Chuyện kể bằng giấy và ánh sáng

Tháng 9/2023, Nguyễn Duy Duy đã hé lộ trên trang cá nhân của anh một tác phẩm mới, đó là bức tranh “Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ” phiên bản 3D. Bức tranh kể về câu chuyện Phật hoàng Trần Nhân Tông khi tu hành đắc đạo rời động Vũ Lâm xuống núi, được vua Trần Anh Tông cùng các quan ra nghênh đón. Dù chưa được hoành tráng như bức tranh nguyên bản (chiều dài 3,16m), bức tranh của Duy cũng xếp vào hàng “khủng” với kích thước 0,37x2,37m. Đây cũng là tác phẩm được anh nung nấu trong nhiều năm và mất nhiều tháng miệt mài hoàn thiện.

Khác với tác phẩm gốc “Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ” là bức tranh thủy mặc vẽ trên giấy phẳng, bức tranh phục dựng của Nguyễn Duy Duy thể hiện trên không gian 3D, gồm nhiều lớp giấy sắp xếp trước - sau kết hợp với nghệ thuật chiếu sáng. Trong tranh của Duy, những khung cảnh cổ xưa, núi non, cây cổ thụ, voi ngựa… nổi bật lên trên nền ánh sáng trầm ấm, tạo ấn tượng thị giác vừa chi tiết, vừa sống động. Dù chưa được công bố rộng rãi, nhưng xem tranh, nhiều người đánh giá, “Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ” của Nguyễn Duy Duy chính xác là một tác phẩm tranh cắt giấy 3D mà ánh sáng trở thành nhân tố sáng tạo, tôn vinh thêm nét đẹp của loại hình nghệ thuật này.

Trước đó, Nguyễn Duy Duy cũng đã thử sức mình với nhiều bộ tranh về lịch sử Việt, về cuộc sống con người Việt. Anh cho biết, cuộc sống hằng ngày luôn không ngừng tuôn chảy, phải có những bộ tranh mới chuyển tải được một phần cuộc sống phong phú, sôi động đó. Những bộ tranh như “Việt Nam - đất nước, con người”, “Phố cổ Hà Nội” hay “Trò chơi dân gian”, Duy đều cố gắng kể cho người xem một câu chuyện về một thời xưa cũ.

“Mỗi tác phẩm phải chứa đựng trong nó những câu chuyện về lịch sử, về văn hoá, như bộ sưu tập “Những ngày thơ ấu” kể về ký ức của thế hệ 8X, 9X chẳng hạn. Nếu không chuyển tải được câu chuyện văn hóa, người xem không hiểu được câu chuyện, không có cảm xúc thì tác phẩm coi như thất bại” - Nguyễn Duy Duy chia sẻ.

Thoát khỏi “vỏ bọc” sản phẩm thủ công mỹ nghệ

Sinh ra từ một làng nghề mộc truyền thống khá nổi tiếng ở ngoại thành Hà Nội, lại có đôi chút năng khiếu về vẽ, lớn lên chàng trai 9X Nguyễn Duy Duy theo học ngành thiết kế đồ họa tại Trường Cao đẳng nghề Công nghệ cao Hà Nội. Tại đây, anh biết đến nghệ thuật cắt giấy Kirigami của Nhật Bản và chính điều này đã đưa cuộc đời anh sang một ngã rẽ khác.

“Lúc tìm đề tài cho bài thi tốt nghiệp, tôi tình cờ biết đến một cặp vợ chồng người Ấn Độ có ứng dụng nghệ thuật cắt giấy Kirigami để làm những sản phẩm 3D rất ấn tượng. Từ đó, tôi nảy ra ý tưởng làm những chiếc hộp, trong đó bằng cách xử lý ánh sáng và xếp những lớp tranh cắt giấy ở những vị trí xa gần khác nhau để tạo thành những sản phẩm tranh đèn 3D”.

Tuy nhiên, từ ý tưởng đến một sản phẩm hoàn chỉnh không hề đơn giản, có lẽ vì thế không nhiều người theo đuổi được công việc này. Duy cho biết, theo dõi trên trang Facebook cá nhân của cặp vợ chồng người Ấn Độ, họ dường như chỉ có một số sản phẩm thời gian đầu. Gần đây họ tiếp tục giới thiệu những sản phẩm mới, nhưng đó là những bức tranh minh họa vẽ màu trên giấy bồi chứ không phải sản phẩm được thiết kế trên không gian 3D nữa.

Rời ghế giảng đường, Nguyễn Duy Duy quyết định phát triển đồ án tốt nghiệp để làm ra những chiếc đèn giấy nghệ thuật bằng cách kết hợp giữa nghệ thuật cắt giấy Kirigami, nghệ thuật rối bóng của Trung Quốc và phối bóng của đèn kéo quân cổ truyền Việt Nam. Mất hơn 2 năm mày mò tìm hiểu, thử nghiệm về cấu trúc các mảng miếng, phối hợp các lớp giấy dày mỏng cùng với xử lý ánh sáng, Duy mới định hình được phong cách riêng. Hai năm để làm ra một bức tranh đèn hoàn chỉnh với kích thước tối đa bằng tờ giấy A4, nhân vật được chuyển tải lấy từ các bộ phim hoạt hình, theo Duy, thời gian chưa hẳn đã dài nhưng nỗ lực thì vô cùng lớn.

Duy cho biết, ngay cả khi đã làm chủ về kỹ thuật, để làm ra mỗi tác phẩm đèn giấy nghệ thuật, anh phải thực hiện nhiều công đoạn, từ việc lên ý tưởng, vẽ phác thảo, cắt giấy, tính toán bố cục 3D, và cố định các lớp giấy bằng khung gỗ. Cuối cùng là xử lý ánh sáng để cho một tác phẩm hoàn chỉnh.

“Trong mỗi bức tranh đèn 3D, thiết kế và nghiên cứu về bố cục quyết định đến 70% thành công, còn ánh sáng đèn và sự phân chia lớp chiếm 30%. Hai yếu tố này kết hợp với nhau sẽ ra được một sản phẩm hoàn hảo. Lý thuyết là vậy, tuy nhiên, trên thực tế trong số hàng trăm tác phẩm, rất hiếm khi tôi làm một lần là được ngay mà thường phải làm đi làm lại, có khi đến hơn 10 lần mới thấy ưng ý” - Duy nói.

Duy cho biết thêm, thời gian đầu, anh sản xuất hàng loạt những sản phẩm tranh đèn cỡ nhỏ mang tính thủ công mỹ nghệ. Gần đây, anh chuyên tâm vào làm những tác phẩm độc bản, với những mảng màu và chi tiết vẽ tay, kích thước đa dạng hơn, từ lớn đến rất lớn. Cũng từ khi tự tin làm chủ kỹ thuật, nhiều bức tranh lớn nhỏ của anh đã được bán tới mọi miền đất nước, ra cả nước ngoài như Hàn Quốc, Thái Lan...

Gói ký ức vào những chiếc hộp

Chiêm ngưỡng những bức tranh của Nguyễn Duy Duy, nhiều người chắc hẳn không khỏi ngạc nhiên về độ “sâu” của tác phẩm. Tranh của Duy thường chứa đựng những “mảnh ký ức” văn hóa mà cha ông ta để lại, những sự giao thoa văn hóa giữa các thế hệ… Đó là khung cảnh làng quê xứ Đoài với đường làng nhà cửa lô xô, một chiếc cổng vòm lấp ló phía xa, gần hơn là người đàn ông đạp xe, người phụ nữ dắt xe đạp, người gánh hàng rong. Tất cả khung cảnh đó nổi bật lên dưới ánh chiều vàng xuộm, khiến người xem man mát một nỗi nhớ quê… Đó là một sân khấu rối nước với xa xa là nhà thuỷ đình, gần hơn là đoàn ngựa xe võng lọng, xen lẫn mặt nước cuộn sóng. Đó là hình ảnh cung nữ triều Nguyễn với áo Nhật Bình nổi bật giữa vườn sen… Ðó là tranh về lũ trẻ đi úp cá, thả diều chạy trên đồng hay khung cảnh ngôi nhà ngói cũ vùng quê Bắc Bộ...

Giờ đây, Duy Duy đã có hàng chục bộ sưu tập tranh về văn hóa Việt như thế nhưng anh vẫn đau đáu với chủ đề về lịch sử, đất nước, con người Việt Nam. Anh muốn rằng, mỗi tác phẩm của mình đều chứa đựng một thông điệp ý nghĩa về văn hóa dân tộc. “Tôi quan niệm rằng, những tác phẩm được xây dựng trên ký ức, tình cảm và văn hóa đất nước dân tộc thì luôn trường tồn. Những hộp đèn của tôi mang những ký ức, kỷ niệm mà nhiều người đều có, để nhắc cho mọi người nhớ đến tình yêu quê hương đất nước” - chàng trai 9X chia sẻ.

Tiết lộ về những dự định sắp tới, Duy cho biết, anh đang tiếp tục thực hiện một số dự án tranh về lịch sử, văn hóa và trò chơi dân gian. Khi các dự án này hoàn thành, anh sẽ tổ chức triển lãm ra mắt công chúng những tác phẩm của mình vào khoảng nửa đầu năm 2024.

Thế Vũ