Đại dịch Covid-19 là một khủng hoảng y tế toàn cầu và ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội, trong đó có các vấn đề sức khoẻ tâm thần của người dân. 

Những dấu hiệu tâm lý

Tiến sĩ Tâm lý học Lê Minh Công, Phó Trưởng khoa Công tác xã hội trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. HCM cho hay, kể từ đợt bùng phát dịch lần thứ 4, số lượng ca nhiễm tăng cao, buộc những địa phương này phải thực hiện các biện pháp giãn cách xã hội và cách ly y tế trong một thời gian rất dài. Điều này đã dẫn đến các vấn đề sức khoẻ tâm thần của người dân.

Một nghiên cứu tại Trung Quốc sau thời gian giãn cách xã hội vào năm 2020 với 1.210 người tham gia từ thành phố cho thấy, có khoảng 53,8% bị ảnh hưởng đến tâm lý ở mức trung bình hoặc nặng do bối cảnh Covid-19; 31,3% có triệu chứng rối loạn trầm cảm, 36,4% rối loạn lo âu và 32,4% có khủng hoảng.

Khảo sát tại TP. HCM được thực hiện bởi TS. Nguyễn Thị Thanh Tú và cộng sự (từ 9 - 20/8/2021) trên 1.338 trong thời gian giãn cách xã hội cho thấy, những cá nhân tham gia khảo sát đã bộc lộ các triệu chứng lo âu, trầm buồn, căng thẳng/stress, buồn chán, bứt rứt trong người, cáu gắt, mất hứng thú, mất động lực, khó tập trung và các triệu chứng cơ thể (đau đầu, mất ngủ, đau mỏi cơ thể, vai, gáy, căng cơ, biếng ăn).

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho rằng, tình trạng sức khoẻ tâm thần này có thể được ghi nhận ngay trong quá trình bùng phát dịch, nhưng cũng có thể kéo dài và thậm chí khởi phát một thời gian rất dài sau khi kết thúc dịch bệnh.

Sự gia tăng các khủng hoảng và rối loạn tâm thần của người dân và nhóm dễ tổn thương có thể trở lại làm trầm trọng hoá các nguy cơ lây nhiễm, đồng thời ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống kinh tế - xã hội của từng cá nhân, gia đình và xã hội. 

Những đối tượng dễ tổn thương

Khi đại dịch bùng phát, tình trạng y tế khẩn cấp thì nhu cầu về dịch vụ chăm sóc sức khoẻ tăng mạnh và đòi hỏi nhiều nhân lực cho các dịch vụ này. Mặt khác, nhiều quốc gia có hệ thống y tế dự phòng kém - nhân lực thiếu nên đội ngũ y tế phải đối mặt với khối lượng, áp lực công việc gia tăng cũng như nguy cơ bị lây nhiễm.

Bối cảnh công việc này dẫn tới việc nhân viên y tế và lực lượng tuyến đầu sẽ phải đối diện với sự cô lập, phân biệt đối xử và kiệt sức nghề nghiệp, sợ hãi, rối loạn cảm xúc, rối loạn giấc ngủ. 

Một nghiên cứu cho thấy, hơn một nửa (50,7%) số người tham gia có các triệu chứng trầm cảm, 44,7% lo âu và 36,1% rối loạn giấc ngủ.

Đối với người nhiễm Covid-19, thì việc trải qua thời gian mắc bệnh hay tiếp cận với cái chết của người thân, sự bất lực do không thể xử lý các tình huống phát sinh của bản thân hay gia đình dẫn tới rối loạn trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn hoảng sợ, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, tự đánh giá thấp bản thân, cảm nhận tự tội, rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD), hoảng sợ, loạn thần và thậm chí tự tử.

Họ trải nghiệm với nỗi sợ hãi về việc không kiểm soát được tình trạng bệnh tật của mình, lo lắng mình có thể lây nhiễm cho người thân trong gia đình, những người có triệu chứng cơ thể hoặc phụ nữ mang thai, nuôi con nhỏ có nguy cơ cao hơn.

Việc trở thành người bị nghi ngờ mắc, hoặc dương tính và bị cách ly y tế hay điều trị nội trú dẫn tới cảm giác buồn chán, cô đơn, tức giận, chán nản, sợ hãi, phủ nhận bệnh, tuyệt vọng, mất ngủ, sử dụng chất gây hại, tự làm hại bản thân hoặc tự tử.

Sau khi đã bình phục sau quá trình phải cách ly hoặc điều trị, những người này có nguy cơ rất cao phát triển thành một loạt các rối loạn tâm thần như rối trầm cảm, lo âu và PTSD.

Ngoài ra, nếu cá nhân có nguy cơ và phải thực hiện các biện pháp an toàn thông thường, có thể phát triển các rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). Hơn nữa, các triệu chứng cơ thể của COVID-19 có thể gây thêm lo lắng và đau khổ về tinh thần cho cá nhân.

Đối với những người có bệnh nền (suy thận mãn tính, tiểu đường và các bệnh tim mạch-mạch máu não) cũng cần được theo dõi thường xuyên tại các bệnh viện nhưng lại khó khăn trong tiếp cận dịch vụ y tế do giãn cách xã hội, vì thế tình trạng bệnh có thể trở nên xấu đi trong giai đoạn này... 

Với trẻ em và thanh thiếu niên, việc giãn cách xã hội, trường học phải đóng cửa có thể là yếu tố làm gia tăng các vấn đề sức khoẻ tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên.

Một số nghiên cứu khác nhau cho thấy, các vấn đề sức khoẻ tâm thần của trẻ em có thể khá phức tạp, tiềm ẩn và kéo dài nhiều năm kể cả sau khi kết thúc dịch bệnh.

Các yếu tố làm gia tăng tình trạng sức khoẻ tâm thần trẻ em và học sinh trong giai đoạn dịch bệnh Covid-19 bao gồm việc bị ảnh hưởng cảm xúc tiêu cực của cha mẹ, học trực tuyến, bị cô lập và thiếu kết nối với bạn bè cùng trang lứa, giáo viên và các khó khăn của trẻ trước đó.

Tình trạng sức khoẻ tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên gia tăng trong suốt thời gian dịch bệnh như các triệu chứng cảm xúc âm tính: bức bối, tức giận, đau khổ, lo lắng, thậm chí có các rối loạn tâm thần như các triệu chứng stress sau sang chấn, lo âu, trầm cảm, ám ảnh sợ, tự sát, và nghiện chất.

Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người lao động di cư có nguy cơ gia tăng các vấn đề sức khoẻ tâm thần và các vấn đề khác như nguy cơ tử vong, thương tật do điều kiện sống và điều kiện làm việc kém, không đủ các biện pháp bảo hộ lao động và các quyền hạn được chăm sóc sức khoẻ, an sinh xã hội như người bản xứ. 

Đa số lao động di cư làm các công việc chân tay, mức lương thấp và thời gian làm việc dài, không hoặc thiếu các giấy tờ tuỳ thân, phúc lợi xã hội kém, hạn chế tiếp cận các dịch vụ sức khoẻ và an sinh xã hội và nhiều nguy cơ khác có thể dẫn tới nhiều bệnh lý về cơ thế và tâm thần.

Trong các phân tích tổng hợp, 47% lao động di cư mắc bệnh nghề nghiệp, và 22% báo cáo có thương tích hoặc tai nạn tại nơi làm việc...

TS. Lê Minh Công cho rằng đồng thời với những chiến lược phục hồi kinh tế - xã hội thì sức khoẻ tâm thần hay đời sống tinh thần của người dân cũng phải được quan tâm. Sự quan tâm này cần phải tương đồng với quan tâm về y tế, trong và cả sau khi đại dịch đi qua và ở nhiều cấp độ khác nhau.