Mảnh đất màu mỡ 

Thời gian qua, vấn nạn lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua mạng xã hội, mạng viễn thông, mạng Internet diễn ra hết sức nhức nhối. 

Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, tính riêng trong năm 2022, có 3 nhóm lừa đảo chính (giả mạo thương hiệu, chiếm đoạt tài khoản và các hình thức kết hợp khác) với 16 hình thức lừa đảo thường xuyên diễn ra trên không gian mạng Việt Nam.

Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo và Công luận, Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu – Chuyên gia tội phạm học (Bộ Công an) cho rằng tình hình lừa đảo trực tuyến, lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua mạng viễn thông đang diễn biến hết sức phức tạp, gây hậu quả lớn trong đời sống dân sinh, trong khi việc điều tra khám phá tội phạm gặp rất nhiều khó khăn, kết quả phá án còn nhiều hạn chế. 

Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu nói: “Trong kỷ nguyên bùng nổ về khoa học công nghệ thì tội phạm sử dụng công nghệ cao đã trở thành một nguy cơ đe dọa an ninh, an toàn của nhân loại tương đương với vũ khí hạt nhân, vũ khí hóa học và tội phạm khủng bố.

Hiện nay ở Việt Nam có hơn 72 triệu tài khoản mạng xã hội cùng hơn 100 triệu thuê bao điện thoại đi động…Số lượng người dùng lớn đã khiến môi trường mạng Internet, mạng viễn thông trở thành mảnh đất màu mỡ cho các loại tội phạm lợi dụng công nghệ cao để thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản”.

Vẫn theo Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu thì kết quả điều tra nhiều vụ phạm tội cho thấy nhiều cuộc tấn công lừa đảo chiếm đoạt tài sản được thực hiện từ nước ngoài. Cụ thể là nhiều băng nhóm tội phạm người nước ngoài, đặt trụ sở hoạt động tại các casino, công ty ở các nước giáp biên giới Việt Nam. Bằng chiêu bài tuyển dụng lao động  “việc nhẹ lương cao”, chúng đã lừa được nhiều người Việt đưa qua biên giới rồi tổ chức giam lỏng họ trong khuôn viên các công ty, sòng bài biệt lập với bên ngoài.

Tại đây các lao động bị khống chế, ép buộc phải thực hiện các vụ tấn công lừa đảo vào Việt Nam thông qua mạng xã hội, mạng viễn thông, mạng Internet. Bên cạnh đó, ở trong nước cũng có nhiều băng, ổ nhóm tội phạm công nghệ cao sử dụng mạng internet hoặc mạng viễn thông, mạng xã hội để tấn công, lừa đảo người dân.

"Trên mạng Internet từ lâu đã tồn tại những chiêu trò lừa đảo khai thác triệt để sự thiếu hiểu biết, lòng tham, tính hám lợi của nạn nhân vào việc thực hiện tội phạm. Thông qua các công cụ mạng xã hội như Facebook, zalo, Telegram, Viber…đối tượng bắt quen, kết bạn với nạn nhân. Tiếp theo, chúng tạo ra các tình huống dựa trên sự chủ quan, thiếu hiểu biết hay lòng tham của nạn nhân để từng bước đưa họ vào cạm bẫy và cuối cùng là chiếm đoạt tiền của họ", Thượng tá Hiếu cho biết.

Cũng theo Chuyên gia tội phạm học, các hình thức lừa đảo phổ biến là thông báo trúng thưởng, gửi quà tặng (về bản chất là trò lừa chiếm đoạt thủ tục trả trước); hack tài khoản rồi giả mạo chủ nick lừa đảo chiếm đoạt tiền trong list friend.

Trên mạng viễn thông, trò lừa giả danh cán bộ công an, viện kiểm sát, tòa án, các cơ quan bảo vệ pháp luật gọi điện rung dọa người dân, dùng thủ đoạn để ép người dân phải chuyển tiền…vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp. 

“Chắc nó chừa mình ra"

Vì sao loại tội phạm này không mới, xảy ra nhiều năm nhưng danh sách các nạn nhân vẫn tiếp tục nối dài? 

Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu lý giải: “Nạn nhân luôn có vai trò quan trọng trong cơ chế hành vi phạm tội, thể hiện trong cả 3 khâu làm phát sinh ý định phạm tội; kế hoạch hóa việc thực hiện tội phạm và thực hiện tội phạm trên thực tế. Qua thực tiễn công tác điều tra tội phạm sử dụng công nghệ cao, chúng tôi thấy nạn nhân thường có “lỗi” như chủ quan, thiếu hiểu biết, thiếu ý thức cảnh giác. Mặc dù chỉ cần lên mạng xem tình hình thời sự an ninh, đọc các khuyến cáo cảnh báo của cơ quan chức năng hay chuyên gia…là người dân đã có thể tránh được việc trở thành con mồi của tội phạm, nhưng nhiều người rất thờ ơ với an nguy của mình. Tôi có cảm giác là nhiều người nghĩ tội phạm là thứ xảy ra ở đâu đó, với ai đó chứ không phải đối với mình. Nói theo chữ của Nhà văn Nam Cao là “chắc nó chừa mình ra”. Trên thực tế, tội phạm có thể xảy ra ở bất cứ đâu, với bất kỳ ai, không có ngoại lệ. Nên chính sự thờ ơ, bất cẩn đó đã ạo điều kiện để tội phạm có cơ hội xảy ra”.

Một nguyên nhân khác được TS. Hiếu chỉ ra, đó là rất nhiều người sử dụng mạng xã hội mà không có các kĩ năng sử dụng mạng xã hội an toàn. Cụ thể là họ rất dễ dãi chấp nhận kết bạn trên mạng xã hội, không có tư duy phản biện và dễ dàng làm theo những yêu cầu của người lạ trên mạng xã hội.

“Các đối tượng thường dùng lợi nhuận để câu nhử, mồi bẫy, thu hút người dùng mạng xã hội bỏ tiền đầu tư vào các dự án, như kinh doanh ngoại hối, tiền ảo, sàn forex, Skyway…. Nhiều người do hám lợi và thiếu hiểu biết đã bị chúng dẫn dụ và sập bẫy. Họ chỉ nhìn thấy cơ hội mà không thấy được rủi ro, nguy cơ, cạm bẫy phía sau những lời đường mật…nên việc bị lừa là dễ hiểu", Thượng tá Hiếu nêu rõ.

Vẫn theo Chuyên gia tội phạm học, nhiều người vì không hiểu biết, về các quy trình quy tắc làm việc của cơ quan nhà nước mà bị lừa. 

Mọi người cần biết tất cả các cơ quan pháp luật không bao giờ gọi điện trao đổi với người dân về công việc, càng không có chuyện yêu cầu người dân chuyển tiền vào tài khoản mang tên cá nhân hay tổ chức nào đó. Khi cần làm việc , các cơ quan này sẽ có giấy mời, hay giấy triệu tập mời người dân đến trụ sở cơ quan làm việc. Việc nộp tiền phải ra kho bạc nhà nước, chứ không có chuyện bắt buộc phải chuyển tiền vào tài khoản cá nhân.

Về những khó khăn trong hoạt động phòng chống tội phạm công nghệ cao, Thượng tá Hiếu cho biết hiện đang rất “vướng” ở khâu phối hợp giữa các thiết chế tài chính như ngân hàng với cơ quan chức năng.

“Chẳng hạn, khi nạn nhân phát hiện bị lừa đảo, đề nghị cơ quan công an can thiệp khẩn cấp để chặn dòng tiền đã thực hiện lệnh chuyển đến tài khoản đổi tượng cung cấp. 

Khi tiếp nhận yêu cầu của Công an, phía ngân hàng với lý do bảo vệ quyền lợi khách hàng, yêu cầu phải có quyết định khởi tố vụ án và công văn kèm theo mới thực hiện yêu cầu. Lưu ý lúc này mới là tin báo tội phạm, sự việc chưa được khởi tố nên đòi hỏi như trên là không thể thực hiện được. Thế nên trong nhiều trường hợp, dù đã nhận được yêu cầu chặn dòng tiền nhưng tiền vẫn bị chuyển đi. Hầu như thiệt hại trong các vụ án này không thể khắc phục được”, TS. Hiếu nêu rõ.

Bức tường lửa bảo vệ túi tiền

Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu khuyến cáo người dân cần nâng cao cảnh giác, thường xuyên cập nhật tình hình tội phạm và các vấn đề thời sự; nghiên cứu các cảnh báo từ cơ quan chức năng được gửi đến công chúng thông qua báo chí, truyền thông. Khi thường xuyên cập nhật như vậy, người dân sẽ biết trước những thủ đoạn phạm tội để chủ động phòng tránh.

“Hành vi phạm tội này đã diễn ra với người khác thì cũng có thể diễn ra với mình, do đó cần phải đọc để nắm được rõ những phương thức thủ đoạn cũng như làm theo khuyến cáo của cơ quan chức năng. Hiện nay, tôi thấy việc Bộ Công an thông qua các nhà mạng gửi tin nhắn cảnh báo người dân về các phương thức, thủ đoạn phạm tội của các đối tượng phạm tội là một việc làm rất hay trong việc phòng ngừa xã hội, giúp mọi người nâng cao cảnh giác để bảo vệ tài sản của mình”, Thượng tá, TS. Hiếu nói.

Vẫn theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, mỗi người khi tham gia vào mạng xã hội cần phải nâng cao hiểu biết của mình về tính hai mặt, những lợi ích cũng như rủi ro đến từ mạng xã hội để trở thành người sử dụng mạng xã hội an toàn.

“Nâng cao hiểu biết để phát hiện ra những mối quan hệ không an toàn, ẩn chứa nguy cơ đe dọa đến sự an toàn của mình trên không gian mạng. Khi người sử dụng mạng xã hội nắm được các kĩ năng cần thiết để sử dụng mạng xã hội an toàn thì đó chính là vắc-xin, là bức tường lửa bảo vệ túi tiền của họ trước đòn tấn công của tội phạm”, TS. Hiếu nhấn mạnh.

Tiếp đó, Chuyên gia tội phạm học lưu ý mỗi người dân nhận được tin nhắn, cuộc gọi, truy cập vào các đường link, đường dẫn vào các trang web thì phải hết sức cảnh giác. Bởi đấy có thể là trang giả mạo, khi mà truy cập vào thực hiện các lệnh liên quan đến tiền sẽ ẩn chứa các nguy cơ bị hack tài khoản, bị chiếm đoạt tiền trong tài khoản. Bên cạnh đó, không được dễ dàng làm theo khuyến nghị của những người chưa rõ danh tính trên không gian mạng.

Khi truy cập vào một trang nào đó rất giống trang thật nhưng đòi hỏi mã OTP, mật khẩu thì phải hết sức cảnh giác, chia sẻ ngay với mọi người để nhận được lời khuyên của những người ngoài cuộc tỉnh táo.