(CLO) Luật an toàn thực phẩm của Việt Nam ban hành năm 1992, sau đó được sửa đổi bổ sung vào năm 2010 nêu rõ: “An toàn thực phẩm là việc bảo đảm để thực phẩm không gây hại đến sức khoẻ, tính mạng con người”. “Bảo đảm an toàn thực phẩm là trách nhiệm của mọi tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thực phẩm”. Việc quản lý và kiểm soát an toàn thực phẩm theo luật đã được các bộ, ngành từ trung ương đến địa phương thực thi. Tuy nhiên, mất an toàn thực phẩm vẫn là mối lo thường trực của toàn dân. Hàng chục năm nay, cái đích đi tới “những bữa ăn sạch và an toàn” vẫn còn mờ nhạt. Vậy nguyên nhân ở chỗ nào?

Mất an toàn thực phẩm 

Tại Diễn đàn "Giải pháp quản lý chất cấm và chống lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi góp phần đảm bảo an toàn thực phẩm ở các tỉnh phái Bắc", GS. Vũ Duy Giảng – Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết: Dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) đang được sử dụng ngày càng nhiều, nếu năm 2000 số lượng thuốc BVTV sử dụng trong nông nghiệp là 42 ngàn tấn thì đến năm 2014 con số này đã hơn gấp đôi – 100 ngàn tấn. Sử dụng thuốc trừ sâu đã giảm, nhưng thuốc trừ bệnh, thuốc trừ cỏ tăng hơn 30%. Nhiều hoạt chất có độ độc khá cao vẫn được sử dụng và sử dụng không đúng quy cách như: Methomyl, Phenthoate, Diazinon…

Dư lượng thuốc BVTV trong rau quả vượt mức cho phép nhiều lần, gây nguy hại cho sức khoẻ và gây một số vụ ngộ độc nguy hiểm.

Về dư lượng “bột nạc” (các chất tương tự hormone thuộc nhóm beta-agonist như Salbutamol, Clenbuterol…) trong thức ăn chăn nuôi, trong thịt lợn và sản phẩm động vật nuôi vẫn tồn tại và được sử dụng một cách tràn lan, mất kiểm soát.

Việc sử dụng kháng sinh làm chất kích thích tăng trưởng trong thức ăn chăn nuôi (kháng sinh dùng với liều thấp từ 30 – 50 mg/kg thức ăn và dùng liên tục nhiều ngày) cùng với việc sử dụng kháng sinh bừa bãi để điều trị bệnh trong nhân y và thú y là thủ phạm chính gây kháng kháng sinh (nhờn thuốc). Các nhà y học cho biết hàng năm có khoảng 25.000 người chết vì nhiễm các bệnh do nhờn thuốc và chi phí cho các tổn thất vì loại bệnh truyền nhiễm này ước tính lên tới 1,5 tỷ EUR mỗi năm.

"Chính do tác hại của vấn đề nhờn thuốc mà từ lâu, tất cả các nước trong EU và một số nước khác như Nhật Bản, Hàn Quốc… đã ngừng sử dụng kháng sinh làm chất kích thích tăng trưởng trong thức ăn chăn nuôi. Tồn dư kháng sinh trong thit, sữa, trứng… sản xuất trong nước hay nhập khẩu được họ kiểm soát nghiêm ngặt và ngăn chặn kịp thời", ông Giảng cho hay.

Cần hướng tiếp cận mới trong quản lý an toàn thực phẩm

Theo Hiệp hội Chế biến Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP): Năm 2014, tổng kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản đạt 7.836 triệu USD, tăng 16,74% so với năm 2013. Nếu kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản 20 năm trước đây (1995) là 621 triệu USD thì 20 năm sau (2014) con số này đã tăng lên trên 12 lần. Thuỷ sản Việt Nam đã xuất khẩu vào nhiều nước trên thế giới trong đó chủ yếu là châu Âu, Nhật, Mỹ - những nước có yêu cầu về vệ sinh an toàn rất chặt chẽ. Tuy có một số lô hàng bị trả về do chứa kháng sinh cấm hoặc mức tồn dư kháng sinh hay hoá chất vượt quá mức cho phép, nhưng các công ty chế biến và xuất khẩu thuỷ sản nước ta đã kịp thời kiểm tra, chấn chỉnh và nói chung vẫn đảm bảo được các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn rất khắt khe của các nước nhập khẩu.

Do đó giá trị xuất khẩu thuỷ sản hàng năm vẫn tăng mạnh và đều, tăng bình quân 14,27%/năm tính từ 1995 – 2014.

Rõ ràng, xuất khẩu thuỷ sản chỉ có thể phát triển bền vững một khi an toàn thực phẩm được đảm bảo. Sản lượng và kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam chỉ tăng mạnh và đều một khi sản phẩm có chất lượng, đảm bảo các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn của người mua.

Nhà chế biến và xuất khẩu phải làm gì để sản phẩm của họ đảm bảo được các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn chặt chẽ trong xuất khẩu? Chắc chắn công ty của họ phải có một hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm bao gồm các chuyên gia và kỹ thuật viên chuyên nghiệp; có phòng thí nghiệm hiện đại, đảm bảo kết quả đánh giá chất lượng sản phẩm, trong đó chất lượng về vệ sinh an toàn, nhanh nhạy và chính xác tương đương trình độ quốc tế.

Trong khi đó, thị trường nội địa vẫn còn đang ngổn ngang những bất cập lớn về chất lượng thực phẩm khiến toàn dân hoang mang thậm chí rất hoảng sợ. Rõ ràng, cách tiếp cận trong quản lý và kiểm soát an toàn thực phẩm của nước ta đang có vấn đề.

Vậy cần làm gì để thực phẩm trong nước an toàn, khôi phục lòng tin của người dân?

GS Giảng cho rằng: Nhà nước cần hỗ trợ và thúc ép các doanh nghiệp lớn vào cuộc mạnh mẽ, khẩn trương trong việc sản xuất, chế biến nông sản trước hết cho tiêu dùng nội địa và sau đó cho xuất khẩu theo quy mô công nghiệp. Các doanh nghiệp phải lôi kéo nông dân vào mạng lưới sản xuất – chế biến theo công nghệ tiên tiến của doanh nghiệp. Nhà nước chịu trách nhiệm đảm bảo lòng tin cho người tiêu dùng về chất lượng và an toàn của sản phẩm bằng hệ thống quản lý và kiểm soát thống nhất và có hiệu lực.

Có thể thấy, quản lý và kiểm soát an toàn thực phẩm hiệu quả không chỉ là trách nhiệm trong việc đảm bảo sức khoẻ cho con người mà còn là yêu cầu của phát triển kinh tế đất nước. Trong bối cảnh hoà nhập hiện nay, cần hành động sớm trước khi rau, quả, thịt, trứng, sữa … nhập khẩu, vừa rẻ, vừa an toàn, tràn ngập thị trường và người tiêu dùng Việt Nam quay lưng lại với nông sản nội địa.

Giang Phan