Sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump phát tín hiệu rằng châu Âu không thể phụ thuộc lâu dài vào Washington để đảm bảo an ninh, các nước EU đang gấp rút tìm giải pháp tăng ngân sách quốc phòng và duy trì viện trợ cho Ukraine.

Theo các nguồn tin mới nhất, EU đang xem xét nới lỏng các quy tắc tài khóa để huy động ít nhất 160 tỷ euro (168 tỷ USD) nhằm thiết lập một quỹ đầu tư quốc phòng chung.

Tuy nhiên, ngay trong tầm tay khối này còn một nguồn tài chính khổng lồ khác - 198 tỷ USD tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga hiện bị phong tỏa tại Bỉ. Tính tổng thể, EU và các nước G7 đang giữ hơn 300 tỷ USD tài sản Nga bị đóng băng.

Hiện tại, phần lợi tức từ số tài sản bị phong tỏa đã được cam kết dùng để bảo đảm khoản vay 50 tỷ USD mà G7 đã hứa dành cho Ukraine. Tuy vậy, một số nước châu Âu muốn sử dụng số tiền này một cách mạnh mẽ hơn, như tăng viện trợ quân sự, tài chính hoặc hỗ trợ tái thiết Ukraine sau chiến tranh.

Dẫu vậy, việc làm thế nào để thực hiện kế hoạch này – và liệu có nên làm hay không – vẫn đang là vấn đề gây tranh cãi trong nội bộ châu Âu.

Phương án 1: Tiếp tục duy trì cơ chế hiện tại

Một lựa chọn được cân nhắc là tiếp tục sử dụng lợi tức từ các tài sản bị phong tỏa để hỗ trợ Ukraine, một biện pháp từng được xem là chưa từng có tiền lệ.

"Một số tiền khổng lồ, gần 200 tỷ USD tài sản Nga bị phong tỏa tại Bỉ – chưa từng có văn bản pháp lý hay án lệ nào đề cập đến tình huống này trước đây", một quan chức EU giấu tên cho biết.

Các chuyên gia pháp lý tại Bỉ và EU đã mất nhiều tháng để xác định tính hợp pháp của việc sử dụng lợi tức từ số tài sản này và cuối cùng đã tìm ra phương án khả thi.

"Từ tháng 7/2024, lợi tức từ những tài sản này đã được EU và G7 sử dụng để hỗ trợ Ukraine khoảng 4,7 tỷ USD", vị quan chức cho biết.

Dù con số này chỉ là một phần nhỏ so với tổng tài sản Nga bị phong tỏa, nó mang lại nguồn tài chính ổn định và hợp pháp cho Ukraine. Đồng thời, phương án này nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ các nước EU và G7, điều mà những phương án khác chưa có được.

Phương án 2: Tịch thu toàn bộ tài sản

Một số nước châu Âu đề xuất tịch thu toàn bộ tài sản Nga đang bị đóng băng và chuyển trực tiếp cho Ukraine hoặc sử dụng cho các mục tiêu chi tiêu khác. Nếu được thực hiện, đây sẽ là động thái mang tính bước ngoặt, tác động mạnh đến cục diện xung đột.

Dù khả năng xảy ra là rất thấp, phương án này vẫn có một số nước ủng hộ.

"Estonia đã thúc đẩy việc tịch thu toàn bộ tài sản nhà nước Nga ngay từ khi chiến tranh toàn diện nổ ra", Ngoại trưởng Estonia Margus Tsahkna tuyên bố.

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk cũng bày tỏ sự đồng tình, khi viết trên nền tảng X vào ngày 20/2: "Đủ rồi, đã đến lúc hành động! Hãy dùng tài sản đóng băng của Nga để tài trợ cho viện trợ Ukraine".

Tuy nhiên, giới chức EU cho rằng điều này gần như không thể thực hiện. "Rất rõ ràng rằng về mặt pháp lý, không thể làm vậy", một quan chức EU nhấn mạnh. "Ngân hàng Trung ương châu Âu, Ủy ban châu Âu và các tổ chức tài chính đều sẽ bác bỏ đề xuất này".

Bên cạnh rào cản pháp lý, một số chuyên gia cảnh báo rằng động thái này có thể là một bước đi mạo hiểm.

"Nếu EU làm vậy, chúng ta sẽ rơi vào thế trận của Nga", một quan chức EU nhận định, và nhấn mạnh: "Chúng ta có nguy cơ làm suy yếu chính các nguyên tắc và luật lệ quốc tế mà chúng ta đang bảo vệ, những giá trị mà Ukraine cũng đang chiến đấu để gìn giữ".

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng tỏ ra hoài nghi về tính khả thi của kế hoạch này. Ngồi cạnh Tổng thống Trump trong cuộc gặp tại Nhà Trắng hôm 24/2, ông Macron nhấn mạnh rằng tài sản của Nga "không thuộc về chúng ta, chúng chỉ đang bị phong tỏa", gián tiếp bác bỏ khả năng tịch thu toàn bộ số tiền này.

Bỉ, nơi đang giữ phần lớn tài sản bị đóng băng, cũng phản đối phương án này, do lo ngại vấn đề pháp lý và ảnh hưởng đến vị thế của Ukraine trong các cuộc đàm phán hòa bình tương lai.

"Một khi đàm phán hòa bình diễn ra, việc giữ số tài sản này sẽ trở thành đòn bẩy quan trọng cho Ukraine", một nhà ngoại giao EU giải thích. "Nếu tiêu hết bây giờ, Ukraine sẽ mất đi một công cụ thương lượng quan trọng".

Phương án 3: Giữ tài sản như một khoản bảo đảm hậu chiến

Một lựa chọn khác đang được thảo luận là giữ nguyên tài sản Nga như một khoản bảo đảm, chỉ sử dụng khi Moscow không thực hiện nghĩa vụ bồi thường chiến tranh theo một thỏa thuận hòa bình trong tương lai.

Giới lãnh đạo châu Âu vẫn đang thảo luận cách thức triển khai phương án này, và thời điểm thực hiện vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng nó có cơ sở pháp lý.

Giáo sư Frédéric Dopagne, chuyên gia Luật quốc tế tại Đại học UCLouvain (Bỉ), nhận định: "Cuộc chiến của Nga chống lại Ukraine là sự vi phạm nghiêm trọng một nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế - cấm xâm lược".

"Vì vậy, tất cả các quốc gia đều có quyền áp dụng các biện pháp đối phó để buộc Nga chấm dứt hành động này và bồi thường thiệt hại", ông nhấn mạnh.

Theo Giáo sư Dopagne, dù chưa có nhiều tiền lệ, phương án này có thể thực hiện được theo luật quốc tế. "Bản thân Nga trong những năm gần đây cũng từng đơn phương tịch thu tài sản nước ngoài để bù đắp thiệt hại chiến tranh", ông bổ sung.

Tuy nhiên, quyết định cuối cùng sẽ phụ thuộc vào ý chí chính trị của các nước EU. Hiện tại, giới ngoại giao nhận định đây có thể là phương án khả thi nhất, nhưng thời điểm thực hiện vẫn là dấu hỏi lớn.

Chờ đợi quyết định từ châu Âu

Châu Âu đã thể hiện sự sẵn sàng tìm cách sử dụng tài sản Nga để hỗ trợ Ukraine, đồng thời tiếp tục trích lợi tức từ số tài sản này để tài trợ cho nỗ lực chiến tranh của Kyiv.

Tuy nhiên, hầu hết các phương án đang được xem xét đều đối mặt với những rào cản pháp lý và chính trị phức tạp.

Một yếu tố quyết định sẽ là kết quả của các cuộc đàm phán giữa Nga và Mỹ về cách chấm dứt cuộc chiến tại Ukraine - các cuộc đàm phán mà Washington dường như không muốn cho Ukraine hay các đồng minh châu Âu tham gia.

Dù kịch bản nào xảy ra, nếu châu Âu quyết định sử dụng thêm tài sản Nga để hỗ trợ Ukraine, quá trình này gần như chắc chắn sẽ mất nhiều tháng.

Việt Hà (Theo Kyiv Independent)