Theo UBND thành phố Bắc Giang, hơn 600 năm về trước, mùa Xuân năm Mậu Tuất 1418, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi khởi xướng bắt đầu từ thượng du Thanh Hóa, đến giữa năm 1426, nghĩa quân tiến ra phía Bắc bao vây thành Đông Quan.

Trước tình hình đó, tướng giặc là Vương Thông một mặt âm mưu giảng hòa, mặt khác phái người về nước cầu cứu viện binh. Triều đình nhà Minh quyết định điều 2 đạo viện binh sang tiếp viện. Nắm được mưu đồ của giặc, Lê Lợi đã chọn kế sách “vây thành, diệt viện”, tập trung lực lượng tiêu diệt các đạo viện binh của giặc.

Trong các trận bao vây, chiếm thành, gay go và quyết liệt nhất là chiếm thành Xương Giang. Trải qua hơn 6 tháng bao vây bền bỉ, tiến công liên tục, với hơn 30 trận đánh lớn nhỏ, nghĩa quân Lam Sơn và nhân dân địa phương đã hạ được thành Xương Giang trước khi viện binh của quân giặc kéo sang nước ta 10 ngày.

Chiến thắng Xương Giang năm 1427 đã chấm dứt 20 năm đô hộ của nhà Minh đối với nước ta. Để ăn mừng chiến thắng quân Minh, năm 1428, sau khi lên ngôi, vua Lê Lợi đã mở hội khao quân. 

Trong niềm vui chung đó, ở Kinh Bắc có thành Xương Giang cũng được hưởng lộc và tổ chức lễ hội lớn để cáo tế trời đất ban phúc lộc cho nhân dân. Từ đó về sau, nhân dân vùng Xương Giang đều tổ chức lễ hội vào dịp đầu xuân từ mùng 5 đến mùng 7 tháng Giêng để khơi dậy niềm tự hào về chiến công này. Đó cũng là dịp các làng quanh thành Xương Giang tổ chức hội làng truyền thống.

Chiến thắng Xương Giang đánh dấu một mốc son chói lọi, tô thắm trang sử vẻ vang chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, là niềm tự hào to lớn của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc tỉnh Bắc Giang nói chung và Đảng bộ, nhân dân TP Bắc Giang nói riêng.

Năm 2019, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử Địa điểm Chiến thắng Xương Giang là Di tích Quốc gia đặc biệt. Trong nhiều năm qua, cùng với tập trung phát triển kinh tế, mở rộng không gian đô thị, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân TP Bắc Giang đã quan tâm, dành nhiều nguồn lực cho công tác bảo tồn, tu bổ, tôn tạo, phục hồi và phát huy giá trị các di sản văn hóa nói chung, lễ hội Xương Giang nói riêng.

Từ năm 1998 đến nay, lễ hội Xương Giang được tổ chức hằng năm với quy mô cấp thành phố ngay tại khu vực diễn ra trận chiến Xương Giang xưa để thể hiện sự tôn kính, ghi nhớ công ơn đối với các bậc hiền tài, nghĩa sĩ và nhân dân đã chiến đấu anh dũng, hy sinh trên mảnh đất lịch sử hào hùng. Lễ hội cũng là dịp giới thiệu với đông đảo nhân dân, quý khách gần xa về mảnh đất Bắc Giang văn hiến - cách mạng - anh hùng, về con người Bắc Giang thân thiện và mến khách.

Với ý nghĩa lịch sử to lớn và sức lan tỏa mạnh mẽ những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, ngày 10/11/2023, Bộ trưởng Bộ VHTTDL có quyết định số 3443/QĐ-BVHTTDL về việc đưa lễ hội Xương Giang (TP Bắc Giang) vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là lễ hội đầu tiên ở TP Bắc Giang được vinh danh.

Tại buổi lễ, thừa ủy quyền của Bộ trưởng Bộ VHTTDL, đồng chí Dương Văn Thái trao chứng nhận đưa lễ hội Xương Giang (TP Bắc Giang) vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Thanh Hoài (t/h)