Kể từ khi Indonesia xúc tiến kế hoạch đạt được trung hoà carbon vào năm ngoái, một đoàn đặc phái viên khí hậu từ các quốc gia công nghiệp phát triển đã đến quần đảo này, tỏ lời đề nghị giúp đỡ và hỗ trợ tài chính để đổi lấy cam kết loại bỏ điện than của nhà xuất khẩu than lớn nhất thế giới.

Các quan chức từ Hoa Kỳ và châu Âu kỳ vọng sẽ đạt được thỏa thuận vào thời điểm Indonesia chào đón các nhà lãnh đạo G-20 tại Bali vào tháng 11, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong chiến dịch toàn cầu nhằm giảm lượng khí thải và tạo động lực cho hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP27 của Liên hợp quốc tại Ai Cập.

Được biết, than đá chiếm gần 60% nguyên liệu sản sinh điện của Indonesia và nhiên liệu hóa thạch đã tạo nên vận may cho một số giới tinh hoa kinh doanh có ảnh hưởng nhất nước này.

Hơn thế, cuộc khủng hoảng ở Ukraine đã làm tăng nhu cầu trên toàn thế giới, thúc đẩy nguồn dự trữ và lợi nhuận của các doanh nghiệp khai thác than, khiến chúng trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư. Trong khi đó, nhà phân phối điện độc quyền của quốc gia nhận được chiết khấu than “đáng mơ ước”, khiến mục tiêu sử dụng năng lượng tái tạo càng xa vời.

Các quốc gia giàu có đang đánh cược rằng các thỏa thuận trong kế hoạch mang tên ‘Just Energy Transition Partnerships’ (tạm dịch: Đối tác Chuyển tiếp Năng lượng) có thể giúp phá vỡ bế tắc và cung cấp cho các quốc gia phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch như Nam Phi và Indonesia với nguồn tài trợ và hỗ trợ mà họ cần để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi.

Sự phụ thuộc vào than cốc

Tuy nhiên, có một số luồng ý kiến cho rằng Tổng thống Indonesia Joko Widodo đang lăn tăn về sự cần thiết phải chấm dứt việc sử dụng than.

Jake Schmidt, giám đốc chiến lược cấp cao của chương trình khí hậu quốc tế tại Hội đồng Phòng vệ Tài nguyên Thiên nhiên, người giám sát các cuộc thảo luận, cho biết phần đông đang tìm kiếm những thương vụ bạc tỷ USD cho mỗi nhà máy than đóng cửa, thế nhưng một số lại muốn tiếp tục xây dựng thêm mới.

Chính phủ Indonesia đã cam kết giảm sử dụng than và tạo ra năng lượng xanh. Dian Triansyah Djani, cán bộ phụ trách hoạt động G20 của Indonesia và Đại sứ Liên hợp quốc, tuyên bố rằng chính phủ ủng hộ các cuộc đàm phán về các kế hoạch nêu trên.

Ông Jokowi, với tư cách là tổng thống, đã cam kết đóng cửa tất cả các cơ sở điện than của Indonesia vào năm 2055 và hoàn toàn phụ thuộc vào các nguồn năng lượng tái tạo vào 5 năm sau đó. Sẽ không có cơ sở nhiệt điện than mới nào được phép xây dựng và phí carbon sẽ được thực hiện vào tháng Bảy.

Thế nhưng, những mục tiêu đó sẽ khó hoàn thành trừ khi các quốc gia giàu có đồng ý với một hiệp ước, cũng như các luật toàn diện yêu cầu tránh sử dụng điện và máy phát điện chuyển sang năng lượng tái tạo.

Theo phân tích của chính phủ, quốc gia này sẽ cần đầu tư 150 - 200 tỷ USD vào các dự án phát thải khí carbon thấp mỗi năm cho đến năm 2030, hoặc gần 3,5% GDP dự kiến, để hoàn thành các mục tiêu phát thải ròng của mình.

Indonesia là một trong số ít quốc gia giàu tài nguyên có thể tạo ra sự khác biệt đáng kể trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á có dân số lớn thứ tư thế giới và là nền sản xuất than lớn thứ hai thế giới.

Sản lượng than của nước này bắt đầu tăng vào những năm 1990 và các nhà đầu tư địa phương quyền lực đã mua cổ phần kiểm soát trong một số doanh nghiệp khai thác, làm tăng thêm sự giàu có của tầng lớp thượng lưu chủ yếu phi tập trung.

Dự đoán mức tiêu thụ điện tăng vọt, Indonesia bắt đầu đầu tư mạnh mẽ vào điện than, mô hình vẫn tồn tại vào ngày nay.

Mục tiêu đến năm 2030 của nước này là giảm lượng khí thải từ 29 - 41% so với mức vốn có nếu không có thay đổi chính sách nào.

Các quan chức đã tuyên bố rằng đất nước có thể hoàn thành mức thấp hơn của biên độ thông qua các bước như trộn chất thải thực vật với than, ngừng hoạt động các nhà máy điện cũ sớm hơn và giảm trợ cấp, nhưng sẽ cần sự hỗ trợ của nước ngoài để đạt được nhiều hơn.

Than - lựa chọn giá rẻ

Ở Indonesia, để tạo ra điện than đá dường như sẽ rẻ hơn so với năng lượng tái tạo.

Fabby Tumiwa, giám đốc điều hành tại Viện Cải cách Dịch vụ Thiết yếu có trụ sở tại Jakarta, cho biết các khoản đầu tư vào năng lượng sạch “phải tuân theo khung thời gian và nhu cầu của PLN, không có biện pháp nào khác nếu thỏa thuận với PLN không thành công”.

Hơn nữa, với sản lượng ở mức lịch sử, than vẫn là trụ cột trong nguồn cung năng lượng của Indonesia. Bất chấp lệnh cấm đối với các dự án mới, các nhà máy nhiệt điện than hiện đang được xây dựng sẽ tăng thêm công suất 14 GW từ năm 2021 đến năm 2030. Năm nay, ông Jokowi đã động thổ cơ sở khí hóa than đầu tiên của nước này với chi phí 2,3 tỷ USD.

Tại các khu vực khai thác than như Đông Kalimantan, địa điểm được đề xuất về thủ đô mới của Indonesia, than chiếm gần một nửa nền kinh tế, theo Tumiwa tại IESR.

Nhu cầu từ nước ngoài gia tăng kể từ sau cuộc chiến ở Ukraine đã khiến cổ phiếu của các công ty khai thác mỏ tăng vọt. Cổ phiếu của công ty khai thác PT Adaro Minerals Indonesia đã tăng hơn 1.500% kể từ khi ra mắt công chúng vào tháng Giêng.

Caroline Chua, nhà phân tích của BloombergNEF cho rằng: “Các quốc gia luôn dựa vào các nguồn lực sẵn có để tăng tỷ lệ điện khí hóa và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. "Ở Indonesia, tài nguyên đó là than đá."

Theo một nghiên cứu của IESR năm ngoái, Indonesia có tiềm năng về lý thuyết để đáp ứng toàn bộ nhu cầu điện của thế giới từ năng lượng tái tạo, nhưng nước này có ít tấm pin mặt trời hơn Na Uy và hầu như chưa bắt đầu khai thác các nguồn gió và địa nhiệt dồi dào. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, chi phí trọn đời của các dự án năng lượng mặt trời ở Indonesia có thể thấp hơn tới 40% nếu rủi ro tài chính và đầu tư tương đương với các nền kinh tế tiên tiến.

Tuy nhiên, có một số dấu hiệu tiến triển. Năm ngoái, Ngân hàng Phát triển Châu Á đã đưa ra một kế hoạch trị giá hàng tỷ đô la nhằm giúp Indonesia và Philippines ngừng hoạt động 50% các nhà máy than của họ trong vòng 10 đến 15 năm tới. Theo Tumiwa, Indonesia nói rằng sẽ ngừng hoạt động một số nhà máy điện sớm hơn dự kiến nếu chúng kết thúc vòng đời kinh tế của mình, có thể sản sinh 9,3 gigawatt công suất đến năm 2030.

Lê Na (Theo Bloomberg)