Hiện giá cá nguyên liệu ở mức 32-33 nghìn đồng/kg, cao gấp 1,5 lần cùng kỳ năm trước; còn cá giống loại lớn cũng lên 60-70 nghìn đồng/kg, gấp trên 3 lần so với năm trước. Sản lượng nuôi cá tra của ĐBSCL trong 4 tháng đầu năm nay ước đạt 373.400 tấn, tăng 8% so với cùng kỳ. Trong đó, một số địa phương nuôi cá tra trọng điểm đạt sản lượng lớn như: Đồng Tháp 118.400 tấn (tăng 9%), An Giang 98.100 tấn (tăng 3%), Cần Thơ 13.200 tấn (tăng 18,3%). 

Trong khi xuất sang thị trường Mỹ, EU đang gặp nhiều về rào cản về thuế chống bán phá giá, các tiêu chuẩn kỹ thuật, nhất là hiện tại các doanh nghiệp cá tra Việt Nam vẫn phải loay hoay đối phó với quyết định áp dụng mức thuế chống bán phá giá 2,39 - 7,74 USD/kg đối với loại mặt hàng này của Bộ Thương mại Hoa Kỳ thì thị trường Trung Quốc nổi lên, trở thành thị trường nhập khẩu cá tra Việt Nam lớn nhất (vượt Mỹ và EU). Các chuyên gia cảnh báo, việc người dân đổ xô nuôi cá ồ ạt, đang nhắm vào “giỏ” lớn nhất này sẽ gặp nhiều rủi ro, nhất là buôn bán biên mậu. 

Thời gian qua, thương lái Trung Quốc qua nhiều kênh khác nhau vào tận ao nuôi để đặt các hộ nuôi cá tra để xuất tiểu ngạch và không yêu cầu cao về mặt chất lượng, chủng loại. Nhiều cơ sở, địa phương, có thể chưa nắm được thông tin cho rằng đó là yếu tố thuận lợi, nhưng thực ra, Trung Quốc đang có nhiều chính sách “siết” chặt. Việc xuất khẩu sản phẩm cá tra qua đường tiểu ngạch gặp một số các vấn đề đáng lo ngại. Giá xuất khẩu giữa sản phẩm chính ngạch chênh lệch hơn 1 USD/kg so với sản phẩm tiểu ngạch. Trong khi hiện có 9 cá nhân đại diện xuất hàng qua biên giới, nhưng đã chiếm đến 47% khối lượng nhưng kim ngạch chỉ đạt 23% so với 73% từ các nhà máy chế biến. Hiện về quy hoạch, sản xuất giống tổng thể đã đảm bảo cho nhu cầu sản xuất. 

 Thuế chống bán phá giá cá tra vào Mỹ tăng cao khiến xuất khẩu khó khăn. 

Tuy nhiên, do giá cá nguyên liệu tăng mạnh, nhiều nơi người nuôi thả giống cùng lúc, có thời điểm không điều tiết kịp nên giá cá giống tăng cao. Lâu nay diện tích nuôi cá tra ở ĐBSCL dao động mỗi năm 4.500 - 5.000ha (tùy theo giá cá tăng hay giảm). Chuyện diện tích nuôi cá tra giống tăng 1.000ha (chiếm gần 20% diện tích nuôi nguyên liệu) là ngoài tưởng tượng… Việc phát triển tự phát, sẽ dư cung, ảnh hưởng đến chất lượng, dịch bệnh, môi trường, chính người dân sẽ bị thiệt hại lớn. 

Cá tra là sản phẩm quốc gia, các thị trường đang yêu cầu rất cao về tiêu chuẩn kỹ thuật. Sản xuất cá tra phải đảm bảo theo chuỗi, đảm bảo các yêu cầu khắt khe, từ sản xuất giống, kiểm dịch, an toàn thực phẩm, ao nuôi, môi trường. Do vậy, sẽ rất nguy hiểm trước việc các địa phương có thể “thả lỏng” cho người dân ồ ạt nuôi vì phát triển kinh tế địa phương. Cứ mỗi kg cá thịt, sẽ mất khoảng hơn 1,5 kg thức ăn. Cùng với đó là vấn đề băn khoăn khi sản lượng có thể tăng lên 2 triệu tấn, chứ không còn 1,2 triệu tấn/năm như hiện nay. Có thể nói, qua bao “thăng trầm”, vùng nguyên liệu nuôi cá tra ở ĐBSCL vẫn tiềm ẩn rủi ro cao. Một thời người ta cảnh báo về nguy cơ các nhà máy chế biến thủy sản mọc lên như nấm sau mưa (công suất nhà máy vượt sản lượng) rất dễ dẫn đến phá sản. 

Nhưng tâm lý kinh doanh “ăn xổi ở thì”, chạy theo “đuôi thị trường”, khiến gần như cả doanh nghiệp và nông dân đều không tuân theo quy hoạch và yếu tố thị trường giữa cung - cầu. Ai cũng đua nhau nuôi cá. Hệ lụy xảy ra là khủng hoảng thừa nguyên liệu, cá rớt giá khiến tất cả thua lỗ nặng nề. Trong khi các nhà máy chế biến cạnh tranh khốc liệt ở các thị trường tiêu thụ nước ngoài, tung ra không ít chiêu trò cạnh tranh không lành mạnh. 10 năm qua, câu chuyện cá tra rơi vào cảnh “lo nhiều hơn mừng”. Bộ NN&PTNT khuyến cáo, nếu phát triển tự phát, ngành cá tra lại “vỡ trận” và người dân sẽ lãnh đủ. 

Tổng cục Thủy sản cũng vừa phát đi một cảnh báo đến các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long về tình trạng ồ ạt, tự phát đào ao thả cá tra dễ kéo theo nhiều hệ lụy: Nguy cơ dịch bệnh, ô nhiễm môi trường, giảm hiệu quả sản xuất, gây mất cân đối cung cầu và sẽ ảnh hưởng đến phát triển bền vững của ngành cá tra./.

Cẩm Tú