Tờ báo xuân 100 tuổi

Giáo trình lịch sử báo chí ghi rõ, tờ báo quốc ngữ đầu tiên chính là Gia Định Báo nhưng chưa thấy đề cập đến tòa soạn nào có sáng kiến ra số báo xuân đầu tiên. Rải rác trong một số sách biên khảo và một số bài báo, có tác giả nhắc đến nội dung này nhưng những ý kiến đó không thống nhất nhau.

Có tác giả - thông qua việc khảo sát cách tổ chức nội dung, trang mục của các tờ Phong Hóa, tờ Ngày Nay - cho rằng, sáng kiến làm báo xuân xuất phát từ nhóm Tự Lực Văn Đoàn.

Nhưng lại có ý kiến cho rằng, nhóm Tự Lực Văn Đoàn có công nâng cao chất lượng nội dung, hình thức báo xuân nhưng không có công sáng tạo ra cách làm báo tết mà Phụ Nữ Tân Văn mới là tờ báo làm số báo xuân đầu tiên ở Việt Nam vào năm 1930.

Theo cuốn sách “Báo chí Việt Nam - những sự kiện đầu tiên và nhất” (Nhà xuất bản Trẻ, năm 2006), tờ báo xuân đầu tiên là Nam Phong Tạp Chí, ra riêng số Tết năm 1918. Số Tết này nằm giữa số 8 (tháng 2/1918) và số 9 (tháng 3/1918). Thông tin ấy các tác giả cuốn sách dựa theo dữ kiện do nhà nghiên cứu văn hóa Vương Hồng Sển viết trong cuốn “Thú chơi sách”. Theo cụ Vương Hồng Sển: “Nam Phong có cả thảy hai trăm mười một cuốn vì Tết 1918 có cho ra một tập riêng, toàn thơ văn có giá trị và nếu không lầm, tập ấy là thủy tổ các số báo xuân, báo tân niên, báo đặc biệt vậy”. Các tác giả sách “Báo chí Việt Nam - những sự kiện đầu tiên và nhất” dựa vào ý kiến trên để khẳng định rằng Nam Phong Tạp Chí “được xem là tờ xuân đầu tiên của làng báo Việt Nam”. Bên cạnh đó, các tác giả sách còn kể thêm tờ báo xuân thứ hai là Đông Pháp thời báo năm 1928, Thần Chung xuân Kỷ Tỵ 1929, Phụ Nữ Tân Văn xuân Canh Ngọ 1930, Công Luận xuân Tân Mùi 1931...

Trang bìa tờ báo Xuân đầu tiên ở  Việt Nam 

Và theo hướng “nếu không lầm” của cụ Vương Hồng Sển, thì ý kiến cho rằng Phụ Nữ Tân Văn là tờ báo xuân đầu tiên (ra đời năm 1930) e không có cơ sở vì nó ra đời sau số Tết của Nam Phong Tạp Chí những 12 năm. Và, cũng theo ý kiến của cụ Vương, thì trước Phụ Nữ Tân Văn, còn có Đông Pháp Thời Báo, Thần Chung đều đã có ra số xuân.

 

Bài viết của Phạm Quỳnh trên số báo  xuân đầu tiên 

Khi tìm tư liệu viết bài này, nhà báo Lam Điền (báo Tuổi Trẻ) có chia sẻ cho chúng tôi bản số hóa của tờ “Nam Phong Tạp Chí” số Tết 1918. Bài viết đầu trên số báo xuân đầu tiên ấy có nhan đề “Số Tết của báo Nam Phong”, tác giả bài báo này chính là chủ bút Phạm Quỳnh. Từ nội dung bài báo này, có thể khẳng định rằng, Nam Phong Tạp Chí đúng là tờ báo đầu tiên làm báo Tết và đó là số báo Tết đầu tiên.

 “Nếm miếng bánh đường, nhắp chén rượu ngọt”

Đây là chữ dùng của học giả Phạm Quỳnh để nói về tinh thần nội dung của tờ báo Tết đầu tiên ấy. Trong bài viết có tính chất “phát biểu đề dẫn”, tác giả bên cạnh việc “thông báo lý do” phát hành số báo đặc biệt mừng năm mới, còn nêu lên quan điểm của tòa soạn về tổ chức nội dung số báo này. Đúng 100 năm đã trôi qua, giờ đây đọc lại bài báo xuân ấy, chúng ta không thể không ngạc nhiên. Xin trích giới thiệu bài báo ấy:

“Cả năm có ngày Tết là vui. Vui ấy là vui chung cả mọi người, vui suốt trong xã hội, vui khắp một quốc dân; trong thế giới dễ không đâu có một cuộc vui hoàn toàn như vậy. Dẫu người buồn đến Tết cũng phải vui: vui ngày Tết là cái vui dễ “truyền nhiễm” vậy.

Bản báo đối với các bạn đọc báo những ngày thường vẫn giữ một thái độ quá nghiêm, tự hồ như lạnh nhạt, chỉ chuyên trọng đường tư tưởng học vấn, không hề chú ý đến những lối văn chương tiêu khiển, như câu hát lẳng lơ, nhời thơ bay bướm. Sự đó là bản báo cố ý như thế: đã từng nhận cái tật hư văn, cái thói ngâm vịnh hại cho nước ta nhiều lắm, nên phàm lập ngôn khởi luận vẫn thiên trọng sự thực hơn là sự phiếm.

Nhưng cái thái độ nghiêm khắc ấy tuy ngày thường là phải, mà gặp những thời tiết vui vẻ, như hội Tân xuân này, đối với cảnh, đối với người, đối với lòng hoan hỉ của mấy triệu quốc dân, tựa hồ như gẩy khúc đàn sai nhịp vậy.

Hội báo xuân 

Nhời bàn thiết thực, nghĩa lý sâu xa, đó là cái món ăn chắc bổ những ngày thường; của ăn sống người, nên trọng là phải. Nhưng thỉnh thoảng cũng phải nếm miếng bánh đường, nhắp chén rượu ngọt cho khoan khoái tinh thần, nên giọng hát êm tai, truyện vui khoái trí cũng là một món không thể khuyết được.

Trong sáu tháng nay, các bạn đọc báo đã cùng với bản báo vẫy vùng trong bể học vấn, rong ruổi trên trường nghị luận, những món chắc bổ để nuôi tinh thần trí thức cũng đã nếm qua ít nhiều mà biết cái dã vị thực thà. Vậy nay xin hiến các bạn một mâm đồ ngọt, gọi là cái quà ăn chơi trong vài ngày Tết: mứt bách quả; bánh ngũ sắc, mỗi thứ một ít, kể cả thứ bánh ngoài Bắc ta tục gọi là bánh “xã trưởng”, ngoài quả cà, trong quả táo nhưng toàn là những thức ngon miệng vậy”.

Như vậy, có thể nói, Phạm Quỳnh là người đầu tiên trong làng báo Việt có sáng kiến làm báo xuân. Ông cũng là người đầu tiên đưa quan điểm tổ chức nội dung báo xuân như một ấn phẩm giải trí nhẹ nhàng nhằm mang đến niềm vui cho cộng đồng trong mùa đoàn tụ.

Đọc bài viết của cụ Phạm Quỳnh, có thể diễn dịch rằng, lúc bấy giờ, học giả họ Phạm quan niệm tờ báo xuân phải là là báo... văn nghệ, hoặc phải có văn chương! Từ “Nam Phong tạp chí” với ấn phẩm đặc biệt ghi ngoài bìa “Số Tết 1918” do Phạm Quỳnh khởi xướng đến nay, lịch sử báo xuân Việt Nam đã phát triển được đúng một thế kỷ!❏

Phan Văn Tú