Phóng viên: Thưa ông, trong cơ cấu chi phí giá vốn của bất kỳ sản phẩm hay doanh nghiệp nào, bên cạnh nguyên vật liệu (giấy, mực…), bản quyền (nhuận bút), chi phí nhân công, chi phí quản lý, chi phí lưu thông - bán hàng… để sản phẩm đến tay người tiêu dùng cuối cùng - với SGK sẽ phải chịu những chi phí nào?

PGS. TS Nguyễn Văn Tùng: Giá SGK được cấu thành từ nhiều yếu tố, trong đó tập trung vào 5 yếu tố gồm: Chi phí tổ chức bản thảo, chi phí nhuận bút, chi phí sản xuất (gồm giấy và công in), chi phí khâu lưu thông (hay còn gọi là chi phí phát hành); chi phí tài chính (hay còn gọi là lãi vay).

Tôi xin nói rõ, phí tổ chức bản thảo của một bộ SGK lên tới hàng trăm tỷ đồng; chi phí nhuận bút hiện nay được tính theo tiết học (dù số lượng sách được in nhiều hay ít). Tổng nhuận bút của 2 bộ SGK “Kết nối tri thức với cuộc sống” và “Chân trời sáng tạo” của NXBGDVN hàng năm cũng lên tới gần 70 tỷ đồng. Ngoài ra, chi phí sản xuất cũng lên tới hàng ngàn tỷ đồng (bao gồm giấy và công in), trong khi chi phí sản xuất hiện nay của NXBGDVN hoàn toàn dựa vào vốn vay ngân hàng. Bên cạnh đó, chi phí cho khâu lưu thông, phát hành phí cũng là những khoản chi phí rất lớn.

Trên thực tế hiện nay, việc tổ chức biên soạn, in ấn, phát hành SGK không phải độc quyền của NXBGDVN. Tổng cộng hiện nay có 7 NXB được Bộ Thông tin & Truyền thông cấp phép xuất bản SGK, nhưng chỉ có 6 NXB tham gia xuất bản vì để thực hiện được việc xuất bản SGK không dễ dàng như đã nói ở trên. NXBGDVN bằng kinh nghiệm, uy tín và năng lực đang chiếm lĩnh khoảng 70% thị phần SGK, nhưng hoàn toàn không phải là đơn vị độc quyền hay có bất cứ ưu đãi nào.

Phóng viên: Mức chiết khấu cho các đầu mối - phục vụ cho việc bán hàng tới người tiêu dùng được phản ánh trên báo chí là 11-15% đối với SGK, tùy theo nhà xuất bản. Theo ông đánh giá, con số này là cao hay thấp? Mức chiết khấu này có phải là “hoa hồng” hay không?

PGS. TS Nguyễn Văn Tùng: Mức chiết khấu này đang bị hiểu chưa đúng. Chiết khấu này thực chất là chi phí phát hành. Phát hành SGK cũng như phát hành các ấn phẩm sách khác, hay phát hành báo chí đều phải có chi phí, gồm: đóng gói, vận chuyển, kho bãi, giao hàng… Mức phí phát hành SGK như vậy là rất thấp, đặc biệt là với vùng núi, vùng sâu vùng xa. Tôi có thể lấy ví dụ phí phát hành báo chí hiện nay đang ở mức từ 22% đến 25% giá bìa, cao hơn nhiều so với phí phát hành SGK.

Chiết khấu SGK không phải là một loại "hoa hồng". Mức chiết khấu là một cấu phần của giá SGK và được kê khai đầy đủ với Cục Quản lý giá. Đó chính là chi phí lưu thông, phân phối mà bất cứ một loại sản phẩm nào đều phải gánh chịu.

Chi phí phát hành bao gồm: Chi phí thuê kho bãi, chi phí bốc xếp vận chuyển hàng hóa; chi phí phục vụ bán hàng và quản lý doanh nghiệp như nhân công, khấu hao tài sản cố định, chi phí cho cửa hàng bán lẻ…

Như mọi quy luật lưu thông hàng hóa khác, phần chi phí này dùng để trả cho các đại lý cấp dưới; chi phí cho việc thực hiện các công tác tiếp thị, khuyến mại giảm giá, kho bãi, bao bì, vận chuyển (tới đại lý, nhà trường), bù hao (rách, hỏng do vận chuyển, lưu kho), bảo hiểm hàng hóa; chi phí nhân công, chi phí vốn, chi phí quản lý... thực hiện các nghĩa vụ đối với nhà nước và đảm bảo lợi nhuận của doanh nghiệp.

Đối với các siêu thị, cửa hàng bán lẻ, phần phí phát hành này được dùng để chi trả cho chi phí mặt bằng (thuê địa điểm), chi phí vận hành (điện, nước), khấu hao, bao bì, chi phí nhân công (tiền lương bảo hiểm), chi phí vốn, thực hiện các nghĩa vụ thuế và lợi nhuận còn lại.

Phóng viên: Với chi phí “chiết khấu” thấp như vậy thì các đơn vị phát hành dường như sẽ có lãi rất thấp? Điều này đã thay đổi nhiều nếu như so sánh mức chiết khấu các năm về trước, thưa ông?

PGS. TS Nguyễn Văn Tùng: Việc tiết giảm chi phí để giảm giá thành SGK là chỉ đạo của các cấp lãnh đạo đối với NXBGDVN chúng tôi vì mục đích đảm bảo an sinh xã hội, vì quyền lợi người tiêu dùng. Các đơn vị phát hành cần chia sẻ điều này với doanh nghiệp chúng tôi để cùng thực hiện trách nhiệm xã hội. Điều đó cũng đòi hỏi các đơn vị nỗ lực tiết giảm các chi phí khác để tối ưu hoá hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Phóng viên: Đối với riêng NXBGDVN, trước thềm năm học mới đã giảm trên dưới 10% giá SGK đối với từng bộ. Để làm được điều này, NXB đã phải làm những gì, thưa ông?

PGS. TS Nguyễn Văn Tùng: NXBGDVN đã rà soát các chi phí cấu thành giá để thực hiện tiết giảm. Trong những chi phí mà NXBGDVN đã rà soát tiết giảm để giảm giá thì có 2 khoản mục quan trọng nhất, đó là:

Chi phí tổ chức bản thảo: NXBGDVN đã cập nhật sản lượng phát hành thực tế. Sản lượng này lớn hơn so với sản lượng dự kiến, do đó chi phí tổ chức bản thảo phân bổ trên từng bản sách giảm xuống.

Chi phí khâu lưu thông tiếp tục được NXBGDVN tiết giảm, theo đó việc tiết giảm chi phí phát hành và bán hàng đã giúp giảm được 2,5% giá bìa.

Với SGK các lớp đã xuất bản: NXBGDVN tiết giảm chi phí để điều chỉnh giảm giá bán. Cụ thể: Giá của bộ SGK Kết nối tri thức với cuộc sống giảm 9,6%, bộ SGK Chân trời sáng tạo giảm 11,2%.

Đối với SGK các lớp 5, 9, 12 xuất bản lần đầu: NXBGDVN đã xây dựng và hoàn thành kê khai giá theo cơ cấu giá đã giảm ở các lớp đã xuất bản trước đó.

Phóng viên: Không ít người cho rằng làm SGK là rất lãi, xin ông cho biết điều này có thật không và tại sao lâu nay dư luận lại có sự hiểu lầm như vậy?

PGS. TS Nguyễn Văn Tùng: Quy trình làm SGK của NXBGDVN phải trải qua 8 bước nghiêm ngặt như: xây dựng tác giả; xây dựng mô hình bao gồm đề cương tổng thể, đề cương chi tiết, biên soạn bài mẫu, dạy thực nghiệm; biên soạn bản thảo thô, góp ý điều chỉnh bản thảo tác giả.

Tiếp theo là biên tập thiết kế; thẩm định nội bộ đọc rà soát ý kiến chuyên gia thẩm định; thẩm định quốc gia hai vòng; giới thiệu sách; tập huấn giáo viên sử dụng sách và cung ứng SGK.

Do đó trong cấu thành giá của SGK có rất nhiều chi phí mà chúng tôi đã liệt kê ở trên. NXBGDVN và các đơn vị xuất bản SGK khác đều phải kê khai giá trên cơ sở các chi phí cấu thành giá và phải được Cục quản lý giá ( Bộ Tài Chính) phê duyệt. Như vậy, trên thực tế, lợi nhuận từ SGK hầu như không có, hoặc có rất ít. NXBGDVN có lợi nhuận là từ các sách khác như: sách bổ trợ, sách tham khảo…

Nhưng dư luận, ngay cả người trong ngành cũng không biết điều này, cứ cho rằng NXBGDVN doanh thu 3.000 tỷ đồng, lãi 300 tỷ đồng là từ SGK. Nếu làm SGK dễ và lãi nhiều như vậy thì có lẽ đã có rất nhiều NXB, nhiều đơn vị tư nhân tham gia vào việc biên soạn, xuất bản SGK.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!