pháp nổi tiếng cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX.

Đồng chí Hà Huy Tập sinh ngày 24/4/1906, trong một gia đình nhà Nho nghèo tại làng Kim Nặc, tổng Thổ Ngọa, nay là xã Cẩm Hưng, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh. Thân phụ Hà Huy Tập là ông Hà Huy Tương, đỗ cử nhân nhưng không ra làm quan mà ở quê dạy học và làm thuốc. Thân mẫu là bà Nguyễn Thị Lộc, một nông dân cần cù, chất phác, cả cuộc đời gắn bó với đồng quê. Ông Hà Huy Tương và bà Nguyễn Thị Lộc sinh được năm người con, hai trai, ba gái. Hà Huy Tập là người con thứ hai của gia đình. Hoàn cảnh gia đình lúc bấy giờ rất khó khăn, tài sản chỉ có 3 gian nhà tranh và khoảng 2 mẫu tây ruộng. Đã có lúc gia đình phải bán đi một vài sào đất cho những người giàu có trong làng để trả nợ và ăn chờ đến mùa sau.

Năm 1913, Hà Huy Tập bắt đầu đi học ở trường xã. Năm 1917, học xong trường xã, đỗ đầu trong kỳ thi tốt nghiệp trường sơ học ở tổng Thổ Ngọa. Vì hoàn cảnh nghèo nên không học tiếp. Đến tháng 9 năm 1917, nhờ có người giúp đỡ, Hà Huy Tập được ra tỉnh lỵ (thị xã Hà Tĩnh) tiếp tục học bậc tiểu học. Năm 1919, nhà trường mở đợt thi tuyển những học sinh giỏi để xét cấp học bổng, Hà Huy Tập thi đỗ thủ khoa và được đặc cách vào thẳng Trường Quốc học Huế. Năm 1923, Hà Huy Tập tốt nghiệp trường Quốc học Huế với tấm bằng hạng ưu. Không có tiền học lên tiếp, Hà Huy Tập đành phải xin làm giáo viên ở một trường tiểu học ở thị xã Nha Trang, sau chuyển về Trường Tiểu học Cao Xuân Dục, thành phố Vinh. Là một giáo viên cương trực, thẳng thắn, Hà Huy Tập luôn đã kích những hành động sai trái của bọn thực dân, phong kiến, đứng về phe những người nghèo khổ và bênh vực cho họ. Chính trong thời gian này, Hà Huy Tập được tiếp xúc và đọc nhiều tài liệu, chủ yếu là những sách, báo viết về quá trình khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ở Đông Dương, về cuộc sống bần hàn của nhân dân lao động Đông Dương nói chung, của người dân lao động Việt Nam nói riêng dưới ách thống trị của thực dân Pháp xâm lược. Từ đó, đồng chí luôn trăn trở và đi tìm lời giải đáp cho một câu hỏi lớn đặt ra là làm cách nào để đánh đuổi thực dân Pháp ra khỏi Đông Dương.

Tài năng mẫn tiệp, trí tuệ dồi dào

Sự kiện quan trọng đánh dấu bước trưởng thành, giác ngộ cách mạng của Hà Huy Tập là mùa thu năm 1926, đồng chí được gia nhập vào Hội Phục Việt (sau đổi tên thành Hội Hưng Nam) - một tổ chức cách mạng yêu nước ở Vinh. Trong thời gian này, Hà Huy Tập được đọc một số sách, báo Cộng sản từ Pháp gửi về như: tác phẩm Đường Kách Mệnh của Nguyễn Ái Quốc, báo LeParia (Người cùng khổ) do Nguyễn Ái Quốc làm chủ bút, báo L’Humanité (Nhân đạo) - cơ quan lý luận của Đảng Cộng sản... Thông qua những tài liệu này, con đường đấu tranh cách mạng từng bước được định hình rõ, Hà Huy Tập hiểu được động lực chính của cách mạng và cái đích hướng tới của những người cộng sản, hiểu được vai trò to lớn của giai cấp công nhân trong đấu tranh cách mạng. Nhận thức được điều đó, Hà Huy Tập tích cực tuyên truyền, giác ngộ công nhân, kêu gọi mọi người đoàn kết cùng tranh đấu.

Ngoài việc dạy học ở trường Cao Xuân Dục, Hà Huy Tập còn dành thời gian mở một số lớp học cho công nhân ở Vinh; bề ngoài là chống mù chữ, nhưng bên trong là tập hợp công nhân lại để tuyên truyền… Hà Huy Tập còn tham gia vào nhóm công tác bí mật, tổ chức đưa những thanh niên ưu tú sang Quảng Châu dự lớp huấn luyện do Nguyễn Ái Quốc tổ chức. Ngoài ra, đồng chí còn tổ chức chi bộ thanh niên ở ngay lớp học văn hóa của công nhân. Những hoạt động của đồng chí trong cuộc vận động cách mạng đã mang lại một số kết quả. Nhưng rồi, viên công sứ Vinh đã phát hiện ra những hoạt động cách mạng bí mật tại trường Cao Xuân Dục, chúng đã tìm cách đóng cửa các lớp học, bằng cách thuyên chuyển các thầy giáo đi nơi khác (trong đó có Hà Huy Tập).

Tháng 3/1927, Hà Huy Tập rời Vinh vào Sài Gòn, xin dạy tại trường tiểu học tư thục mang tên “An Nam học đường” vừa để kiếm sống, vừa che mắt địch. Trong thời gian ở Sài Gòn, Hà Huy Tập cùng với Nguyễn Đình Kiên, Đào Xuân Mai, Trần Ngọc Danh, Trần Phạm Hổ, Nguyễn Khoa Hiền sáng lập ra Kỳ bộ Việt Nam cách mạng Đảng ở Nam Kỳ do Nguyễn Đình Kiên làm Bí thư, Hà Huy Tập làm thư ký. Kỳ bộ có vài chi bộ với vài chục đảng viên, chủ yếu tập trung ở Sài Gòn, Chợ Lớn, Gia Định.

Tháng 1/1928, Hà Huy Tập, Nguyễn Đình Kiên, Đào Xuân Mai với tư cách là đại biểu đại diện cho Kỳ bộ Nam kỳ tham dự Hội nghị toàn quốc của Hội Hưng Nam tại huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Hội nghị bàn việc hợp nhất Hội Hưng Nam với Hội Việt Nam cách mạng thanh niên. Do chưa thống nhất được với nhau về biện pháp hợp nhất nên Hội nghị không đạt kết quả. Sau Hội nghị này, Hà Huy Tập ở lại Hà Tĩnh và Nghệ An một thời gian tham dự một số cuộc họp của Hội Hưng Nam và đi khảo sát tình hình ở các địa phương.

Ngày 16/1/1928, Hà Huy Tập kết hôn với Nguyễn Thị Giáo là học sinh trường Đồng Khánh (Huế) giác ngộ cách mạng, vào Sài Gòn hoạt động trong tổ chức Việt Nam Cách mạng Đảng ở Nam kỳ. Hà Huy Tập và Nguyễn Thị Giáo sinh được một người con gái đặt tên là Hà Thị Thúy Hồng.

Sau khi Tân Việt được thành lập, có tôn chỉ, mục đích rõ ràng, Kỳ bộ Tân Việt ở Nam Kỳ hoạt động ngày càng có hiệu quả hơn. Tháng 6/1928, Hiệu trưởng “An Nam học đường” ký quyết định đình chỉ việc giảng dạy của Hà Huy Tập với lý do kích động học sinh bãi khóa nhiều lần. Rời khỏi “An Nam học đường”, Hà Huy Tập xin vào làm công cho một hiệu buôn, nhưng chỉ sau hai tháng đồng chí bỏ hiệu buôn xuống Bà Rịa làm công cho một đồn điền trồng mía ở Phú Mỹ. Tại đây, Hà Huy Tập lập ra một chi bộ công nhân do đồng chí trực tiếp làm bí thư, tổ chức nhiều lớp xóa nạn mù chữ cho công nhân và tổ chức nhiều cuộc đình công của công nhân chống chế độ hà khắc của bọn chủ đồn điền.

Tháng 12/1928, xảy ra vụ Bácbie ở Sài Gòn. Cảnh sát Nam Kỳ tiến hành lục soát xung quanh khu vực xảy ra vụ án. Không may chúng tìm thấy văn phòng bí mật và cơ sở ấn loát của Kỳ bộ Tân Việt. Chúng tìm thấy nhiều tài liệu quan trọng, bút tích viết bằng tay của các đồng chí, phần nhiều do Hà Huy Tập viết, khi đồng chí đang làm thư ký của Kỳ bộ. Trước tình hình đó, Kỳ bộ Tân Việt chủ trương cho một số đồng chí đi tạm lánh một thời gian để tránh sự vây ráp, săn lùng của địch. Cuối tháng 12/1928, Hà Huy Tập rời Sài Gòn đi Trung Quốc, ở Thượng Hải một thời gian, rồi tìm cách bắt liên lạc với tổ chức cách mạng Việt Nam ở nước ngoài. Các đồng chí trong tổ chức gợi ý cho đồng chí nên sang Liên Xô học. Tháng 5/1929, thông qua Tổng lãnh sự Liên Xô tại Trung Quốc, Quốc tế Cộng sản đồng ý cấp giấy thông hành cho Hà Huy Tập sang Liên Xô học. Ngày 24/7/1929, Hà Huy Tập vào học tại Trường Đại học Phương Đông.

Tháng 4/1932, Hà Huy Tập trở về nước, nhưng do sự kiểm soát gắt gao của cảnh sát và mật thám đã làm gián đoạn lộ trình về nước của đồng chí. Cuối tháng 6/1932, Hà Huy Tập phải quay trở lại Liên Xô. Những ngày ở Liên Xô, đồng chí tập trung sức lực, thời gian viết cuốn sách: Sơ thảo lịch sử phong trào Cộng sản ở Đông Dương. Cuốn sách được viết bằng tiếng Pháp với bút danh Hồng Thế Công. Cuốn sách nêu bật vai trò đấu tranh của công nhân Đông Dương, sôi nổi hơn cả là phong trào cách mạng của nhân dân Trung Kỳ, đặc biệt là phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Năm 1934, Hà Huy Tập đến Trung Quốc, liên lạc được với Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai và một số đồng chí khác. Tháng 3/1934, các đồng chí đã thành lập ra Ban lãnh đạo Đảng ở nước ngoài gồm: Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, Nguyễn Văn Dựt, nhiệm vụ trọng tâm là khôi phục lại các tổ chức Đảng trong nước bị địch phá vỡ sau cao trào cách mạng 1930 - 1931. Các đồng chí đã liên lạc với các tổ chức Đảng trong nước, gửi tài liệu huấn luyện và chỉ đạo các mặt hoạt động, đồng thời chuẩn bị mọi mặt cho Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng. Từ ngày 27 đến 31/3/1935, tại Ma Cao (Trung Quốc) đã diễn ra Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ nhất, do đồng chí Hà Huy Tập chủ trì. Đại hội đã thông qua báo cáo chính trị do Hà Huy Tập trình bày và một số Nghị quyết quan trọng. Đại hội đã bầu ra Ban Chấp hành Trung ương gồm 13 đồng chí: Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, Phùng Chí Kiên, Võ Văn Ngân... Hà Huy Tập được bầu làm thư ký Ban chỉ huy ở ngoài.

Tháng 7/1936, tại Thượng Hải (Trung Quốc), Hà Huy Tập tham dự Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Hội nghị phân công đồng chí Hà Huy Tập về nước tổ chức lại Ban Chấp hành Trung ương mới và khôi phục các mối quan hệ với các tổ chức Đảng trong nước. Cũng trong thời gian này, Hà Huy Tập và cơ quan Trung ương Đảng từ Trung Quốc bí mật chuyển về vùng Bà Điểm, Hóc Môn (Gia Định) cách Sài Gòn 15 km để trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng trong nước. Tháng 10/1936, Hà Huy Tập triệu tập Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương mới. Tại Hội nghị này, đồng chí chính thức được bầu làm Tổng Bí thư của Đảng.

Tháng 9/1937, tại Bà Rịa, Hóc Môn (Gia Định), Hà Huy Tập chủ trì Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương. Tháng 3/1938, tại Bà Điểm, Hóc Môn (Gia Định), Hà Huy Tập chủ trì Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương. Đồng chí Hà Huy Tập với vai trò, trách nhiệm của mình đã góp phần quan trọng trong việc chuẩn bị nội dung dự thảo Nghị quyết và ra Nghị quyết chính thức của Hội nghị.

Kiên trung – khí phách người cộng sản

Ngày 01/5/1938, trong một chuyến đi công tác, Hà Huy Tập bị bọn mật thám Pháp bắt và bị đẩy vào nhà giam, nhưng chỉ sau mấy tháng được thả ra do bọn mật thám không đủ bằng cứ để kết tội. Sau đó, đồng chí bị trục xuất khỏi Sài Gòn trở về Nghệ - Tĩnh. Tại đây, đồng chí luôn chịu sự kiểm soát, theo dõi gắt gao của bọn mật thám và quan lại của thực dân Pháp ở địa phương. Ngày 30/3/1940, chúng bắt Hà Huy Tập và đưa vào giam tại Khám Lớn, Sài Gòn. Ngày 22/10/1940, Tòa án thực dân tại Sài Gòn kết án Hà Huy Tập 5 năm tù, “tước quyền công dân và chính trị, 10 năm không được sống ở các vùng có âm mưu lật đổ”.

Ngày 25/3/1941, sau cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ (23/11/1940), thực dân Pháp mở phiên tòa án binh, đưa ra xử án hàng trăm người bị bắt, trong đó có Hà Huy Tập. Dù không dính líu đến cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ, nhưng thực dân Pháp vẫn buộc Hà Huy Tập “chịu trách nhiệm tinh thần về cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ”. Chúng tuyên án tử hình Hà Huy Tập cùng với các đồng chí: Nguyễn Văn Cừ, Phan Đăng Lưu, Võ Văn Tần, Nguyễn Thị Minh Khai.

Ngày 28/8/1941, thực dân Pháp đưa Hà Huy Tập và một số đồng chí khác ra xử bắn tại Sở Rác (nay là Bệnh viện huyện Hóc Môn, Gia Định).

Hà Huy Tập ngã xuống ở tuổi 35, độ tuổi đang tràn đầy sức lực và tài năng sáng tạo cống hiến cho cách mạng. Đồng chí đi vào cõi vĩnh hằng một cách bình thản với lời hô vang “Cách mạng muôn năm!”. Khí phách hiên ngang, tinh thần kiên trung, cùng với những cống hiến to lớn của đồng chí đối với cách mạng sẽ luôn là tấm gương sáng cho các thế hệ người Việt Nam học tập, noi theo./.

Diễm Hằng

(Theo tài liệu của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Hà Tĩnh)