Người dân xã Suối Dây và xã Tân Thành, thuộc huyện Tân Châu, tỉnh Tây Ninh không lạ gì với cái nghề chích cá bằng điện. Để vào nghề, phải kiếm ra ít nhất 2 triệu đồng để sắm một “bộ đồ nghề”, bao gồm: bình ắc quy từ 12 - 24V, máy chích sò hoặc riệp (đơn vị tính của dân quấn máy lậu), một cặp càng chích tự chế gồm hai cọng thép dài khoảng 2,2m và tay cầm bằng gỗ chống dẫn điện, một bình nhựa đựng đồ nghề (cõng trên lưng) hoặc chậu nhôm lớn (lôi trên mặt nước).

 

Tùy theo địa hình hoạt động là vùng nước nông hay sâu mà sử dụng loại máy có công suất phát điện lớn hay nhỏ. Nước sâu thì đi chích bằng ghe cào, dùng loại máy từ 12 đến 16 sò, với bình ắc quy là 24V, dòng điện được biến thế lên đến 350V. Địa hình bắt cá phổ biến ở 2 xã này thuộc loại nước trung bình tầm ngực, nên thường dùng máy 8 sò hoặc 12 riệp, với bình ắc quy 12V, điện thế đầu ra 220 - 250V là đã “tận diệt” được rồi!

 

Dân chích điện có kinh nghiệm cho biết, tùy theo vùng nước mà điện phát ra giật mạnh hay yếu, thường thì nước bị nhiễm phèn hay chất thải của các nhà máy khoai mì, mủ cao su điện sẽ giật yếu. Cho nên, để hoạt động trên mọi địa hình, dân quấn máy đã “nghiên cứu” gắn thêm một tụ kích điện (dân chích gọi là “dót”) có thể giật mạnh trong tất cả các loại nước có cá. Tưởng đơn giản, hóa ra để có được “dót” ngon, dân chích phải lên tận nhà “đệ nhất sát ngư” tên Hiệp ở gần cửa số 6, Tòa Thánh Tây Ninh đặt hàng, chứ các tiệm thông thường mà làm thì chỉ nửa con trăng đã phải xếp xó.

"Đồng rộng, sông dài nhưng cá vẫn lội biệt tăm..." - dân chích cá điện Tây Ninh giờ nghêu ngao câu này một cách... buồn thảm.

Trước đây, nơi này cá vô số kể, còn bây giờ muốn bắt được cá thì phải dùng thủ thuật. Có 5 cách bắt cá hiệu quả nhất ở đây: Ghe cào điện, kéo lưới điện, chích cõng, chính lôi và chích lặn. Ghe cào và lưới điện (hoạt động chủ yếu ở hồ Dầu Tiếng) là hai phương tiện “tận diệt” hiệu quả nhưng ít người dùng do "ngốn vốn".

 

 

“Chích lặn” là cách “đâm Hà Bá” nguy hiểm nhất, thường được áp dụng ở các hầm bom hay khúc sông, đoạn suối có nước ngập quá đầu. Cách này buộc người “đâm lao phải theo lao”, đánh liều với dòng điện, dài hơi, lặn giỏi mới mong bắt được cá. Người chích phải vừa bám chậu để thở, vừa dìm ngập hai càng điện dưới nước “e” liên tục, vừa phải bơi đứng sao cho nước ngập quá hai tai để nghe mang cá nổ khi trúng điện.

Tùy theo cá lớn hay bé mà tiếng nổ mang cũng khác nhau. Khi đó, người chích phải trồi lên khỏi mặt nước, ném cặp càng chích sang một bên, lấy hơi lặn xuống thật sâu để mò cá. Lúc đang lặn, cặp càng có thể bị nước cuốn trôi đến phía trên người lặn. Nếu xui xẻo, máy chích sẽ “tự làm le” khi công tắc (buộc cố định vào càng) vướng phải cỏ hay bất cứ vật gì trôi nổi trên mặt nước… coi như anh ta làm bạn vĩnh viễn với Hà Bá vì điện giật!

 

Được biết, về mặt khoa học khi vùng nước có dòng điện “hỗn” này đi qua sẽ làm giảm chất lượng, do hàng loạt các phản ứng điện hóa, kèm theo sự chết hoặc thoái hóa các sinh vật phù du, sinh vật đáy, thảm thực vật, đất nơi đó cũng bị xấu đi, kéo theo nhiều ảnh hưởng đến môi trường sinh thái dưới nước. Hơn nữa, bài học chết người từ các loại ngư cụ này cũng đã trải dài trên mặt báo. Vậy mà họ vẫn cứ chấp nhận lao vào “giỡn mặt” với tử thần vì chén cơm manh áo…

Từ mờ sáng đầu xuân, tôi đã theo chân 5 người đàn ông chích cá chuyên nghiệp vào tận Hà Lãng của người Chăm (một dạng cánh đồng bán ngập), thuộc ấp 6, xã Suối Dây để tận mắt chứng kiến cách họ làm ăn. Mỗi người một cảnh, nhưng họ đều có điểm chung là nghèo khó. Xuân về gió lạnh sớm mai, nước như băng giá, nhưng ai cũng chuẩn bị sẵn sàng để nhảy xuống “đánh trận”. Họ cùng nhau lặn hụp, dí điện e e, đập càng ầm ầm xuống nước dọa cá, dàn thế trận bao vây cá vào đường cùng để “hốt ổ” đến tận giữa trưa. Tàn cuộc vây ráp, con cá nào bị trúng nặng điện mà không bắt được, trưa hôm sau quay lại sẽ thấy nổi trắng bụng.

 

 Những con cá bé nhỏ này làm sao giúp họ thay đổi phận nghèo ?!

 

Ngâm người dưới nước quá lâu nên tay chân họ đều run rẩy. Họ ngồi thừ ra dưới gốc cây trâm bầu cạnh Hà Lãng, chia nhau điếu thuốc trong im lặng.

Mang những âu lo, trăn trở ấy, tôi đi tìm ông Bùi Văn Nhẫn, Phó Chủ tịch UBND xã Tân Thành. Ông Nhẫn trần  tình: "Chính quyền cơ sở chỉ được phép tịch thu ngư cụ chứ không xử phạt hành chính. Việc quản lý cũng trở nên khó khăn khi địa bàn hoạt động của họ là liên xã... Đa số là những người có hoàn cảnh khó khăn. Nếu muốn xử lý dứt điểm để họ đổi nghề, tôi nghĩ chúng ta cần phải tính đến bài toán an sinh xã hội thật sự có hiệu quả cho họ..." Bài toán này, chắc là chính quyền đã tính, nhưng "tính" mãi ?!? Chưa thỏa, tôi dằn lòng chắc phải làm gì đó quyết liệt hơn để dẹp cái nghề nguy hiểm, tai hại này.

Chia tay ra về bằng một bữa cơm đạm bạc, vài ly rượu ở một quán nghèo. Thật ngọt cá lóc nấu canh chua, nhưng tôi bỗng đắng lòng khi thoảng nghe câu hỏi của đứa con nít: "Tết này đi chích đâu ba?". Cha đứa trẻ cười gượng: "Năm nay tụi mình“ướt quần” ăn tết với Hà Bá ở suối Bà Chiêm nhen" rồi lướt nhìn "đồng đội".

 

Đôi mắt ủ ê buồn...