(CLO) Hiện nay, vẫn chưa có sự đồng thuận cao giữa nhân dân - những người sử dụng điện và EVN xung quanh vấn đề giá điện và biểu giá điện sinh hoạt vì còn những mâu thuẫn lớn giữa cơ chế độc quyền của EVN với cơ chế thị trường của hoạt động điện lực và giá điện. Ngoài ra, còn nhiều tồn tại xung quanh vấn đề công khai và minh bạch giá. Đó là nhận xét của T.S Ngô Đức Lâm - Liên minh năng lượng bền vững Việt Nam tại Diễn đàn "Cơ sở khoa học của việc tính giá điện" vừa diễn ra mới đây tại Hà Nội.

Giá điện đang gánh quá nhiều chi phí bất hợp lý

Theo ông Lâm, 1kWh điện năng hiện phải gánh chịu quá nhiều chi phí, từ khâu sản xuất đến các khâu trung gian, cần phải xem xét lại tính công bằng giữa EVN với các doanh nghiệp khác. Yếu tố tiền lương trong giá điện cũng vậy, Bộ Công Thương và Bộ Lao động Thương binh và xã hội cần thiết phải bàn luận thêm về số người được tính hưởng lương cho 1kWh bởi năng suất lao động của ngành điện thấp ảnh hưởng lớn đến giá điện.

Xây dựng biểu giá điện cần xem xét nhiều yếu tố khác trong đó có tổn thất truyền tải hệ thống. Hiện tại, chi phí này đang ảnh hưởng không nhỏ đến giá điện. Năm 2013, tổn thất truyền tải hệ thống là 8,8%. Đến năm 2014 đã tăng trên 9%.

Tính toán cho thấy, nếu tổn thất truyền tải hệ thống tăng thêm 1%, ngành điện sẽ mất đi 1,1 tỷ kWh. Chi phí cho truyền tải năm 2013 là 79,9 đồng/kWh, năm 2015 đã được tính là 104 đồng/kWh nếu nhân với số lượng tổn thất thì đây là con số rất lớn, ông Lâm dẫn chứng.

Ông Lâm cũng cho biết, cách đây 18 năm, tại chính phòng hội thảo này, Uỷ ban Khoa học Công nghệ Môi trường cũng từng bàn về giá điện với Liên hiệp các hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam và quyết định không điều chỉnh giá vì tổn thất điện quá lớn lên đến hơn 20%. Đáng chú ý, trong các chi phí cấu thành nên giá điện thì chỉ có 2 chi phí là khấu hao và định mức lương là do Nhà nước quy định. Còn lại các chi phí khác hoàn toàn do EVN tự quyết định.

“Vấn đề EVN tự quyết định dẫn đến có thể có nhiều yếu tố không khách quan, có lợi cho bên sản xuất, không minh bạch, ảnh hưởng nhiều đến yếu tố giảm giá thành”, ông Lâm đánh giá.

Sự thiếu công bằng

Thực trạng cho thấy, biểu giá điện sinh hoạt được đưa ra lấy ý kiến người tiêu dùng là 1 bản nghiên cứu còn giản đơn chỉ phục vụ cho lợi ích phía người sản xuất, chưa thể hiện đầy đủ khía cạnh đảm bảo tính minh bạch, công bằng giữa sản xuất và tiêu dùng. 3 phương án tính giá điện mà EVN đưa ra còn phiến diện, chưa đủ căn cứ khoa học đối với người làm chính sách.

GS. Nguyễn Quang Thái - Viện Kinh tế Việt Nam nêu thực tế: Cơ sở của việc định giá điện ở đâu khi vai trò của người sử dụng điện gần như không có, giá điện định bao nhiêu người dân phải trả bấy nhiêu (ngay hợp đồng cũng là mẫu mua bán định sẵn). “Giá điện được tính “lẻ” và “phi tuyến” đến các chuyên gia cũng phải "bó tay" về cách tính giá điện”, ông Thái nói.

Các bậc thang giá điện đều tính với số lẻ, khó hiểu do có nhiều số lẻ phức tạp. Theo thang bậc hiện hành, giữa các bậc có sự “nhẩy cò” rất nhanh, nhất là ở mức 300-400kWh. Thêm vào đó, “bước nhảy” cũng rất “phi tuyến” khó giải thích vì sao tăng giảm như vậy. “Toàn bộ tiền chênh này EVN “thụ hưởng” có hợp lý không, nếu nói về vấn đề tiết kiệm năng lượng?” - ông Thái đặt câu hỏi.

Có thể nói, sự thiếu công bằng lớn nhất là ở chỗ Biểu giá đưa ra bảo vệ tính nguyên vẹn lợi ích của EVN trong mọi tình huống - Đẩy mọi trách nhiệm về phía người tiêu dùng, do đó khó có sự thoả mãn đầy đủ của các hộ tiêu dùng với nhau.

[su_note note_color="#bfebe0" radius="2"]Từ năm 2009 đến nay giá điện đã điều chỉnh tăng 8 lần, năm nào cũng tăng ít nhất 1 lần, riêng năm 2011 và năm 2012 điều chỉnh tăng 2 lần; mức tăng mỗi lần là 5%. Riêng ngày 1/3/2011 tăng 15,28% so với năm 2010. Và theo quyết định mới nhất của Thủ tướng Chính phủ (ngày 16/3/2015) giá điện bình quân tăng 7,5%, lên 1.622,05 đồng/kWh (chưa bao gồm thuế VAT). [/su_note]Giang Phan