(NB&CL) - Ngay khi Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) thông báo chủ trương bán một số sân bay, cảng biển, đường cao tốc… để lấy vốn đầu tư phát triển thêm hạ tầng giao thông, nhiều chuyên gia đã lên tiếng ủng hộ. Việc một số doanh nghiệp tư nhân đề xuất mua quyền khai thác sân bay đã mở ra cơ hội cho cộng đồng doanh nghiệp tư nhân nói chung tham gia các lĩnh vực dịch vụ mà lâu nay vốn độc quyền nhà nước. Áp lực cạnh tranh sẽ khiến họ phải làm tốt, mang lại phúc lợi cho xã hội.

Việc nhượng quyền kinh doanh sân bay, cảng biển cho tư nhân là nên làm nhưng cần thận trọng

Bước thay đổi tư duy

Ông Võ Trí Thành, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và quản lý Trung ương (CIEM) cho rằng, đây là tín hiệu tốt bởi nhiều quốc gia hiện đại trên thế giới đã và đang đi theo xu hướng này. Nếu dành cho tư nhân quyền khai thác sân bay sẽ tạo ra áp lực cạnh tranh “bắt” họ phải làm tốt, từ đó tạo ra phúc lợi cho xã hội và người dân sẽ được hưởng lợi.

“Trái tim của kinh tế thị trường là cạnh tranh. Bạn đến một nhà hàng ẩm thực không phải vì sự hiếu khách của chủ tiệm mà vì những món ăn ngon bắt nguồn từ sự cạnh tranh. Sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp tư nhân luôn mang lại hàng hóa tốt nhất cho khách hàng”, ông Võ Trí Thành phân tích.

Cũng theo chuyên gia này, việc nhượng quyền khai thác sân bay cho tư nhân chính là thực hiện theo quan điểm của Bộ trưởng Bộ GTVT Đinh La Thăng đã khẳng định tại cuộc họp về “Đề án huy động vốn xã hội hóa để đầu tư kết cấu hạ tầng hàng không” của Bộ GTVT mới đây rằng “tất cả những gì tư nhân làm được thì để tư nhân làm.

“Thực tế việc này các quốc gia khác đã làm từ lâu. Nhưng với Việt Nam, đây là một bước thay đổi tư duy rất lớn. Tất nhiên, những bộ phận bắt buộc phải có vai trò của Nhà nước thì Nhà nước vẫn phải làm. Trên thực tế, một số cửa hàng trong sân bay hiện vẫn đang do doanh nghiệp tư nhân đảm nhiệm và họ cũng đang làm rất tốt”, ông Võ Trí Thành nhận định.

Chia sẻ quan điểm về vấn đề này, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng: “Tôi rất hoan nghênh nếu các doanh nghiệp tư nhân được tham gia trong các lĩnh vực khai thác sân bay, cảng biển, đường cao tốc… Sự thay đổi tư duy ở đây chính là tạo ra sự cạnh tranh. Việc gây ra áp lực cạnh tranh là vô cùng quan trọng trong kinh tế thị trường để tạo ra những sản phẩm tốt cho khách hàng sử dụng dịch vụ bởi quan niệm “Bỏ vốn ra thì phải làm tốt. Nếu không làm tốt thì phải để người khác làm.

Trong những thông điệp gần đây, nhà nước luôn nhấn mạnh đến sự bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, nhất là trong tiếp cận nguồn lực như vốn, đất đai, hạ tầng.

Và việc cho phép các nhà đầu tư tư nhân tham gia đầu tư vào lĩnh vực hàng không sẽ tạo tiền đề để kêu gọi và thu hút vốn tư nhân và cả nước ngoài vào lĩnh vực cảng hàng không, sân bay ở Việt Nam.

Cũng cần “chọn mặt gửi vàng”

Góp ý “Không nhất thiết có lãi ngay mới bán”, theo nhiều chuyên gia là dành cho việc bán đường cao tốc. Không phải ngẫu nhiên, các chuyên gia đưa ra lời khuyên này. Tiến sĩ Trần Du Lịch giải thích, phần lớn đường cao tốc ở Việt Nam có chi phí đầu tư xây dựng cao so với nhiều nước trên thế giới. Nếu giá bán đường cao tốc căn cứ theo mức phí đầu tư và chỉ cho phép thu phí theo mức quy định, khó có nhà đầu tư muốn mua vì thời gian thu hồi vốn quá dài. Ngược lại, chấp nhận cho nhà đầu tư thu phí giao thông trên đường cao tốc, nếu thu cao thì không thu hút các phương tiện giao thông sử dụng con đường này.

Hiện nay, với mức phí đang được áp dụng, gần như chỉ có các phương tiện giao thông đắt tiền, chủ yếu là xe cá nhân, xe doanh nghiệp nhà nước mới “dám” đi vào đường cao tốc. Xe container, xe tải và nhiều loại xe khách rẻ tiền khác vẫn chọn các tuyến đường cũ để đi vì chi phí rẻ hơn. Bộ GTVT nên cân nhắc thực tế này. Thậm chí, nếu cần, Nhà nước chịu lỗ khi bán đường cao tốc. Mục tiêu lớn nhất lúc này là thu hồi (một phần) vốn đã đầu tư đường cao tốc để đầu tư thêm đường cao tốc mới.

Bộ GTVT nên rà soát lại tất cả các khoản chi phí, những khoản nào có thể tiết giảm được như lãi ngân hàng phát sinh vì nhà đầu tư phải chờ mặt bằng lâu… nên cố gắng xử lý dứt điểm. Chỉ khi đưa được chi phí xây dựng đường cao tốc về mức hợp lý mới thu hút được nhiều nhà đầu tư tham gia.

Đề xuất chung cho cả việc bán sân bay, cảng biển, đường cao tốc, tiến sĩ Huỳnh Thế Du cho rằng Nhà nước phải đưa ra được các yêu cầu cụ thể cho việc khai thác cũng như đầu tư nâng cấp sân bay, cảng biển, đường cao tốc. Nhiều nước ở Nam Mỹ đã từng có bài học cay đắng về việc bán hoặc nhượng quyền khai thác hạ tầng kỹ thuật cho tư nhân. Tư nhân hầu như không đầu tư gì cho hệ thống hạ tầng kỹ thuật mà họ được chuyển quyền khai thác mà chỉ tập trung khai thác cho đến khi… không còn gì. Cuối cùng, họ bỏ đi và để lại cho Nhà nước một hệ thống hạ tầng kỹ thuật đã lạc hậu, xuống cấp. Tuyệt đối không nên nóng vội mà cân nhắc thật kỹ hiệu quả quản lý hệ thống hạ tầng kỹ thuật (định bán) của bộ máy cán bộ hiện nay với hiệu quả có thể thu được khi bán. Nếu bán hoặc chuyển nhượng quyền khai thác có hiệu quả hơn thì bán, còn không, chờ cơ hội mới.

Sân bay, cảng biển, đường cao tốc không chỉ có ý nghĩa là khối tài sản lớn của đất nước mà còn có ý nghĩa không nhỏ trong việc ổn định trật tự, phát triển kinh tế đất nước. Chính vì vậy phải “chọn mặt” trước khi quyết định “gửi vàng.

Nguyên Huy

ĐỂ TƯ NHÂN LÀM, SẼ TỐT HƠN!

Việc nhượng quyền khai thác sân bay, đường cao tốc, cảng biển… không còn mới mẻ đối với nhiều nước trên thế giới bởi hầu hết các dự án hạ tầng nói trên của họ đều đang do tư nhân sở hữu. Xu hướng này cũng đã lan sang châu Á và các nước đang phát triển. Chuyên gia kinh tế Bùi Kiến Thành – người có nhiều năm sống và làm việc ở Pháp và Mỹ cho biết, hầu hết các nước không chuyển quyền sở hữu những hạ tầng trên mà chỉ chuyền quyền khai thác dịch vụ. Việc tư nhân hóa các sân bay nói riêng và lĩnh vực giao thông nói chung có lợi ích cho Nhà nước ở chỗ thu hút được nguồn vốn tư nhân. Còn đối với tư nhân, đầu tư vào sân bay khá an toàn vì sẽ mang lại dòng tiền đều đặn. Nếu kinh doanh tốt sẽ mang lại lợi nhuận lớn. Và ngay cả khi lợi nhuận không nhiều, thì khoản đầu tư này cũng vẫn có xu hướng sinh lợi đều đặn do ít rủi ro.

Dù luật pháp Việt Nam chưa cho phép chuyển quyền sở hữu chính thức các dự án hạ tầng mà chỉ được phép chuyển quyền khai thác, cho thuê lại tài sản hoặc cho thuê tài sản gắn liền với đất… song dù dưới hình thức nào thì cũng đồng nghĩa với việc Nhà nước sẽ rút khỏi vai trò kinh doanh để nhường cho các doanh nghiệp tư nhân, từ đó tạo tính cạnh canh trên thị trường. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là khi nhận được quyền khai thác các dự án hạ tầng rồi thì liệu tư nhân có làm tốt hơn?

Thực chất việc trao quyền kinh doanh khai thác này là tốt hay xấu còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố: Cách lựa chọn doanh nghiệp để trao quyền? Doanh nghiệp được khai thác kinh doanh sẽ tổ chức hoạt động như thế nào? Khâu giám sát của cơ quan quản lý Nhà nước với doanh nghiệp ra sao?... Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng: “Phải xem đối tượng nào được nhượng quyền? Họ có thể hấp thụ được không? Những điều kiện ràng buộc như thế nào? Bảo trì bảo dưỡng? Chứ nếu để họ khai thác vô tội vạ thì sẽ gây hại cho tài sản quốc gia”. Dù vậy, ông cũng khẳng định để cho tư nhân khai thác các công trình hạ tầng thì sẽ hiệu quả hơn Nhà nước. “Tư nhân là người bỏ vốn ra nên họ sẽ có trách nhiệm làm thế nào để ra sản phẩm tốt phục vụ người tiêu dùng. Những lĩnh vực như: y tế, giáo dục… buộc họ phải làm tốt thì mới thu hút được khách hàng. Điều này sẽ tạo cạnh tranh. Dù vậy, cũng có những lĩnh vực mà khách hàng không có lựa chọn như: dịch vụ sân bay, đường cao tốc, cảng biển… Nếu Nhà nước không kiểm soát chặt chẽ quá trình khai thác của tư nhân thì sẽ mang lại những thiệt hại cho người dân”, ông Ngô Trí Long phân tích.

Để nhấn mạnh thêm quan điểm “Tư nhân làm sẽ tốt hơn Nhà nước”, ông Ngô Trí Long khẳng định, vì “Nhà nước có người chống lưng, cơ cấu bộ máy thể chế ràng buộc nên sẽ không trách nhiệm hết mình, làm ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ. Một khi cơ chế quan liêu vẫn còn thì có những dịch vụ Nhà nước làm không mang lại lợi ích cho người dân bằng tư nhân. Vì thế, học thuyết của Chủ nghĩa Marx-Lenin nói rằng, Nhà nước sẽ không làm những gì mà tư nhân có thể làm được. Nhà nước chỉ nên phục vụ công ích, xã hội còn những lĩnh vực cạnh tranh thì không nên làm".

Chia sẻ quan điểm về vấn đề này, TS. Trần Vinh Dự cho rằng, để đảm bảo các yếu tố: bán được giá cao, đảm bảo tư nhân mua rồi thì khai thác tốt hơn… phải mất nhiều năm nữa mới đạt được. Tuy nhiên, vẫn cần phải thí điểm một vài dự án trước. Và sau một vài năm, Nhà nước, nhà đầu tư và công luận sẽ có các đánh giá. “Câu chuyện thất bại trong tư nhân hóa hoặc thất bại trong kiểm soát từng xảy ra ở nhiều quốc gia, nhưng đó không phải là lý do để bàn lùi. Các thất bại nhiều khi là cần thiết để rút kinh nghiệm cho việc triển khai đại trà sau này”, TS Trần Vinh Dự nhấn mạnh.

K.An

Nên làm, nhưng cần thận trọng

Theo TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế Trung ương, việc các tập đoàn tư nhân đầu tư ra ngoài lĩnh vực truyền thống, trong đó có những lĩnh vực cơ sở hạ tầng như sân bay, cảng biển… là nên làm, nhưng cần thận trọng.

Nhìn nhận về việc gần đây nhiều tập đoàn tư nhân công bố dự định mở rộng đầu tư, không chỉ vào những lĩnh vực rất khác với ngành nghề kinh doanh truyền thống, mà còn mua lại một số cơ sở hạ tầng đặc biệt, lâu nay vẫn thuộc  sự quản lý độc quyền của Nhà nước, ông Cung cho rằng: Đừng hiểu “mua sân bay” là mua đứt bán đoạn rồi muốn làm gì thì làm. Chẳng hạn như sân bay Nội Bài sau khi được Nhà nước nhượng quyền kinh doanh cho một đơn vị nào đó thì vẫn sẽ là sân bay, phục vụ giao thông hàng không chứ không thể biến thành một công trình khác hẳn. Theo tôi, vấn đề ở chỗ là phải có hợp đồng nhượng quyền thật là chi tiết, rồi thông qua đấu thầu để tìm ra đối tác tốt nhất để vận hành. Cách nhượng quyền thế nào rất quan trọng, từ việc ai có thẩm quyền quyết định nhượng quyền, khung pháp lý thế nào? Quyết định dựa trên những cơ sở nào? Còn chủ trương thì tôi ủng hộ, đây cũng là cách hợp lý để Nhà nước thu hồi vốn làm việc khác. Các nước cũng vậy, họ có thể bỏ ngân sách ra xây nhà máy, kể cả nhà máy thép, nhà máy hóa chất, xong rồi cho doanh nghiệp tư nhân tiếp quản, sử dụng tài sản.

Nói cách khác, tư nhân đầu tư là tốt, thậm chí họ có thể giúp vận hành công trình hiệu quả hơn hiện nay nhiều, nhưng với các công trình hạ tầng đặc biệt, trong một số trường hợp là cơ hội kinh doanh duy nhất, là “có một không hai” - vì mỗi địa phương hiện nay chỉ có một sân bay - thì phải đảm bảo khả năng tiếp cận được cơ sở hạ tầng đó cho tất cả mọi người và lường trước những rủi ro kinh tế vĩ mô.

Khác với những dự án đầu tư khác, các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng phải có tính kết nối cao, cộng đồng phải tiếp cận được. Thứ nữa là nguồn vốn ở đâu, điều này có quan hệ hữu cơ với hiệu quả của dự án. Nếu vốn vay ngân hàng hay vốn do ngân hàng của doanh nghiệp huy động chiếm tỷ lệ quá lớn thì phải thận trọng, vì cũng không phải không có trường hợp tập đoàn, tổng công ty huy động vốn đầu tư vào những dự án kém hiệu quả chỉ để khuếch trương thanh thế hoặc vì mục đích nào đó. Trong trường hợp các dự án hạ tầng quy mô lớn mà hiệu quả kém thì tác động tiêu cực đến kinh tế - xã hội là rất đáng kể. Cá nhân tôi cho rằng, việc nhượng quyền kinh doanh cho tư nhân hoặc tư nhân hóa sân bay, cảng biển là nên làm, nhưng nên thận trọng, ngoài việc xem xét cẩn thận như đã nói thì nên làm thí điểm trước khi mở rộng.

BỘ TRƯỞNG BỘ GTVT ĐINH LA THĂNG:

Trong kinh doanh, chuyện lợi dụng lợi thế “sân nhà” để vun vén, thiên vị cho bản thân là điều có thể xảy ra. Nhưng với hệ thống luật pháp hiện hành và cơ chế giám sát chặt chẽ mà chúng ta đang và sẽ áp dụng, hoàn toàn có thể loại trừ được hiện tượng đó. Cụ thể, ngay trong những nguyên tắc thỏa thuận nhượng quyền vận hành khai thác các sân bay đã có sự đề phòng rất cao hiện tượng DN được quyền khai thác chèn ép các DN thuê lại. Đó là tất cả vai trò quản lý (quản lý giá dịch vụ, quản lý bay, cấp phép bay...) đều do Nhà nước đảm nhiệm, không chuyển giao cho tư nhân. Nhà đầu tư có trách nhiệm đảm bảo hoạt động vận hành, khai thác, bảo trì kết cấu hạ tầng một cách liên tục, an toàn. Nhà nước, với vai trò quản lý và là trọng tài, sẽ đảm bảo tất cả các tổ chức, cá nhân được tiếp cận, cung cấp dịch vụ một cách công bằng, minh bạch, cạnh tranh lành mạnh với giá cả hợp lý. Tất cả các nguyên tắc này sẽ được cụ thể hóa thành các quy định trong hợp đồng nhượng quyền

LUẬT SƯ TRẦN HỮU HUỲNH, CHỦ TỊCH TRUNG TÂM TRỌNG TÀI QUỐC TẾ VIỆT NAM:

Thực chất việc giao quyền khai thác sân bay, cảng biển, đường cao tốc… cho tư nhân là quá trình cổ phần hóa. Nếu Nhà nước khai thác không hiệu quả, hoặc phải rút bớt thì nên giao lại cho tư nhân. Về pháp lý, luật Cạnh tranh đã có một chương về chống độc quyền nên độc quyền nhà nước hay độc quyền tư nhân đều có công cụ pháp luật chi phối. Vấn đề quan trọng là khi chuyển giao quyền khai thác sân bay về cho tư nhân, việc vận hành cơ chế luật được đảm bảo để không xảy ra độc quyền hay lạm dụng vị trí thống lĩnh.

ÔNG LÊ MẠNH HÙNG, TỔNG GIÁM ĐỐC TỔNG CÔNG TY CẢNG HÀNG KHÔNG VIỆT NAM (ACV):

Kết cấu hạ tầng hàng không và chất lượng dịch vụ vận tải hàng không hiện nay rất khó đáp ứng được nhu cầu vận tải hàng không - được dự báo tăng nhanh trong thời gian tới. Để giải quyết vấn đề tương tự, các nước trên thế giới đã tiến hành tư nhân hóa các hoạt động kinh doanh hàng không, mà cụ thể là cho phép các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào thị trường hàng không nói chung và lĩnh vực kinh doanh cảng hàng không nói riêng. Việc huy động vốn xã hội hóa để đầu tư kết cấu hạ tầng hàng không nói chung mà cụ thể là hình thức nhượng quyền khai thác, bán cảng hàng không, sân bay nói riêng, là một chủ trương đúng đắn, phù hợp với tình hình thực tiễn, phù hợp với xu thế của thế giới.

ÔNG TRƯƠNG VĂN PHƯỚC, PHÓ CHỦ TỊCH ỦY BAN GIÁM SÁT TÀI CHÍNH QUỐC GIA:

Nhượng quyền khai thác sẽ tạo nên một cơ chế truyền dẫn hiệu quả để khơi thông nguồn vốn tín dụng trong giai đoạn hiện nay, và trở thành một kênh dẫn vốn từ các ngân hàng đến nhà đầu tư. Trong bối cảnh hiện nay, giải pháp đầu tư theo hình thức đối tác công-tư, trong đó có giải pháp nhượng quyền khai thác thương mại tài sản nhà nước là một giải pháp quan trọng để bù đắp cho nguồn vốn đầu tư có nguy cơ thiếu hụt, giảm bớt áp lực ngân sách, đồng thời có thể đảm bảo cho việc phát triển hệ thống hạ tầng phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn mới.