Biến đổi khí hậu và chiến tranh ở Ukraine có thể khiến giá lương thực ở mức cao hơn nhiều so với trước đại dịch Covid-19, bất chấp các dấu hiệu điều tiết trên thị trường hàng hóa toàn cầu, các nhà kinh tế và chuyên gia nông nghiệp đã cảnh báo.

Trong những tháng gần đây, giá thực phẩm bán buôn đã ổn định làm dấy lên hy vọng rằng chi phí bán lẻ tăng cao của các mặt hàng thiết yếu như gạo, bánh mì và sữa trong hai năm qua sẽ giảm vào năm 2023.

Theo dữ liệu mới cập nhật về chỉ số giá lương thực của các mặt hàng nông nghiệp được giao dịch quốc tế do Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) tổng hợp, thế giới đã ghi nhận mức giảm thứ 8 liên tiếp kể từ khi đạt đỉnh vào tháng 3/2022. Chỉ số tháng 11 cho thấy mức giá này chỉ cao hơn 0,3% so với một năm trước đó.

Tuy nhiên, sự ổn định trên thị trường quốc tế vẫn chưa thể giúp xoa dịu lạm phát lương thực cho các hộ gia đình trên toàn thế giới.

Trong khi đó, nhiều người cho rằng các nhà sản xuất sẽ lợi dụng tình hình này để thu lợi. Carlos Mera, nhà phân tích cao cấp tại Rabobank, cho biết: “Thông thường, liều thuốc chữa trị cho mức giá cao là đẩy chúng lên mức ngất ngưởng. “Chúng tôi thấy nhu cầu yếu, nhưng sản xuất không co giãn nhiều”.

Sau nhiều năm được mùa bội thu nhờ điều kiện thời tiết thuận lợi, giá ngũ cốc đã ổn định trong thời kỳ đại dịch do người tiêu dùng, các công ty và chính phủ tăng cường tích trữ. Ngay cả trước khi Nga tấn công Ukraine vào tháng 2, khiến giá tăng đột biến do tầm quan trọng của cả hai nước trong việc sản xuất các mặt hàng như lúa mì, hạn hán kéo dài ở các vùng trồng trọt chính.

Chi phí nhiên liệu hóa thạch tăng, sản xuất phân bón sử dụng nhiều năng lượng, và năm thứ ba của hiện tượng thời tiết La Nina - nguyên nhân gây ra hạn hán nghiêm trọng ở Mỹ, Argentina và châu Âu - đã ảnh hưởng đến người nông dân, làm hạn chế sản xuất của họ. 

“Phản ứng nguồn cung đã chậm, Josef Schmidhuber, phó giám đốc thương mại và thị trường của FAO, cho biết nông dân trên khắp thế giới đang sử dụng ít phân bón hơn điều này sẽ khiến sản lượng nông nghiệp thấp hơn dự kiến.

FAO cũng lo ngại rằng có thể xảy ra tình trạng thiếu gạo toàn cầu vào năm tới nếu các nhà sản xuất không tìm đủ phân bón.

Ervin Prifti, nhà kinh tế cấp cao của IMF cho biết: “Sản lượng ngũ cốc toàn cầu giảm trong năm nông nghiệp hiện tại và áp lực chi phí đầu vào sẽ khiến giá lương thực tăng cao trong thời gian tới”.

Trong khi đó, giá phân bón tăng vọt đã khiến nhiều nông dân không còn muốn tăng gia sản xuất. Cụ thể, giá phân kali tăng vọt sau khi các chính phủ phương Tây áp đặt lệnh trừng phạt đối với Belarus, một trong những nhà sản xuất chất dinh dưỡng cây trồng lớn nhất thế giới, sau khi Minsk đàn áp dữ dội những người biểu tình chống chính phủ.

Đồng thời, cuộc xung đột Nga – Ukraine đã ảnh hưởng đến ba vụ mùa của Ukraine cho đến nay. Vụ thu hoạch năm 2021 đã bị ngăn cản xuất khẩu quốc tế khi chiến tranh nổ ra. Vụ mùa năm 2022 phải đối mặt với các vấn đề về thu hoạch và cơ sở hạ tầng, với các khu vực trọng điểm trở thành vùng chiến sự. Sản lượng vụ mùa năm tới dự kiến sẽ giảm mạnh.

Joseph Glauber, nhà nghiên cứu cấp cao tại tổ chức tư vấn an ninh lương thực IFPRI và cựu nhà kinh tế trưởng của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ cho biết: Tình hình trên sẽ tương đương với ba đợt hạn hán liên tiếp.

Triển vọng giá thực phẩm bán buôn toàn cầu cao hơn xuất hiện khi hầu hết các quốc gia trên thế giới đang phải vật lộn với lạm phát giá thực phẩm tiêu dùng gia tăng. Trên toàn G7, chi phí thực phẩm cho người tiêu dùng đã tăng trung bình 12,7% trong năm qua. Nhiều quốc gia có thu nhập trung bình và đang phát triển đã báo cáo những con số thậm chí còn cao hơn - từ hơn 40% ở Hungary đến gần 100% ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Người tiêu dùng ở các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển, những người thường chi một tỷ lệ tương đối lớn trong thu nhập của họ cho thực phẩm, đặc biệt dễ bị ảnh hưởng.

Nhiều quốc gia ở Châu Phi và Trung Đông phụ thuộc vào nhập khẩu ngũ cốc từ khu vực Biển Đen đang ở trong tình huống bất lợi khi nội tệ dần yếu hơn và dễ biến động hơn. Hầu hết các giao dịch hàng hóa thực phẩm toàn cầu được định giá bằng đô la, có khả năng khuếch đại tác động của chi phí cao hơn đối với giá thực phẩm trong nước.

Mặc dù việc gia hạn thỏa thuận ngũ cốc ở Biển Đen vào tháng 11 giữa Nga và Ukraine, đảm bảo ít nhất một số mặt hàng thực phẩm của nước này đến tay khách hàng quốc tế, đã giảm nguy cơ tăng giá thêm, các điều kiện địa chính trị vẫn còn bấp bênh.

Trong khi đó, các biện pháp được các nhà kinh tế và thương nhân sử dụng để đánh giá mức độ sẵn có của hàng hóa, chẳng hạn như tỷ lệ dự trữ trên mức sử dụng, cho thấy nguồn cung lúa mì ở mức thấp nhất trong hơn một thập kỷ.

Khánh Vy (Theo FT)