Tại triển lãm 'Làng' của họa sĩ Bảo Toàn, họa sĩ, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn cho biết: “Làng Việt Nam của họa sĩ Bảo Toàn vẫn ấm áp và thân gần như thuở nào, chưa bao giờ cũ. Với họa sĩ, những cuộc đi điền dã cũng là vì nhớ quê, nhớ làng mà đi, dù cho ông sinh ra ở phố.

Những giấc mơ thời thơ ấu chợt ùa về, quê Việt của tôi ơi, thiên nhiên hoang dã của tôi ơi, hình sắc nào cho thỏa với duyên phận của ai kia vừa thấp thoáng trước hiên nhà…”. 

Đã từ rất lâu, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam mới lại có một triển lãm với chủ đề làng Việt. “Làng” cũng là tên mà họa sĩ Bảo Toàn chọn để trưng bày các tác phẩm tranh và gốm - để truyền tải tới công chúng mộ điệu vẻ yên bình, sâu lắng và thân thương của làng quê Bắc Bộ.

Nói tới nghệ thuật làng quê, có lẽ khó nghệ sĩ nào “qua” được Bảo Toàn. Dù sinh ra tại Hà Nội, là trai phố nhưng Bảo Toàn đặc biệt có duyên với làng. Qua góc nhìn của một người ở phố, làng quê hiện ra nửa mơ nửa thực, thấp thoáng những cây đa - giếng nước - sân đình. Và quan trọng hơn, nghệ sĩ đã bắt được cái hồn của làng - cái tinh thần muôn thuở mà một làng quê Việt trước nay phải có: Yên bình và đơn sơ.

Những tác phẩm trong triển lãm “Làng” được Bảo Toàn vẽ bằng nhiều chất liệu như chì than, sơn dầu trên toan, mực, acrylic trên giấy giang của người dân tộc. Tranh vẫn chiếm chủ đạo trong số các tác phẩm, và gốm thì bày điểm xuyết để tôn vẻ đẹp của những bức tranh vẽ về làng.

Làng qua hội họa Bảo Toàn ở triển lãm này có hàm chứa chất erotic - như một sự tự tình lãng mạn. Những lùm thiên nhiên cuồn cuộn, căng tròn bao trùm không gian một cách bí ẩn. Đường cong của những bức tường làng trắng, những cái cửa đóng then cài, khi thì hé mở được chính tác giả giải thích như sự duyên dáng thẹn thùng của người con gái.

Cũng tại triển lãm Làng, họa sĩ Bảo Toàn chia sẻ: “Làng thời tôi ngày xưa đẹp lắm, đất đỏ, lũy tre. Tôi đi lang thang về Kinh Bắc, đi tắt vì sợ máy bay bỏ bom, xuyên qua hết làng này đến làng khác. Tường làng quét vôi trắng để cho sạch, còn có tác dụng giết sâu bọ, nên nó cứ ấn tượng mãi trong đầu. Thật ra làng Việt mình cũng không phải như thế này, mà những cái tôi vẽ nó cứ nửa mơ nửa thực”. 

Theo tìm hiểu, cứ mỗi lần họa sĩ Bảo Toàn mở một buổi triển lãm mới, là công chúng lại hồi nhớ về những triển lãm cũ. Bởi vì ngoài sự tươi mới trong góc nhìn, sự chuyển đổi nghệ thuật của ông cũng rất đáng chú ý. Ông thay đổi mọi thứ, đúng như cách mà các làng quê đang thay đổi.

Quay trở lại với triển lãm “Làng” lần này, họa sĩ Bảo Toàn cho thấy ông đang đi từ cái phức tạp về cái giản dị. Tranh khúc chiết bởi sử dụng mảng miếng rõ rệt và những yếu tố cơ bản nhất của nghệ thuật tạo hình - là điểm và nét, kiệm màu và tối giản.

Nếu nhìn kỹ những bức tranh, công chúng thấy thời gian và không gian đều vận động mạnh mẽ, được cân bằng bởi bức tường làng. Như vậy, có hai không gian trong cùng tác phẩm. Không gian của những bức tường vôi trắng tĩnh tại và không gian bao quanh nó cuồn cuộn biến động.

Họa sĩ Bảo Toàn nói rằng, tranh vẽ Làng của ông đúng là làng của riêng ông, là những hình ảnh hằn in trong tâm trí, có làng xã ở Hà Đông thuở ông nhảy tàu điện đi bán kem, lại có cả những ôm ấp tình cảm làng xóm, có cả những quan sát từ cuộc sống hôm nay - mà nhờ ở làng, họa sĩ Bảo Toàn mới có thể tĩnh tại suy ngẫm, cắt một góc làng là thấy phố nhưng nhiều góc phố quây tụ mới thành một làng. 

Một số tác phẩm trưng bày trong không gian Triển lãm 'Làng' của họa sĩ Bảo Toàn 

Năm 1994, họa sĩ Bảo Toàn tổ chức triển lãm “Đất qua lửa”, rồi Rằm tháng Bảy (1999), Đồng đội (2000), Mùa vàng (2003), Hội tụ (2004), Thời gian và tri thức (2007), Mạn ngược (2011)… Mỗi triển lãm đem đến một sự thú vị nhẹ nhàng nhưng sâu lắng như giếng khơi Bắc Bộ.

Đến năm 2017, triển lãm “Đất và Dó” mà Bảo Toàn mở chung với Lý Trực Sơn - hai họa sĩ nhuần nhị hòa vào nhau như hai dòng nước hòa làm một để tôn vinh đất và giấy dó. 45 tác phẩm của Bảo Toàn không chỉ thuần túy là gốm, mà ông đã tạo dựng cả một không gian dẫn dắt người xem đến với sự gần gũi: Bình, vại, chum và con giống… Còn Lý Trực Sơn quay trở lại với giấy dó truyền thống và tìm hiểu một lối vẽ mới thể nghiệm sâu sắc về ngôn ngữ trừu tượng.