Chiều 31/10, tại phiên thảo luận của Quốc hội ở hội trường về việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016 - 2021, ông Huỳnh Thành Đạt - Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã phát biểu giải trình làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm.

Còn tồn tại tình trạng nhiệm vụ khoa học, công nghệ chưa bám sát với yêu cầu sản xuất và đời sống

Cụ thể, về đánh giá, đo lường hiệu quả đầu tư ngân sách Nhà nước cho khoa học, công nghệ (KHCN). Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho biết, theo thông tin từ Bộ Tài chính thì chưa có cơ sở tổng hợp xác định thực tế chi ngân sách Nhà nước cho KHCN hàng năm có đạt hay không so với mức quy định 2% của Nghị quyết số 20 của Trung ương và Luật KHCN. Tuy nhiên trong bối cảnh cân đối chi ngân sách Nhà nước còn khó khăn, chi thường xuyên cho hoạt động KHCN vẫn được Quốc hội thông qua, trung bình trong giai đoạn vừa qua vào khoảng 0,79% tổng chi ngân sách Nhà nước.

Cũng theo ông Huỳnh Thành Đạt, mặc dù, hoạt động KHCN là hoạt động có nhiều tính đặc thù, bản chất nghiên cứu khoa học là có tính mới, tính rủi ro và có độ trễ, các nghiên cứu khoa học triển khai trong nhiều giai đoạn và nhiều kết quả nghiên cứu thành công còn cần tiếp tục được đầu tư từ nguồn lực ngân sách nhà nước hoặc nguồn lực của xã hội để phát huy trong thực tế. Nhưng thời gian vừa qua, Bộ KH&CN đã cố gắng hình thành một hệ thống các chỉ tiêu thống kê để qua đó phản ánh được tình hình và kết quả hoạt động KHCN chủ yếu của đất nước, làm cơ sở trong việc đánh giá, dự báo tình hình hoạt động, hoạch định chiến lược, chính sách, xây dựng kế hoạch phát triển KHCN từng thời kỳ.

Tuy vậy, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cũng nhìn nhận, qua công tác theo dõi, quản lý, giám sát thấy rằng: KHCN và đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội. Còn tồn tại tình trạng nhiệm vụ KHCN chưa bám sát với yêu cầu sản xuất và đời sống. Các chương trình và nhiệm vụ công nghệ chưa góp phần hình thành các lĩnh vực công nghệ hay ngành mũi nhọn.

Bên cạnh đó, nhiều kết quả KHCN từ các nhiệm vụ khoa học, công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước còn chậm được ứng dụng trong thực tiễn, do các vướng mắc về quản lý tài sản công, hệ thống thông tin, thống kê về KHCN chưa đáp ứng được yêu cầu về chất lượng, tính hệ thống, độ tin cậy.

Bãi bỏ các quy định cứng nhắc liên quan đến thành lập Quỹ phát triển KHCN của doanh nghiệp

Về vấn đề thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho KHCN và đổi mới sáng tạo và quỹ phát triển KHCN của doanh nghiệp. Bộ trưởng Bộ KH&CN cho biết, việc thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo luôn là vấn đề được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quan tâm, chỉ đạo.

Ông Huỳnh Thành Đạt nêu con số: Khoảng 10 năm trước đây, kinh phí hoạt động KHCN chủ yếu dựa vào ngân sách Nhà nước, chiếm khoảng 70% đến 80% tổng đầu tư cho KHCN. Đến năm nay, đầu tư cho KHCN từ ngân sách Nhà nước và từ doanh nghiệp đã tương đối cân bằng, với tỷ lệ tương ứng là 52% và 4,8% trong giai đoạn đến năm 2030. Cần phấn đấu tỷ trọng này là 30, 70 như trung bình của các nước có nền KHCN tiên tiến.

Về Quỹ phát triển KHCN của doanh nghiệp. Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho biết, theo số liệu thống kê của Tổng cục Thuế, trong giai đoạn 2015 - 2021 có tổng số 1.281 lượt doanh nghiệp trích lập quỹ với tổng số tiền hơn 23.000 tỷ đồng. Trong đó, số sử dụng trên 14.000 tỷ đồng chiếm khoảng 60%.

"Có thể thấy rằng, số doanh nghiệp đã thực hiện trích lập quỹ khá khiêm tốn. Chỉ một số doanh nghiệp lớn như Viettel, PVN, VNPT... có khả năng trích lập quỹ với số tiền tương đối lớn. Về việc trích lập và sử dụng quỹ hiện nay có vướng mắc, khó khăn", ông Huỳnh Thành Đạt cho biết.

Theo đó, thực hiện Nghị quyết số 03 của Quốc hội và Nghị quyết số 11 của Chính phủ để tháo gỡ một số khó khăn, vướng mắc này, Bộ KH&CN đã ban hành Thông tư số 05/2022 để hướng dẫn sử dụng quỹ phát triển KHCN của các doanh nghiệp. Thông tư này đã bãi bỏ các quy định cứng nhắc, không đúng với tinh thần, tôn trọng vai trò tự chủ của doanh nghiệp trong hoạt động quyết định hướng nội dung nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, trong đó việc tổ chức quản lý nhiệm vụ KHCN tại doanh nghiệp sử dụng quỹ này.

Về vấn đề nhiệm vụ KHCN dừng thực hiện. Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho biết, Báo cáo số 2273 của Bộ KH&CN ngày 26/9/2022 gửi Đoàn giám sát của Quốc hội về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, trong cả giai đoạn 2016 - 2021 có 86 nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia, chiếm 4% tổng số nhiệm vụ được xử lý dừng thực hiện theo quy định, vì các nguyên nhân khách quan, chủ quan.

"Bộ đã có báo cáo thông tin chi tiết về việc xử lý đối với từng nhiệm vụ này. Bộ cũng rất mong các vị đại biểu Quốc hội ghi nhận quan điểm về tính đặc thù của hoạt động nghiên cứu KH&CN. Đó là không thể nào 100% nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu đều thành công. Vì nghiên cứu khoa học là hoạt động dấn thân, thám hiểm của các nhà khoa học vào các vấn đề, lĩnh vực có tính chất mới, do đó ngay cả một hướng nghiên cứu không thành công cũng xin xem là sự đóng góp có giá trị cho việc phát triển KH&CN", ông Huỳnh Thành Đạt nêu.