Trong cuộc chiến chống COVID-19 xét nghiệm được xem là “vũ khí” trực diện để chống lại đại dịch thế kỷ này. Ngay từ những ngày đầu chống dịch cho đến thời điểm này công tác xét nghiệm luôn được đặc biệt chú trọng.

Có thể nói chỉ trong thời gian ngắn, năng lực xét nghiệm COVID-19 đã mạnh lên về quy mô đáp ứng yêu cầu chống dịch. Từ chỗ cả nước chỉ xét nghiệm được vài trăm mẫu mỗi ngày, có một vài đơn vị đủ khả năng xét nghiệm COVID-19 nhưng đến nay hầu hết các tỉnh đã đủ năng lực xét nghiệm, đáp ứng nhiệm vụ cấp bách chống dịch tại địa phương. Trong đó, có tỉnh có thể xét nghiệm được hàng chục ngàn mẫu một ngày.

Để hiểu rõ hơn vai trò của xét nghiệm COVID-19 trong cuộc chiến chống COVID-19 trên thực tế như tại tỉnh Bắc Ninh - một trong những tâm dịch phức tạp nhất kể từ cuối tháng 4 đến nay, phóng viên báo Nhà báo & Công luận đã có cuộc trao đổi với  TS. Phạm Hồng Thắng, chuyên gia xét nghiệm của Viện Vệ sinh Dịch tễ trung ương, thành viên Bộ phận Thường trực đặc biệt của Bộ Y tế hỗ trợ Bắc Ninh, về chiến lược xét nghiệm của tỉnh.

Thưa ông, hiện nay công tác xét nghiệm của tỉnh Bắc Ninh đã đáp ứng như thế nào đối với công tác chống dịch?

TS. Phạm Hồng Thắng: Nói về năng lực xét nghiệm SARS-CoV-2 của Bắc Ninh. Trên địa bàn tỉnh hiện có 3 phòng xét nghiệm khẳng định SARS-CoV-2:

Một phòng khẳng định SARS-CoV-2 thuộc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) của tỉnh Bắc Ninh có công suất 4.000 – 5.000 ống mẫu/ngày, đây là đơn vị đầu mối về xét nghiệm Sars-Cov-2 của tỉnh. Phòng xét nghiệm khẳng định của Bệnh viện Quân Y 110, công suất 3.000 ống mẫu/ngày và phòng xét nghiệm khẳng định thuộc Phòng khám Hoàn Mỹ công suất 3.000 ống mẫu/ngày

Ngoài ra, còn có một số phòng xét nghiệm sàng lọc SARS-CoV-2 có vai trò xét nghiệm sàng lọc mẫu, nếu âm tính sẽ thông báo trả kết quả, nếu phát hiện mẫu nghi ngờ dương tính phải chuyển mẫu đến phòng xét nghiệm khẳng định của tỉnh. Ví dụ, như phòng xét nghiệm thuộc TTYT huyện Yên Phong công suất 176 ống mẫu/ngày.

Tổng công suất xét nghiệm của tỉnh Bắc Ninh hiện đạt 11.000 ống mẫu/ngày. Nếu làm gộp mẫu theo quy định của Bộ Y tế, công suất tối đa đạt khoảng 110.000 mẫu/ngày. Với tình hình dịch như hiện nay, các phòng xét nghiệm đáp ứng đủ nhu cầu xét nghiệm cho tỉnh.

Ngay khi về tăng cường cho tỉnh Bắc Ninh, các chuyên gia trong đoàn công tác đã đánh giá nhu cầu và năng lực xét nghiệm SARS-Cov-2.

Phát hiện vấn đề cần tháo gỡ, sẽ trực tiếp tư vấn hỗ trợ hoặc kết hợp với các chuyên gia trong lĩnh lực để tư vấn, hỗ trợ các hoạt động xét nghiệm, lấy mẫu, bảo đảm an toàn sinh học.

Nếu vượt quá khả năng, Bộ phận thường trực sẽ huy động thêm các đơn vị khác. Chúng tôi đã tham gia kiểm tra, giám sát công tác lấy mẫu, xét nghiệm SARS-CoV-2 của một số đơn vị.

Hiện tại có nhiều cách làm hay trong chống dịch COVID-19, trong đó có những sáng tạo liên quan đến công tác xét nghiệm, ông có thể làm rõ và phân tích sâu hơn về các cách làm này được không ?

TS Phạm Hồng Thắng: Theo các chuyên gia, chu kỳ nhân lên của virus SARS- CoV-2, đối với biến chủng Delta (xuất phát từ Ấn Độ) lưu hành nhân lên rất nhanh, khoảng 3 ngày. Tương đương với các chu kỳ nhân lên và lây nhiễm trong quần thể dân có người nhiễm. Nên việc triển khai xét nghiệm được thực hiện phù hợp với chu kỳ nhân lên đó.

Dựa vào thông tin trên, các chuyên gia trong đoàn đã đưa ra chiến lược xét nghiệm SARS-CoV-2 áp dụng ở Bắc Ninh phù hơp với từng nhóm cộng đồng nguy cơ khác nhau.

Các thôn có ca mắc (ca F0) trong vòng 7 ngày được coi là có nguy cơ cao được lấy mẫu xét nghiệm 3 đợt vào các ngày 1, 4, 7, lấy mẫu toàn dân gộp theo hộ gia đình để kịp thời phát hiện những ca mới đưa đi điều trị, thực hiện truy vết những người tiếp xúc gần F1, F2 cách ly theo quy định, các địa phương này đồng thời vẫn triển khai các biện pháp can thiệp như phong toả và thực hiện giãn cách theo Chỉ thị 16.

Các địa điểm có nguy cơ thấp hơn như các thôn, xã có ca mắc trong 8-14 ngày xét nghiệm 2 đợt vào các ngày 1, 7; các thôn trong 14 ngày không có ca mắc xét nghiệm 1 đợt, hình thức lấy mẫu xét nghiệm như trên.

Với những địa bàn thôn, xã chưa ghi nhận ca mắc COVID-19, do đặc thù của bệnh này, 80% người nhiễm không có triệu chứng nên cần phải triển khai lấy mẫu xét nghiệm sàng lọc nhưng chỉ lấy mẫu đại diện 1 người trong hộ gia đình để làm xét nghiệm.

Cần chú ý, khi thực hiện lấy mẫu xét nghiệm, các thôn xã tùy theo khu vực vẫn phải thực hiện các biện pháp phong tỏa, khoanh vùng, giãn cách xã hội theo khuyến cáo của ngành y tế.

Bắc Ninh là tỉnh có nhiều khu công nghiệp (KCN) với  số lượng người lao động và mật độ công nhân cũng như dân số ở mức cao. Để công tác xét nghiệm sàng lọc như hướng dẫn của Bộ phận thường trực đảm bảo hiệu quả, chất lượng, đúng kế hoạch, theo ông chúng ta cần lưu ý những vấn đề gì? 

TS Phạm Hồng Thắng: Bắc Ninh có hơn 1.000 công ty, doanh nghiệp trong các KCN nên số công nhân và người lao động trong các KCN này lớn. Bộ phận thường trực đặc biệt cũng đưa ra quy trình riêng trong đó, chia ra: Công ty có người mắc COVID-19 trong vòng 14 ngày, muốn quay trở lại sản xuất cần xét nghiệm sàng lọc toàn bộ công nhân, người lao động trước khi quay trở lại sản xuất và xét nghiệm thêm 2 đợt cách nhau 3 ngày khi không có người dương tính mới được đi vào sản xuất.

Sau 2 đợt xét nghiệm nêu trên, sẽ tiến hành xét nghiệm sàng lọc từ 10-20% người lao động/tuần. Chúng tôi cũng có những hướng dẫn chọn mẫu xét nghiệm COVID-19 cho công nhân, người lao động trong công ty để chọn được những người có nguy cơ cao mắc SARS-Cov-2 như người hay hay phải ra ngoài cộng động, tiếp xúc với nhiều người…

Đối với các công ty hơn 14 ngày không có ca mắc COVID-19: Triển khai xét nghiệm sàng lọc toàn bộ người lao động công ty trước khi khởi động lại sản xuất, ngoài ra phải đảm bảo đầy đủ các yêu cầu theo quy định của UBND tỉnh Bắc Ninh mới được hoạt động. Thực hiện xét nghiệm sàng lọc 10- 20% người lao động/tuần theo hướng dẫn chọn mẫu xét nghiệm COVID-19 cho công nhân, người lao động trong công ty.

Các kết quả xét nghiệm được báo về Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh để tổng hợp và theo dõi.

Qua kiểm tra thực tế, ông có nhận xét và khuyến cáo gì cho công tác xét nghiệm của tỉnh Bắc Ninh?

TS Phạm Hồng Thắng: Qua kiểm tra và quan sát thực tế, cá nhân tôi đánh giá cao công tác xét nghiệm SARS-CoV-2 của tỉnh Bắc Ninh. Trước tiên, địa phương có sự vào cuộc mạnh mẽ của các cấp chính quyền, công an, quân đội và các đoàn thể đã phối hợp với nhân viên y tế trong công tác lấy mẫu xét nghiệm và phòng chống dịch.

Tôi cũng đánh giá cao vai trò của nhân viên y tế trong lấy mẫu và công tác xét nghiệm.

Đặc biệt, các đơn vị xét nghiệm khẳng định như Trung tâm Kiểm soát bệnh tật của tỉnh, nhân viên y tế  đã rất vất vả chia 3 ca làm việc liên tục 24/24 giờ để có thể thực hiện xét nghiệm và trả kết quả kịp thời trong 24 giờ.

Thêm nữa, trong công tác lấy mẫu đã có sự tham gia hỗ trợ của giáo viên, tình nguyện viên, họ  tình nguyện nhập liệu, cung cấp máy tính xách tay để vào số liệu tại thực địa giúp cho y tế có số liệu chính xác và nhanh.

Thưa ông, người dân có vai trò như nào trong công tác xét nghiệm và sự hợp tác của người dân ra sao để hoàn thành chiến lược xét nghiệm đề ra?

TS Phạm Hồng Thắng: Có ý kiến phản ánh đến chúng tôi rằng, người già và trẻ em đã được cách ly có cần phải xét nghiệm không? Tôi lưu ý, virus SARS-CoV-2 rất nguy hiểm.

Như trên đã nói, khoảng 80% người nhiễm không có triệu chứng nhưng vẫn có thể làm lây bệnh sang người khác. Nếu không thực hiện xét nghiệm, chúng ta không biết ai đang mang mầm bệnh và sẽ làm bùng lên các ổ dịch trong cộng đồng. Đặc biệt Bắc Ninh là tỉnh đang có dịch như hiện nay.

Chúng tôi đề nghị, người dân cần hợp tác với ngành y tế đi lấy mẫu đúng yêu cầu của nhân viên y tế nhằm đạt được 100% số người cần lấy mẫu.

Có như vậy, mới sàng lọc và phát hiện sớm người đang mang mầm bệnh đi điều trị kịp thời. Từ đó, cuộc sống của người dân sẽ sớm trở lại cuộc sống hoạt động bình thường. Chúng tôi, rất mong bà con đồng lòng và thực hiện.

Trong thời gian này, người dân tiếp tục thực hiện tốt việc cách ly, giãn cách xã hội theo đúng yêu cầu của của y tế. Tiếp tục thực hiện tốt thông điệp 5K của Bộ Y tế  “Khẩu trang- Khử khuẩn- khoảng cách- Không tụ tập đông người và Khai báo Y tế”.

Xin cảm ơn ông!

Trinh Phúc