Kể từ năm 2014, khi Mỹ và các đồng minh phương Tây áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Moscow sau khi sáp nhập Crimea và vụ bắn rơi chuyến bay 17 của Hãng hàng không Malaysia, Tổng thống Nga đã cố gắng xây dựng một nền kinh tế có khả năng chịu đựng các hình phạt khắc nghiệt hơn nhiều.

Phương Tây trong tuần này đã dự trữ một số lệnh trừng phạt mới sau khi quân đội Nga tiến vào Ukraine. Các biện pháp trừng phạt đã được Mỹ, Liên minh châu Âu và Anh công bố sẽ đặt “nền kinh tế pháo đài” của Nga vào vòng thử nghiệm.

Lo sợ về những gì các lệnh trừng phạt có thể gây ra đã khiến chứng khoán Nga giảm 33% vào thứ 5. Kể từ đó, chứng khoán đã dần phục hồi, nhưng đồng rúp tiếp tục giao dịch gần mức thấp kỷ lục so với đồng USD và đồng EUR.

Nền kinh tế trị giá 1,5 nghìn tỷ USD của Nga là nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới, chỉ sau Hàn Quốc. Kể từ năm 2014, tổng sản phẩm quốc nội của Nga hầu như không tăng trưởng và người dân Nga đã trở nên nghèo hơn. Giá trị của đồng rúp cũng sụt giảm, làm giảm 800 tỷ USD giá trị của nền kinh tế Nga.

Trong cùng thời gian này, Moscow đã cố gắng loại bỏ nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ bằng đồng USD của mình, hạn chế chi tiêu của chính phủ và dự trữ ngoại tệ.

Các nhà hoạch định kinh tế của Putin đã tìm cách thúc đẩy sản xuất một số mặt hàng trong nước bằng cách chặn các sản phẩm tương đương từ nước ngoài. Trong khi đó, Moscow đã tích lũy được kho dự trữ quốc tế trị giá 630 tỷ USD để phòng khi chiến tranh nổ ra - một khoản tiền khổng lồ so với hầu hết các quốc gia khác.

David Lubin, một nhà kinh tế học tại Citi và cộng sự tại Chatham House, cho biết “nền kinh tế pháo đài” này yêu cầu tạo ra nguồn dự trữ ngoại tệ lớn có thể được chi tiêu nếu các lệnh trừng phạt có hiệu lực.

Ông viết gần đây: “Nga đã theo đuổi mô hình này một cách kiên trì và liên tục.”

Một số khoản dự trữ này đã được triển khai. Ngân hàng trung ương Nga hôm thứ 5 cho biết họ đang can thiệp vào thị trường tiền tệ để hỗ trợ đồng rúp. Và hôm thứ 6, họ cho biết họ đang tăng cung cấp hóa đơn cho các máy ATM để đáp ứng nhu cầu tiền mặt ngày càng tăng. Hãng thông tấn nhà nước Nga TASS đưa tin, một số ngân hàng đã thấy lượng tiền rút ra tăng lên kể từ khi xâm lược Ukraine, đặc biệt là ngoại tệ.

Trong khi xây dựng kho chiến tranh, chiến lược khắc khổ của tổng thống Putin cũng đã hạn chế tăng trưởng kinh tế, đầu tư và năng suất, đồng thời ưu tiên các công ty nhà nước hơn doanh nghiệp tư nhân.

Thu nhập của những người Nga bình thường đã giảm xuống mức gần đây nhất được thấy vào đầu những năm 2010, và đầu tư trực tiếp nước ngoài mới ở mức tối thiểu. Nga cũng đã thất bại trong việc đa dạng hóa dầu và khí đốt, khiến nước này chịu nhiều tác động từ sự biến động của giá hàng hóa toàn cầu.

Chưa đầy 24 giờ sau khi quân đội Nga tấn công Ukraine từ ba phía bắc, nam và đông, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã công bố các biện pháp trừng phạt sâu rộng nhằm gây thiệt hại cho nền kinh tế Nga.

Các hình phạt của Mỹ nhằm vào hai tổ chức tài chính lớn nhất của Nga là Sberbank và VTB, đồng thời ngăn các tổ chức này xử lý các khoản thanh toán thông qua hệ thống tài chính của Mỹ. Các công ty nhà nước của Nga sẽ không được phép huy động vốn thông qua các thị trường Mỹ. Các biện pháp trừng phạt bao gồm gần 80% tài sản ngân hàng ở Nga.

Mỹ cũng đang cố gắng ngăn cản các công ty quân sự và công nghiệp của Nga bằng cách ngăn họ mua công nghệ quan trọng như chip máy tính tiên tiến.

Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh, Nhật Bản, Australia và các quốc gia khác đã công bố các biện pháp trừng phạt của riêng họ đối với các công ty và cá nhân Nga, hành động phối hợp chưa từng có về phạm vi và tác động kinh tế tiềm tàng. Các quan chức Mỹ, Anh và EU đã đi xa hơn trong các lệnh trừng phạt vào hôm thứ 6 và trừng phạt chính Tổng thống Nga Putin.

Iikka Korhonen, người đứng đầu Viện các nền kinh tế mới nổi của Ngân hàng Phần Lan và là chuyên gia về hệ thống tài chính ngân hàng của Nga cho biết: “Tôi không nghĩ chúng ta đã thấy bất cứ điều gì như thế này và nó nghiêm trọng hơn nhiều so với các lệnh trừng phạt vào năm 2014.”

Tuy nhiên, Nga vẫn đang chuẩn bị mọi thứ cho thời điểm này. Và với giá dầu toàn cầu là 100 USD/thùng, mang lại nguồn thu khổng lồ cho nhà nước, Matxcơva có thể đảm bảo trả lương và lương hưu cho những người dân của họ

Korhonen nói: “Họ có thể xoay sở trong một thời gian. Nhưng điều này càng kéo dài thì có nghĩa là tốc độ tăng trưởng kinh tế sẽ chậm lại.”

Thêm các biện pháp trừng phạt?

Mỹ và Liên minh châu Âu cho đến nay đã tránh nhắm mục tiêu vào xuất khẩu dầu và khí đốt tự nhiên khổng lồ của Nga, và liên minh đã đạt được đồng thuận về việc liệu cắt Moscow khỏi SWIFT, một mạng nhắn tin bảo mật cao kết nối hàng nghìn các tổ chức tài chính trên thế giới.

Một số chuyên gia cho rằng những biện pháp đó phải được xem xét ngay bây giờ để ngăn cản những hành động tấn công hơn nữa của Nga vào Ukraine. 

Cả hai biện pháp này đều có thể gây ra hậu quả kinh tế đáng kể cho phương Tây. Giá khí đốt tự nhiên rất cao ở châu Âu và việc cắt nguồn cung từ Nga có thể khiến giá khí đốt tăng cao hơn. Xuất khẩu dầu thô của Nga giảm cũng sẽ làm tăng giá dầu và xăng.

Nhưng với việc quân đội Nga tiến vào thủ đô Kiev, đó là một cái giá mà một số người cho rằng phương Tây nên sẵn sàng trả.

Tyler Kustra, phó giáo sư về chính trị và quan hệ quốc tế tại Đại học Nottingham, Anh, cho biết: “Chúng ta không có 5 năm để làm suy thoái nền kinh tế Nga từ từ. Chúng ta cần phải làm điều đó ngay bây giờ".”

Huy Hoàng (Theo CNN)