Thượng tướng – Viện sĩ, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Huy Hiệu, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng trưởng thành từ một người lính trong chiến đấu. Trải qua sự khốc liệt trong chiến tranh, ông đã nhiều lần vào sinh ra tử với 67 trận đánh. Trong đó, Quảng Trị luôn là một miền ký ức sâu nặng trong ông.

Đã thành thông lệ, năm nào Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu cũng trở về Quảng Trị, cùng với lãnh đạo địa phương và cựu chiến binh mọi miền Tổ quốc dâng hương tại Nghĩa trang Đường 9, cùng nhau thả hoa tưởng niệm đồng đội trên những khe suối, nguồn sông. Năm nay, nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng tỉnh Quảng Trị (1/5/1972 – 1/5/2022), 50 năm sự kiện 81 ngày đêm chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, vị tướng cũng về đây để tri ân đồng chí, đồng bào. Những cảm xúc bồi hồi về “một thời Quảng Trị” trong ông lại trỗi dậy…

Nhiệm vụ đặc biệt

Trong chiến đấu, việc tuân thủ kỷ luật, mệnh lệnh của cấp trên là yêu cầu mà cấp dưới tuyệt đối phải chấp hành và được coi như là một yếu tố quyết định sự thắng bại của trận đấu. Thế nhưng trong một trận đánh, người Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu (sau này là Thượng tướng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng) nhận thấy cơ hội, việc nổ súng chắc chắn sẽ có lợi cho toàn chiến dịch nên đã quyết định… xin “nổ súng trước giờ G”. Và sau này, trận đánh đã mở màn chiến thắng chiến dịch mặt trận Quảng Trị năm 1972…

Theo hồi ức của Tướng Hiệu, năm 1972, căn cứ Phu - lơ và Đồi Tròn là “mắt thần” trên tuyến hàng rào điện tử Mác Namara, là cứ điểm cao nhất nằm phía Tây Bắc của Quảng Trị. Trên cứ điểm này, địch bố trí 3 dàn ra - đa kiểm soát mọi chuyển động lớn nhỏ của quân ta. Trận địa pháo cối của địch luôn phát huy lợi thế trên cao để bắn phá các trận địa của ta trên toàn tuyến hành lang. Đây cũng là điểm nối của một con đường cho xe tăng lên căn cứ Phu – lơ từ Cam Lộ qua bình độ 322 và 288.

Nhiệm vụ của Trung đoàn 27 là giải phóng hoàn toàn khu vực điểm cao 544 (căn cứ Phu - lơ). Thời điểm đó, Tiểu đoàn bộ binh 3 (Trung đoàn 27) do Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu và Chính trị viên Trần Xuân Gứng chỉ huy, được giao nhiệm vụ tăng cường lực lượng và triển khai chiến đấu ở khu vực đồi 322 và 288 trước khi thọc sâu xuống đường 9. Tiểu đoàn 2 do đồng chí Bùi Xuân Các là Tiểu đoàn trưởng, đồng chí Hoàng Kỳ là Tiểu đoàn phó chỉ huy đơn vị làm nhiệm vụ tấn công địch ở điểm cao 544. Còn Tiểu đoàn 1 của Trung đoàn 27 nhận nhiệm vụ dự bị.

Cho đến bây giờ, Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu vẫn nhớ như in lời dặn của Tướng Lê Trọng Tấn - Tư lệnh Mặt trận B5: “Đưa Tiểu đoàn 3 của Nguyễn Huy Hiệu vào điểm cao 322 và 288 tạo ra sự bất ngờ rất lớn cho địch. Các anh phải chú ý chỉ đạo mũi luồn sâu chia cắt này, chiến đấu đạt hiệu suất cao”.

Nhận lệnh tấn công Phu – lơ, ai cũng hồi hộp vì ta và địch đã giành giật nhau cứ điểm này nhiều lần. Đây là lần thứ ba Trung đoàn 27 của Nguyễn Huy Hiệu làm nhiệm vụ đánh chiếm cứ điểm này. Khắp ngọn đồi, khe suối xung quanh căn cứ này, biết bao đồng đội của ông đã ngã xuống.

Tình thế “thót tim” trước giờ “G”

Ngày 26/3/1972, công tác chuẩn bị cho chiến dịch đã cơ bản hoàn thành. Cho đến lúc các Binh đoàn chủ lực của ta sẵn sàng bước vào trận quyết chiến chiến lược thì Mỹ - Ngụy vẫn chưa đoán định được hướng nào là hướng chính của cuộc tiến công chiến lược 1972 của ta.

Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định giờ nổ súng tiến công trên toàn mặt trận vào 11h30’ ngày 30/3/1972. Rạng sáng hôm đó, Tiểu đoàn 3 và 2 đại đội tăng cường bí mật tiếp cận, chiếm lĩnh tuyến hành lang từ cầu Thiện Xuân đến điểm cao 322, sẵn sàng chặn đánh lực lượng của Ngụy.

Tới 7h, 2 máy bay địch đến bắn đạn khói xuống trận địa làm 2 chiến sỹ bị thương. Lúc ấy từ phía Cam Lộ, xe tăng địch xuất hiện bắn pháo vào Đại đội 3 quân ta. Có ý kiến cho rằng, trận địa của ta đã bị lộ, đề nghị cho đại liên nổ súng. Nhưng khi trực tiếp đi kiểm tra, Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu nhận định “trận địa chưa bị lộ” và lệnh: “Các đại đội tiếp tục chờ đội hình lớn của địch vào đúng trận địa của ta, có lệnh mới nổ súng”.

Thêm một bất ngờ nằm ngoài phương án: Khoảng 9h, tổ trinh sát thấy có một tốp dân đi vào trận địa, phần lớn là người già, trẻ em. Mấy tên lính Ngụy đi sau chốc chốc lại chĩa súng vào lưng hăm dọa. Thì ra bọn Ngụy dùng kế hiểm độc: Đưa dân đi trước làm “lá chắn” đề phòng ta phục kích. “Lúc ấy chiến sỹ ta căm hờn lắm, máu ai cũng sôi lên. Tôi đã ra lệnh, trường hợp bị lộ thì phải nổ súng bảo vệ tính mạng của người dân”, Tướng Hiệu kể lại.

Thế nhưng quân địch đã không phát hiện thấy trận địa của ta. Khi đã vượt qua trận địa, tưởng đã an toàn nên bọn địch thả người dân ra. Một nhóm chiến sỹ của ta đã bí mật gặp người dân và hướng dẫn họ đi vào vùng an toàn.

Quyết định “bạo gan”

10h30’ ngày 30/3/1972 - tức là trước giờ dự kiến nổ súng 1 tiếng thì Tiểu đoàn 3 Ngụy lọt vào trận địa phục kích của ta. Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu băn khoăn: “Địch hành quân rất chủ quan, bộ đội vẫn giữ được bí mật, bất ngờ. Nếu tiêu diệt địch lúc này thì lính Ngụy ở Phu - lơ sẽ hoang mang, mất tinh thần, tạo thuận lợi cho Tiểu đoàn 2 của ta nhanh chóng dứt điểm”.

Sau ít giây cân nhắc, Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu báo cáo Trung đoàn trưởng qua điện thoại, xin mặt trận cho nổ súng trước giờ G… Đồng thời, Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Huy Hiệu quyết định cho đơn vị nổ súng với tất cả sức mạnh hỏa lực được trang bị và của lực lượng tăng cường.

Loạt mìn định hướng khóa đuôi vang lên là lúc 6 khẩu cối 82 ly bắn dồn dập vào đội hình quân địch… Cùng lúc ấy, lực lượng trên khu vực 322 và 288 cũng tấn công mạnh. Mệnh lệnh của người chỉ huy Nguyễn Huy Hiệu đưa ra là, đánh nhanh gọn, xóa sổ Tiểu đoàn 3 của Ngụy, không để địch kịp điều thêm xe tăng gây khó khăn cho trận địa.

Các mũi tấn công đồng loạt bao vây, chia cắt, chặn đường rút lui của địch. Trong trận đánh nhanh thắng nhanh ấy, Tiểu đoàn do Nguyễn Huy Hiệu làm chỉ huy đã làm chủ hoàn toàn khu vực phía Đông Nam, căn cứ Phu - lơ (điểm cao 544) và Đồi Tròn, cắt rời thế liên hoàn của các căn cứ Phu - lơ, Đồi Tròn, Cam Lộ.

 “Sau này, Tư lệnh chiến dịch - Tướng Lê Trọng Tấn, Chính ủy Lê Quang Đạo và Phó Tư Lệnh Mặt trận Cao Văn Khánh có hỏi: “Theo dự kiến thì chiến dịch mở màn lúc 11h30’, tại sao tiểu đoàn cậu lại nổ súng trước 1 tiếng?”. Tôi đã trả lời: “Trong chiến đấu có những tình huống không thể lường hết được. Tiểu đoàn của địch đã lọt vào trận địa, không đánh sẽ lỡ cơ hội. Tôi đã quyết định đánh và sẵn sàng chịu trách nhiệm về quyết định của mình”. Khi ấy, tướng Lê Trọng Tấn đã ủng hộ quyết định của tôi…”  - Tướng Hiệu nhớ lại.

Thắng lợi của Tiểu đoàn 3 (Trung đoàn 27) càng làm cho tiếng súng mở đầu chiến dịch thêm giòn giã. Tiếp sau đó, Tiểu đoàn 2 cũng đánh chiếm thắng lợi điểm cao 544. Trận đánh kết thúc cũng là lúc Bộ Tư lệnh chiến dịch phát lệnh nổ súng chiến đấu hiệp đồng trên toàn Mặt trận.

Sau khi Trung đoàn 27 đánh chiếm điểm cao 544 (căn cứ Phu-lơ) thì được điều về cánh Đông để thực hiện thọc sâu vu hồi, góp phần hỗ trợ cho nhân dân nổi dậy giải phóng 2 huyện Triệu Phong và Hải Lăng. Một tháng với hai đợt tấn công nổi dậy, quân và dân ta đã quét sạch hệ thống phòng ngự kiên cố của Mỹ - Ngụy. Ngày 1/5/1972, Quảng Trị hoàn toàn được giải phóng.

(Ghi theo lời kể của Thượng tướng, Anh hùng LLVTND Nguyễn Huy Hiệu).