(NB&CL) - Xuất khẩu gạo giá rẻ đang được coi là việc “trợ cấp” cho người tiêu dùng nước ngoài. Trong khi đó, người trồng lúa vẫn chưa được hưởng lợi ích đáng trong sản xuất lúa gạo hiện nay. Hội thảo “Kết quả nghiên cứu ngành lúa gạo và lợi ích của người sản xuất nhỏ tại Việt Nam” do Liên minh Nông nghiệp tổ chức sáng ngày 21/10 tại Hà Nội đặt ra vấn đề cần thiết phải cân bằng lợi ích và giúp người nông dân được hưởng lợi nhiều hơn.
Nông dân được hưởng lợi ít nhất.
Nông dân được hưởng lợi ít nhất
Các chuyên gia chỉ ra rằng chuỗi sản xuất lúa gạo của Việt Nam hiện có vấn đề ở khâu đầu vào và đầu ra. Trong đó đầu vào tập trung vào thị trường cung ứng phân bón, giống, thuốc bảo vệ thực vật ít có sự cạnh tranh lành mạnh, còn đầu ra thì chỉ có một số ít các doanh nghiệp nhà nước chi phối việc xuất khẩu gạo. Họ được hưởng lợi từ các chính sách của Nhà nước, trong khi đó, các hộ nông dân, người sản xuất ra hạt gạo lại được hưởng lợi ít nhất, chịu rủi ro nhiều nhất. Các hộ nông dân tồn tại với số lượng lớn, nhưng chủ yếu là quy mô nhỏ. Nông dân đang bán tới 93% lúa tươi tại ruộng cho các thương lái, nhưng dễ bị các thương lái ép giá và thường chịu nhiều rủi ro nhất khi có biến động bất lợi trên thị trường.
Thực tế khảo sát của Liên minh Nông nghiệp cho thấy, “nút thắt” quyết định hầu như toàn bộ các vấn đề của ngành lúa gạo hiện nay là thị trường xuất khẩu – đầu ra cuối cùng có ảnh hưởng rất lớn tới định hướng sản phẩm lúa gạo của Việt Nam. Nhưng chính sách tập trung cho xuất khẩu gạo hiện nay có nhiều bất cập trong việc chú trọng đến sản lượng mà không tập trung cho chất lượng. Phần lớn gạo xuất khẩu của VN tập trung ở loại sản phẩm có chất lượng trung bình và thấp. Việc sản xuất lúa gạo lại đang nhận được nhiều hỗ trợ ban đầu (thủy lợi, thuế…), tức việc trợ giá của Nhà nước cho sản xuất gạo khá lớn, vô hình trung dẫn tới càng xuất khẩu nhiều gạo chất lượng thấp, thì càng thiệt thòi. TS Nguyễn Đức Thành (Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách VERP), Trưởng nhóm nghiên cứu lúa gạo của Liên minh Nông nghiệp, cho rằng do ảnh hưởng của nhiều chính sách hỗ trợ và trợ cấp khác nhau từ ngân sách Nhà nước nên ngành lúa gạo đang có khuynh hướng sản xuất thừa nhóm sản phẩm có chất lượng trung bình và thấp cũng như đang xuất khẩu với giá thấp. Như vậy, xuất hiện một thực tế là người đóng thuế Việt Nam thực chất đang “trợ cấp” cho người tiêu dùng nước ngoài đối với sản phẩm gạo của mình…
Người nông dân phải được tham gia ấn định giá lúa
Hiện nay, mức giá sàn đều do Bộ Công Thương phối hợp với Bộ NN&PTNT và Hiệp hội Lương thực Việt Nam xác định và công bố, còn người trồng lúa hoàn toàn không có tiếng nói gì trong các quyết định này. Chính sách quy định giá sàn thu mua lúa gạo không đem lại lợi nhuận lớn hơn cho nông dân mà còn cản trở nông dân trồng những loại lúa chất lượng cao. Đặt ra vấn đề nâng cao tính cạnh tranh của ngành lúa gạo, giúp người nông dân được hưởng lợi xứng đáng với thành quả họ tạo ra, nhiều ý kiến nhấn mạnh cần tính chi phí sản xuất vào trong giá gạo xuất khẩu và có cơ chế cho người nông dân tham gia ấn định giá thu mua lúa.
Các chuyên gia cũng cho rằng, các chính sách hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước đang đem lại lợi ích cho các doanh nghiệp thu mua và xuất khẩu nhiều hơn, thay vì mục tiêu ban đầu là tăng tính cạnh tranh của ngành nông nghiệp và hỗ trợ nông dân. Do vậy, cần phải có cơ chế chính thức để người nông dân thông qua các tổ chức đại diện của mình có lợi ích nhất định trước sản phẩm họ làm ra, mới tạo được sự công bằng và phù hợp. Cụ thể là cần tính đủ phần trợ cấp vào giá xuất khẩu để phản ánh đúng chi phí sản xuất và đảm bảo quyền lợi của nông dân. Xuất khẩu chú trọng vào tăng giá, thay vì chỉ tập trung tăng sản lượng, mới tạo động lực cho doanh nghiệp và người nông dân chủ động đầu tư, thay đổi công nghệ, lựa chọn giống lúa thuần chủng, chất lượng cao, làm tăng tính cạnh tranh và tạo dựng thương hiệu cho ngành lúa gạo Việt Nam…
