Không chỉ vì yếu tố lịch sử, đối với người Việt, nhất là những người sinh ra và lớn lên trong thời kỳ đất nước còn nhiều khó khăn, văn học Nga có một sự hấp dẫn đặc biệt.

Thời chiến, thời bao cấp, quần chúng tìm đến văn học Nga như sự cứu rỗi cho sự thiếu hụt các phương tiện giải trí. Sự lên ngôi của văn học Nga đối với nhiều thế hệ thanh niên còn xuất phát từ việc văn học nghệ thuật nước Nga có giá trị nghệ thuật cao, có sức hấp dẫn, truyền tải được “tính cách Nga” gần gũi với tâm hồn người Việt. Truyện ngắn lãng mạn của Konstantin Paustovsky, thơ trữ tình của Olga Berggoltz đã khơi dậy bao nhiêu chuyện tình đẹp của các đôi nam thanh nữ tú Việt Nam; nhân vật Pavel Korchagin trong tiểu thuyết “Thép đã tôi thế đấy” của Nikolai Ostrovsky là hình mẫu cao đẹp cho lối sống cống hiến hết mình…

Trước đây, nhờ sự hỗ trợ của Liên Xô, nhiều tác phẩm văn học được chuyển ngữ sang tiếng Việt do NXB Cầu vồng đảm nhận với chất lượng in ấn rất cao. Tuy nhiên, sau khi Liên Xô tan rã, có rất ít tác phẩm văn học Nga được dịch sang tiếng Việt, tạo ra sự đứt quãng hơn 20 năm. Nếu không biết tiếng Nga, người đọc hoàn toàn mù tịt về diễn biến của văn học nghệ thuật Nga đương đại.

Một số tác phẩm kinh điển của văn học Nga mới được dịch và công bố vào tháng 9/2018. 

Phía Liên bang Nga lập danh sách hơn 200 tác phẩm văn học cổ điển, văn học hiện đại, nghiên cứu khoa học xã hội nhân văn, có giá trị lớn trong việc giới thiệu văn học và văn hóa Nga để phía Việt Nam tổ chức dịch. Các cơ quan chức năng của Liên bang Nga cũng bố trí nguồn kinh phí giao cho Tổ chức Liên bang về hoạt động của Cộng đồng các quốc gia độc lập, của đồng bào sống ở nước ngoài và về hợp tác nhân đạo quốc tế, hỗ trợ phía Việt Nam hoàn toàn chi phí. Các ấn phẩm được in tại NXB Lokid (Nga) sau đó được chuyển về Trung tâm Khoa học và Văn hóa Nga tại Hà Nội và tặng các cá nhân và tổ chức, nhất là các thư viện.

Về phía Việt Nam, Hội Nhà văn Việt Nam thông qua trung tâm dịch văn học mà cụ thể là Quỹ Hỗ trợ quảng bá văn học Việt – Nga sẽ tiếp nhận các tác phẩm văn học này, sau đó sẽ lựa chọn các tác phẩm phù hợp để dịch, hiệu đính. Việt Nam cũng đồng thời giới thiệu cho phía Liên bang Nga một số tác phẩm văn học Việt Nam xuất sắc để dịch sang tiếng Nga.

Dịch giả Lê Đức Mẫn, Phó Giám đốc Quỹ Hỗ trợ quảng bá văn học Việt – Nga cho biết: “Trong số các tác phẩm đã được in thì chỉ có một số tác phẩm là tái bản có hiệu đính, còn lại đều là những tác phẩm lần đầu giới thiệu đến độc giả Việt Nam. Trong đó, nhiều tác phẩm giá trị như tiểu thuyết “Cuộc chiến đi qua” (1999) viết về cuộc chiến ở Chechnya đã đoạt Giải thưởng Quốc gia Liên bang Nga về văn học - nghệ thuật năm 2003, do đích thân Tổng thống Nga V.Putin trao tặng; “Du ngoạn vòng quanh châu Á trên lưng ngựa: Nhật ký Việt Nam năm 1892” của Bá tước Konstantin Vyazemski”...

Nói về những khó khăn của Dự án dịch thuật Nga – Việt, dịch giả Thúy Toàn, Giám đốc Quỹ Hỗ trợ quảng bá văn học Việt – Nga cho biết: “Khi vấn đề tài chính đã được phía Nga bảo đảm thì khó khăn lớn nhất chính là tìm người dịch. Phía Nga yêu cầu phải dịch từ nguyên bản tiếng Nga chứ không phải dịch từ một ngôn ngữ trung gian nào khác. Người biết tiếng Nga ở nước ta thì nhiều nhưng dịch giả văn học Nga không phải là quá nhiều và hầu hết đã ngoài tuổi 70. Những dịch giả trẻ tuổi hơn thì họ còn quá nhiều công việc khác để làm và nếu có dịch thì họ chỉ dịch những tác phẩm mà họ có cảm tình song lại nằm ngoài danh sách tác phẩm phía Nga đề nghị chuyển ngữ. Một cuốn tiểu thuyết hơn 300 trang, với tốc độ dịch 1 trang/ngày thì mất khoảng một năm để hoàn thành, chúng tôi rất muốn đẩy nhanh tiến độ nhưng sức người có hạn, đôi khi lực bất tòng tâm”.

Tuy khó khăn như vậy nhưng đến nay, đã có hàng chục tác phẩm văn học Nga được dịch sang tiếng Việt, tiêu biểu như: “Những kẻ tủi nhục”, “Anh em nhà Karamazov”, “Trái tim yếu mềm”, “Bút ký từ nhà chết”, “Làng Stepantsikovo và cư dân”… của Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky; “Phu nhân Macbeth ở quận Mtsensk”, “Giáo đoàn nhà thờ” của Nikolai Semyonovich Leskov, tập thơ “Ngọn lửa Nga” của Nicolai Rubtsov, tiểu thuyết “Cuộc chiến đi qua” của Kanta Ibragimov, công trình nghiên cứu kinh điển “Chủ nghĩa Mác và triết học ngôn ngữ” của Valentine Voloshinov…Các tác phẩm đều đã được phát hành đến hàng nghìn địa chỉ yêu nước Nga, yêu văn học Nga.

Và thế là, dù thời gian có đi qua, dù vật đổi sao dời, thì văn học Nga vẫn như một cây cầu nối liền nước Nga, con người Nga, tính cách Nga... đồng điệu với tâm hồn người Việt. Cây cầu ấy như một sợi chỉ đỏ không bao giờ đứt.

Tử Hưng