Trong suốt con đường hình thành và phát triển hàng nghìn năm của Hà Nội, ngày giải phóng Thủ đô (10/10/1954) được ghi nhận là mốc son lịch sử, bản hùng ca trong thời đại Hồ Chí Minh.

Trải qua 68 năm với bao thăng trầm của lịch sử, Đảng bộ, chính quyền, nhân dân Thủ đô đã anh dũng chiến đấu, chiến thắng giặc ngoại xâm, luôn biết tranh thủ thời cơ, vận hội, vượt qua khó khăn, thách thức để đổi mới và phát triển.

Với những thành tựu nổi bật, Hà Nội được ca ngợi, vinh danh là Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người, Thành phố vì hòa bình, một đô thị văn minh, hiện đại, xứng tầm là Thủ đô của một đất nước năng động, đổi mới và phát triển.

Dù đã trải qua 68 năm nhưng ký ức những ngày đáng nhớ này vẫn đậm nét trong lòng quân và dân Thủ đô.

Sáng 10/10/1954, cả Hà Nội nhộn nhịp, ngập trong rừng cờ, hoa, cổng chào, băng rôn và biểu ngữ. Hàng vạn người dân tràn ra đường, rạo rực trong ngày hội lớn, chào đón đoàn quân chiến thắng trở về sau 9 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. 

Từ đây, Thủ đô được hoàn toàn giải phóng, Hà Nội sạch bóng quân thù. Lịch sử mảnh đất ngàn năm văn hiến bước sang một trang mới.

Đáng chú ý, trong lễ míttinh trọng thể diễn ra ngày 10/10/1954, hàng chục vạn nhân dân Hà Nội đã được nghe Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân ngày giải phóng.

Trong Lời kêu gọi, Bác viết: “Tám năm qua, Chính phủ phải xa rời Thủ đô để kháng chiến cứu nước. Tuy xa nhau, nhưng lòng Chính phủ luôn luôn gần cạnh đồng bào. Ngày nay do nhân dân ta đoàn kết nhất trí, quân đội ta chiến đấu anh dũng, hòa bình đã thắng lợi, Chính phủ lại trở về Thủ đô với đồng bào. Muôn dặm một nhà, lòng vui mừng khôn xiết kể!”

Ở tuổi 95, Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Tiến Hà, chiến sĩ Việt Minh thành Hoàng Diệu khi xưa vẫn nhớ như in những ký ức ngày tham gia giải phóng Thủ đô.

Ngày 10/10/1945, ông vinh dự được đứng trong Đoàn quân Đại thắng rầm rập tiến về tiếp quản Thủ đô, giữ trọn lời thề "Nguyện tiến về Hà Nội". Trong những ngày đầu tiếp quản, do biết ngoại ngữ Anh, Pháp ông được giao phụ trách Trại hàng binh Âu, Phi.

"Ngày 10/10/1954, đối với người dân Hà Nội 9 năm kháng chiến bị kìm kẹp trong ách của địch, ngày Giải phóng Thủ đô hơn cả ngày hội, đây là ngày giải phóng sau thời kỳ kháng chiến chống pháp, Hà Nội bị tạm chiếm, bị o ép đủ thứ không thể biểu hiện lòng yêu nước công khai của mình, đến ngày Giải phóng Thủ đô mình được tự do mang lá cờ đỏ sao vàng để vẫy, đồng thời được phát biểu những nguyện vọng chính đáng.

Về mặt tình cảm, ngày Giải phóng Thủ đô gắn bó tình cảm giữa người cán bộ quân đội về giải phóng với nhân dân, bởi vì nhiều người có gia đình hiện đang sinh sống trong Hà Nội thời kỳ tạm chiếm, 9 năm kháng chiến không được gặp nhau cho nên ngày này là ngày đoàn tụ của gia đình", ông Nguyễn Tiến Hà xúc động kể lại.

Còn ông Dương Tự Minh (Hàng Bông, Hà Nội) khi ấy ông 19 tuổi, đến nay ông vẫn nhớ như in ngày lịch sử 10/10/1954, người dân Hà Nội ùa ra đón bộ đội về, ai tay cũng cầm cờ, cầm hoa gặp gỡ nhau vui mừng, đây là "ngày đổi đời" cho người dân Hà Nội vùng tạm chiếm sang một giai đoạn mới độc lập, tự do.

"Trước ngày bộ đội vào tiếp quản Thủ đô chúng tôi làm nhiệm vụ huy động thanh niên, học sinh và đồng bào để làm cờ, làm hoa liên tục mấy ngày để phát cho mọi người, nhân dân khu phố thì làm cổng chào.

Và đến ngày 10/10, chúng tôi tập hợp lực lượng học sinh, sinh viên đứng đứng từ bờ Hồ trải ra Hàng Đào, Hàng Ngang, mọi người khấp khởi chờ khi đoàn quân chiến thắng bắt đầu xuất hiện ở đầu phố, tiếng reo vang, reo hò hân hoan, rất nhiều người mang hoa ra tặng đoàn quân, chúng tôi còn đứng mãi cho đến khi đoàn quân đi không còn trông thấy nữa", ông Dương Tự Minh nhớ lại.

Bà Đỗ Thị Hải, vợ của ông Lê Văn Ba (tên thật là Trần Khắc Cẩn, học sinh kháng chiến Hà Nội bị thực dân Pháp bắt, giam tại Nhà tù Hỏa Lò năm 1952-1953) xúc động chia sẻ: "Ngày mùng 10/10 giải phóng Thủ đô, lúc đó tôi cũng còn ít tuổi, hòa chung vào niềm vui nay, tôi đã chạy quanh bờ hồ cùng với các đoàn thể; vừa chạy, vừa hát mừng ngày vui của đất nước".

Đối với Thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương Trưởng ban đại diện Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày TP Hà Nội, ngày Giải phóng Thủ đô khi đấy ông đang công tác tại tỉnh Quảng Nam, khi nghe tin ông rất vui mừng, phấn khởi và tự hào.

"Hà Nội là Thủ đô của chúng ta, Hà Nội có được giải phóng thì mới chứng minh cho nhân dân cuộc Cách mạng tháng 8 thành công, nó tiêu biểu cho cuộc sống chung của dân tộc. Ngày đấy tất cả mọi người đều hướng về Hà Nội và chúng tôi sẵn sàng hi sinh tất cả cũng vì Hà Nội.

Mục tiêu cuộc sống của chúng tôi là giải phóng dân tộc, ngày Giải phóng Thủ đô là ngày làm lại cuộc sống, làm lại cuộc đời, toàn thể bạn bè xung quanh và cả gia đình vô cùng phấn khởi...", Thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương xúc động.