Mặc dù có sự phát triển và đóng góp không nhỏ vào sự phát triển của kinh tế - xã hội của đất nước nhưng số thu từ thuế của hộ kinh doanh lại chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng thu ngân sách nhà nước. 

Số thu từ khu vực này chỉ chiếm 1,56% trong tổng thu ngân sách nhà nước không kể dầu thô. Đây là lĩnh vực thất thu về đối tượng nên rất cần phải có giải pháp để mở rộng cơ sở thuế từ đó tăng thu ngân sách nhà nước nhưng không tăng thuế làm ảnh hưởng đến những hộ kinh doanh đang quản lý. 

Theo Tổng cục Thuế, hiện nhiều hộ kinh doanh hoạt động trong các lĩnh vực đặc thù không phù hợp với mô hình hộ khoán như: kinh doanh hóa chất; vật tư và thiết bị y tế; máy móc thiết bị xây dựng; vật liệu xây dựng có nguồn gốc tài nguyên khoáng sản... 

Tình trạng thất thu thuế chủ yếu tập trung ở nhóm hộ kê khai vì việc kiểm soát gặp rất nhiều khó khăn như: Hộ kinh doanh thường có hai hệ thống sổ để đối phó, kê khai doanh số thấp, bán hàng không lập hóa đơn, ghi giá bán trên hóa đơn thấp hơn giá bán thực tế, hầu hết giao dịch không dùng tiền mặt, đầu vào, đầu ra không có hóa đơn... 

Theo Bộ Tài chính, khung pháp luật về hộ kinh doanh, các chính sách hỗ trợ và tổ chức quản lý của các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan còn nhiều bất cập. Hiện chưa có tiêu thức để phân loại hộ kinh doanh để phục vụ công tác quản lý thuế, chưa có biện pháp để giám sát doanh thu đối với những hộ kinh doanh trong một số ngành nghề đặc thù.

 Cùng với đó, cơ sở dữ liệu đồng bộ phục vụ công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh vẫn còn thiếu và cơ quan quản lý vẫn chưa có giải pháp để khuyến khích người dân lấy hoá đơn từ các hộ kinh doanh. 

Tình trạng vi phạm pháp luật về thuế của các hộ kinh doanh thường xảy ra dưới nhiều hình thức, với các mức độ khác nhau, trong khi thực trạng quản lý các hộ kinh doanh cũng còn những bất cập dẫn đến hiệu quả thu thuế ở đối tượng này chưa đạt kết quả cao. 

Ảnh minh hoạ

Yêu cầu đặt ra là phải hoàn thiện chính sách và công cụ quản lý để nâng cao hiệu quả thu thuế đối với hộ kinh doanh cá thể. Cơ chế cho phép hộ kinh doanh tự kê khai, tự nộp thuế và chịu trách nhiệm về các khoản kê khai nhưng nhiều hộ ý thức tự giác nộp thuế chưa cao, đa số không thực hiện ghi chép sổ sách, vì vậy gây khó khăn trong thực hiện quản lý số thuế phải nộp. 

Đặc điểm chung của hộ kinh doanh là trình độ kinh doanh, việc tuân thủ pháp luật nói chung và pháp luật về thuế chưa cao do hầu hết các hộ kinh doanh có quy mô nhỏ, phát triển kinh tế gia đình nhằm tăng thu nhập; kinh doanh theo kinh nghiệm, không thực hiện chế độ sổ sách kế toán, không thực hiện khai và nộp thuế theo thu nhập (doanh thu trừ chi phí) mà chủ yếu nộp thuế theo phương pháp khoán (nộp theo tỷ lệ ấn định trên doanh thu)… Khu vực hộ kinh doanh đóng góp cho ngân sách chiếm tỷ trọng không cao trong tổng thu ngân sách Nhà nước. 

Tuy nhiên, việc quản lý thuế lại tốn nhiều chi phí do số lượng hộ kinh doanh khá lớn; số cán bộ thuế trực tiếp quản lý thuế chiếm khoảng 21%, ngoài ra còn có sự tham gia của đại diện các ban, ngành chính quyền địa phương (hội đồng tư vấn thuế xã, phường) và của người dân trong việc xác định doanh thu khoán và mức thuế khoán đảm bảo sát với thực tế phát sinh. 

Theo Bộ Tài chính, việc đổi mới các quy định trong luật dẽ góp phần phân loại hộ kinh doanh quy mô lớn để áp dụng hình thức quản lý thuế phù hợp như: áp dụng chế độ kế toán đơn giản tương ứng với doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ; áp dụng chế độ hóa đơn điện tử, khai thuế điện tử, nộp thuế điện tử… Từ đó hạn chế tối đa sự lợi dụng mô hình hộ kinh doanh nhằm múc đích trốn thuế, tạo khuôn khổ pháp lý về thuế thúc đẩy hộ kinh doanh quy mô lớn chuyển đổi thành doanh nghiệp. 

Cùng với đó, với những quy định mới sẽ giúp cơ quan Thuế phân loại hộ kinh doanh trong lĩnh vực dịch vụ có giao dịch thanh toán bằng tiền mặt với người tiêu dùng để áp dụng các biện pháp không dùng tiền mặt trong giao dịch kinh doanh bán lẻ, nhà hàng, cửa hàng dịch vụ ăn uống, dịch vụ vui chơi giải trí… 

Trên cơ sở đó cần có biện pháp quản lý đối với việc bán hàng phải xuất hoá đơn, hoặc thanh toán không dùng tiền mặt nhằm đẩy mạnh sử dụng hoá đơn điện tử, kết nối thông tin doanh thu bán hàng thông qua máy tính tiền hoặc các thiết bị chấp nhận thẻ thanh toán. 

Để tăng cường hiệu quả công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, tại Tờ trình đề nghị xây dựng Luật Quản lý thuế sửa đổi, Bộ Tài chính đã đề xuất sửa đổi một số nội dung tại Luật Quản lý thuế. 

Đặc biệt, Bộ Tài chính muốn xây dựng nguyên tắc quản lý thuế rủi ro đối với hộ kinh doanh thông qua việc xây dựng bộ tiêu chí rủi ro và cơ sở dữ liệu về hộ kinh doanh. 

Cơ sở dữ liệu về hộ kinh doanh được cập nhật từ các nguồn thông tin từ: cơ quan thuế; cơ quan quản lý đất đai; cơ quan thống kê; tổ chức cung cấp điện, nước, viễn thông; ngân hàng; tổ chức kinh doanh thương mại điện tử (các trang mạng xã hội, sàn giao dịch thương mại điện tử ...). 

Từ đó hạn chế tối đa việc khoán thuế không sát thực tế, hạn chế tối đa việc phát sinh thỏa thuận ngầm giữa hộ kinh doanh và cán bộ thuế gây bất bình trong xã hội. 

Bộ Tài chính đặt mục tiêu cải cách công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh theo hướng hiện đại hóa tạo thuận lợi cho hộ kinh doanh, tăng cường tính minh bạch và thúc đẩy hộ kinh doanh quy mô lớn chuyển thành doanh nghiệp, mở rộng cơ sở thuế đối với thành phần kinh tế cá thể. 

Cùng với các giải pháp trên, ngành thuế sẽ kết hợp với việc tăng cường sự giám sát, kiểm tra, thanh tra của cơ quan thuế, thực hiện công khai thông tin hộ khoán hằng năm, cập nhật sự thay đổi hằng tháng; công khai đường dây nóng nhận phản ánh của người dân… 

Cẩm Tú