Theo Bộ NN&PTNT, 4 tháng đầu năm 2018, XK rau quả đem về trị giá 1,32 tỷ USD, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm 2017. Trong “bức tranh” XK ngành rau quả, thanh long là loại quả đầu tiên mang lại trị giá trên 1 tỷ USD. Những năm gần đây, do thị trường XK tốt, giá cả ổn định nên diện tích và sản lượng thanh long tăng cao. 

Tính hết năm 2017, diện tích thanh long trên toàn quốc đạt 48,9 nghìn ha. Sau thanh long, nhãn là loại quả có kim ngạch XK đáng kể với diện tích hiện ở mức trên 60 nghìn ha. Ngoài ra, các mặt hàng trái cây XK điển hình có thể kể tới là sầu riêng, măng cụt, xoài, chuối. Với tốc độ tăng trưởng liên tục ở mức trên 30% suốt 4 năm qua, ngành rau quả đang hướng đến mục tiêu xuất khẩu đạt 5 tỷ USD vào năm 2021. Tháng 3/2018 ghi dấu mốc đặc biệt của ngành rau quả khi lần đầu tiên vượt cả dầu thô về giá trị kim ngạch xuất khẩu. Đây được coi kỳ tích của ngành rau quả. Rau quả Việt Nam hiện đã có mặt ở 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có 10 thị trường ổn định như: Trung Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hàn Quốc.... Trung Quốc vẫn là thị trường nhập khẩu rau quả lớn nhất của nước ta. 

Đáng chú ý, rau quả Việt Nam cũng đã đến bàn ăn của nhiều người tiêu dùng Thái Lan, Indonesia, vốn được coi là những quốc gia có thế mạnh về nông nghiệp. Theo các chuyên gia, nguyên nhân của việc tăng trưởng mạnh xuất khẩu rau quả của Việt Nam là nhờ khai thác tốt lợi thế, áp dụng quy trình sản xuất sạch, đáp ứng những rào cản về chất lượng, đem về kim ngạch xuất khẩu cao cho ngành rau quả. Dù đạt được con số ấn tượng, nhưng điều khiến các chuyên gia thị trường lo ngại là xuất khẩu rau quả của Việt Nam vẫn phụ thuộc quá lớn vào thị trường Trung Quốc. Bên cạnh niềm vui tăng trưởng xuất khẩu toàn cục, những năm qua cho thấy kim ngạch xuất khẩu rau quả lại sụt giảm ở nhiều thị trường: Campuchia, Hồng Kông, Cô Oét. 

 Thanh long là mặt hàng xuất khẩu được nhiều quốc gia ưa chuộng

Tính trong 4 tháng đầu năm 2018, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc chiếm 77% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam. Trong khi đó, thị trường Mỹ đứng thứ 2, chiếm 2,84% thị phần và thứ 3 là Nhật Bản chiếm 2,7% thị phần. Có nghĩa thị trường Trung Quốc có khoảng cách rất xa so với mọi thị trường còn lại. Đã nhiều năm nay, xuất khẩu rau quả của Việt Nam phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Đơn cử như năm 2017, xuất khẩu sang Trung Quốc đạt 2,65 tỷ USD, chiếm 75,7% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước. Với thị trường Trung Quốc, để tiếp tục giữ vững và tăng trưởng tốt về xuất khẩu rau quả, Việt Nam cần tính toán lại về cơ cấu của một số loại cây ăn trái. 

Trong đó, quan trọng nhất là cây thanh long. Hiện nay, thanh long vẫn đang là loại trái cây xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam, cũng là trái cây chiếm tỷ trọng xuất khẩu lớn nhất sang Trung Quốc. Trong XK rau quả, điển hình là mặt hàng thanh long, Australia là thị trường quan trọng, tiềm năng của Việt Nam. Ngày 24/8/2017, Australia chính thức công bố cho phép NK trái thanh long của Việt Nam. Đến thời điểm hiện tại, Việt Nam là nước đầu tiên và duy nhất được cấp phép NK thanh long tươi vào thị trường này. Trong thời gian tới, theo ông Hoàng Trọng Thủy, chuyên gia nông nghiệp, bên cạnh các thị trường truyền thống, Bộ Công Thương cần đẩy mạnh đàm phán để tiếp tục xuất khẩu các sản phẩm có thế mạnh, tăng sản lượng vú sữa, xoài vào thị trường Mỹ, đẩy mạnh xuất khẩu thanh long đỏ sang Nhật Bản, vải, nhãn, chôm chôm sang Australia. 

Việt Nam đã và đang khai thác được nhiều lợi thế để xuất khẩu rau quả. Việt Nam cần phải đa dạng nhanh thị trường xuất khẩu, để giảm thiểu rủi ro khi quá phụ thuộc vào một thị trường, gây nên tình trạng hạ giá xuống thấp, gây thiệt thòi cho phía Việt Nam. Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, xuất khẩu mặt hàng này vẫn phải đối mặt với một số khó khăn từ các thị trường. Chẳng hạn, tại thị trường Ấn Độ, xuất khẩu gặp nhiều rủi ro vì phải chấp nhận phương thức thanh toán trả sau. Ngoài ra, khách hàng Ấn Độ thanh toán rất chậm không phải ngay sau khi nhận được hàng, dẫn tới tình trạng, khi khách hàng không tiêu thụ được hàng, doanh nghiệp không thu được tiền. 

Bên cạnh đó, một số thị trường mở ra, nhưng chúng ta vẫn đang gặp thách thức về rào cản kỹ thuật. Trong quá trình hội nhập sâu, thuế suất giảm dần, đồng nghĩa với việc các rào cản kỹ thuật sẽ tăng lên. Để mở cửa thị trường phải giải quyết 2 rào cản vô hình là kiểm dịch thực vật và an toàn vệ sinh thực phẩm, nhất là dư lượng thuốc bảo vệ thực vật đối với những sản phẩm rau củ quả. Ông Nguyễn Xuân Cường, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho biết: "Tổng thương mại toàn cầu riêng về rau quả và trái cây khoảng 230 tỉ USD/ năm. Tốc độ tăng trưởng thương mại toàn cầu của rau quả hàng năm là 3- 5%. 

Do đó, dư địa xuất khẩu rau quả là rất lớn. Để phát huy lợi thế này cần tổ chức tốt thị trường, ngoài xây dựng thêm các nhà máy nâng cao năng lực chế biến, phải đẩy mạnh quy trình sản xuất tiên tiến trong xây dựng các vùng nguyên liệu đảm bảo chất lượng nguyên liệu đầu ra phục vụ xuất khẩu", ông Cường khẳng định. Bên cạnh việc tổ chức lại thị trường, để gia tăng giá trị rau quả, tránh tình trạng "được mùa rớt giá", nông dân bị động trong tiêu thụ nông sản, ngoài 145 doanh nghiệp tham gia chuỗi chế biến rau quả, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã và đang phối hợp với các doanh nghiệp tiếp tục xây dựng thêm 7 nhà máy chế biến với công suất quy mô vùng và khu vực. Xoay quanh câu chuyện XK rau quả, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường nhìn nhận: Sau khi mở cửa thị trường XK, quan trọng là phải giữ được thị trường. Muốn vậy, phải đẩy mạnh quy trình sản xuất tiên tiến trong xây dựng các vùng nguyên liệu, đảm bảo nghiêm túc chuỗi quy trình khép kín. Sản phẩm rau quả XK không chỉ sạch, chất lượng mà còn đảm bảo các yếu tố như giá thành, số lượng, uy tín. XK rau quả cả năm 2018 có thể tiếp tục tăng trưởng từ 25-30%, với giá trị XK khoảng 4,3-4,5 tỷ USD. 

Khó khăn hiện hữu, song trong bối cảnh hiện tại, nỗ lực để có thể vượt qua các khó khăn này chính là điều kiện quan trọng giúp Việt Nam hình thành, phát triển ngành rau quả sạch, an toàn, từ đó tiến tới xây dựng và khẳng định thương hiệu rau quả Việt Nam trên thị trường quốc tế./.

Huyền Thu