Trong giai đoạn tái cơ cấu nền kinh tế (2011-2015) đã có 508 doanh nghiệp Nhà nước được cổ phần hóa, đạt 96,5% kế hoạch. Đây là một kết quả không tồi. Tuy nhiên, chỉ có 8% số vốn nhà nước được chuyển giao cho khu vực tư nhân, nên dù kế hoạch cổ phần hóa đạt thành tích rất cao nhưng mục đích thật sự của cổ phần hóa là phân bổ lại nguồn lực lại không đạt được. Doanh nghiệp cổ phần hóa thực chất vẫn là doanh nghiệp nhà nước, cơ chế hoạt động tranh tối tranh sáng, tài sản bị thất thoát, sử dụng kém hiệu quả. Các chủ doanh nghiệp tư nhân vẫn phải đứng ngoài cơ cấu quản lý doanh nghiệp cổ phần hóa. 

Việc tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước (DNNN) tuy đã đạt được một số kết quả bước đầu, tuy nhiên, DNNN vẫn chưa đảm đương được vai trò cũng như vị trí được kỳ vọng, chưa tương xứng với nguồn lực đang nắm giữ, tình trạng thua lỗ, thất thoát vẫn chưa được ngăn chặn... Vậy đâu là vấn đề cần tiếp tục làm để việc cổ phần hóa đi vào thực chất hơn. Có một nghịch lý trong tiếp cận tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, đó là cổ phần hóa không phải tư nhân hóa. Nhà nước một mặt muốn bán được hàng, được giá nhưng lại cố gắng hạn chế bán, hạn chế mua; muốn nguồn lực quốc gia được sử dụng hiệu quả nhưng cố gắng chuyển vốn cho các chủ thể biết cách sử dụng hiệu quả ít và chậm. 

Từ đó, cần phải thay đổi tư duy theo hướng thị trường, và có những giải pháp đột phá trong tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước. Tình hình cổ phần hóa từ năm 2016 đến nay diễn ra chậm, chất lượng chưa có nhiều dấu hiệu cải thiện. Việc bán cổ phần nhà nước tiếp tục gặp khó khăn. Nguyên nhân chính được chỉ ra là chính sách bán cổ phần chưa thay đổi, rất nhiều quy định chưa phù hợp với thực tiễn nên không thu hút được cổ đông bên ngoài và tái cơ cấu sở hữu. 

Ảnh minh hoạ - nguồn internet 

Giai đoạn 2011 - 2015, cả nước phá sản được 8 DNNN thua lỗ thì từ năm 2016 đến nay chỉ phá sản được 1 doanh nghiệp. Số lượng này quá ít so với toàn bộ DNNN thua lỗ, cần phải phá sản. Theo TS. Trịnh Đức Chiều, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, nguyên nhân của việc chậm cổ phần hóa là do đối tượng sắp xếp, cổ phần hóa trong giai đoạn này hầu hết là các doanh nghiệp có quy mô lớn, phạm vi hoạt động rộng, kinh doanh đa ngành nghề, tài chính phức tạp nên cần có nhiều thời gian chuẩn bị, xử lý. Mặt khác, việc thực hiện cổ phần hóa, cơ cấu lại và thoái vốn nhà nước đối với các doanh nghiệp có quy mô vốn lớn cần sự tham gia của nhiều nhà đầu tư lớn, có tiềm lực tài chính và năng lực quản trị, đầu tư tốt nên cần nhiều thời gian để chuẩn bị. Giai đoạn 2011 - 2015, Bộ Công thương phải cổ phần hóa 10 doanh nghiệp trực thuộc, năm 2017, Bộ cũng đã cổ phần hóa thành công một số doanh nghiệp lớn như Sabeco, PVOil... Theo Bộ Công Thương, từ năm 2016 đến nay đơn vị này đã cổ phần hóa và thoái vốn 17 doanh nghiệp Nhà nước, trong đó có 6 Tập đoàn, Tổng công ty. 

Tháng 1/2018, Bộ Công Thương đã cổ phần hóa thành công 3 đơn vị là Tổng Công ty Lọc hóa dầu Bình Sơn, Tổng công ty Điện lực Dầu khí, Tổng công ty Dầu Việt Nam (thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam). Trong năm 2018, Bộ Công Thương sẽ tập trung thoái vốn khỏi các doanh nghiệp lớn như: Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), Tổng công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Hà Nội (Habeco) và Tổng công ty Máy Động lực và Máy nông nghiệp (VEAM). Trong đó, thương vụ đấu giá Sabeco thành công vượt mọi kỳ vọng khi Công ty Vietnam Beverage do ThaiBev đứng sau đã trở thành cổ đông lớn nhất của Sabeco với giá trúng thầu bình quân là 320.000 đồng, các nhà đầu tư đã phải trả tổng cộng 110.0000 tỷ đồng, tương đương với 4,9 tỷ USD. 

Riêng với Habeco, trong năm 2018, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư tập trung đàm phán, xử lý các vướng vấn đề tồn tại trong hợp đồng với Carberg, làm cơ sở cổ phần hóa tại Habeco. Sang giai đoạn 2017-2020, Thủ tướng đã phê duyệt kế hoạch cả nước phải cổ phần hóa được 127 doanh nghiệp, trong đó năm 2017 là 44 doanh nghiệp, năm 2018 là 64 doanh nghiệp, năm 2019 là 18 doanh nghiệp và năm 2020 là 1 doanh nghiệp. Theo kế hoạch cổ phần hóa đã được phê duyệt, giai đoạn 2017 - 2020 sẽ có 406 doanh nghiệp nhà nước phải thoái vốn, tổng số vốn dự kiến thoái theo mệnh giá là khoảng 65.000 tỷ đồng. 

Đợt thanh tra lần này, Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Bùi Ngọc Lam đề nghị, đối tượng thanh tra phải thực hiện các yêu cầu về việc cung cấp tài liệu, hồ sơ kịp thời, đầy đủ cho đoàn thanh tra, Bộ Công thương cũng như các đơn vị có liên quan phân công đầu mối bố trí thời gian, sắp xếp lịch làm việc với đoàn, tạo mọi điều kiện để đoàn thanh tra hoàn thành nhiệm vụ với hiệu quả cao nhất. Đối với đoàn thanh tra, Phó Tổng Thanh tra yêu cầu, các thành viên đoàn, Tổ giám sát cần hoạt động đúng quy định, quy chế cũng như các quy định khác của pháp luật về thanh tra, không kéo dài thời gian và hạn chế tối đa việc làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của các đơn vị được thanh tra./.

Cẩm Tú