Mối quan hệ đặc biệt

Tại Washington, từ lâu đã có một điểm chính sách mà Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa có thể nhất trí: tính chất bất khả xâm phạm của mối quan hệ Mỹ - Israel. Quyền lực đã dao động giữa hai bên trong nhiều thập kỷ, nhưng cam kết với Israel thì không.

Các nhà lãnh đạo của cả lưỡng đảng đều nhất trí với điệp khúc rằng Israel không có đồng minh thân thiết nào hơn Mỹ và rằng an ninh của đất nước là không thể thương lượng.

Theo Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ, kể từ năm 1948, Israel đã nhận được gần 300 tỷ USD viện trợ từ Mỹ, phần lớn là về phương tiện quân sự. Con số này gần gấp đôi khoản viện trợ dành cho nước nhận viện trợ cao thứ hai là Ai Cập, quốc gia có dân số 111 triệu người so với 9,5 triệu người của Israel.

Tiến sĩ Chuck Freilich, cựu phó cố vấn an ninh quốc gia Israel, hiện đang giảng dạy tại các trường đại học Columbia, New York và Tel Aviv, nói với báo DW: “Mỹ - Israel là một mối quan hệ đáng kinh ngạc. Nó không có nhiều tiền lệ".

Tiến sĩ Freilich nói: “Các giá trị chung, lợi ích chiến lược và hoạt động vận động hành lang mạnh mẽ nhằm giúp Israel nhận được sự ưu ái của Mỹ là những “trụ cột” của mối quan hệ giữa đôi bên. Ví dụ, Ủy ban Công vụ Israel của Mỹ (AIPAC) là một trong những nhóm vận động hành lang hiệu quả nhất ở thủ đô Washington, ủng hộ các mối quan hệ bền chặt bất kể mùa chính trị”.

“Một tài sản chiến lược”

Sau khi Mỹ phải đối mặt với những lời chỉ trích vì không làm đủ để cứu người Do Thái ở châu Âu khỏi nạn diệt chủng Holocaust, Washington đã nhanh chóng công nhận nhà nước Israel khi các nhà lãnh đạo phong trào Phục quốc Do Thái tuyên bố độc lập vào tháng 5 năm 1948.

Kể từ đó, Israel đã tự quảng bá mình là một nền dân chủ tự do có cùng chí hướng, thể hiện lợi ích của Mỹ ở một khu vực không phải lúc nào cũng thân thiện với họ.

Tiến sĩ Freilich nói: “Ngày xưa, bảo vệ Israel được coi là một trách nhiệm thuần túy, bởi vì xung đột khu vực với các nước láng giềng Ả Rập thân Liên Xô của Israel trong Chiến tranh Lạnh có nguy cơ leo thang giữa các siêu cường hạt nhân. Nhưng kể từ những năm 90, Israel đã được Lầu Năm Góc coi là tài sản chiến lược”.

Khi Liên Xô tan rã, Israel trở thành một phương tiện để Mỹ kiểm soát các đối thủ nhỏ hơn, chẳng hạn như Iran và các lực lượng ủy nhiệm phi nhà nước của nước này. Cam kết đó đã kích hoạt “sự hợp tác chiến lược chặt chẽ nhất trong lịch sử Mỹ-Israel”, tiến sõ Freilich nói.

Chuyển sang “đèn cam”

Để đáp trả vụ tấn công khủng bố của Hamas hôm 7/10, Mỹ đã vội vã cung cấp vũ khí cho Israel, cử nhóm tác chiến tàu sân bay tới khu vực và phủ quyết các nghị quyết ngừng bắn tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Tiến sĩ Freilich nói: “Tôi nghĩ Tổng thống Joe Biden đã trả lời hoàn toàn tuyệt vời từ quan điểm của Israel. Người đứng đầu nước Mỹ gác lại những bất đồng với Thủ tướng Benjamin Netanyahu vì lợi ích quốc phòng của Israel”.

Trong gần sáu tháng, chiến dịch của Israel đã giết chết hơn 33.000 người ở Gaza, khiến toàn cầu lên án. Giờ đây, chính quyền Mỹ đã phải nói về việc không nên nhầm lẫn giữa “chính quyền Israel với người dân Israel”, như Phó Tổng thống Kamala Harris gần đây đã nói với đài truyền hình CBS.

“Đó là những gì bạn nói về nền cộng hòa chuối (banana republic – một khái niệm trong văn hóa Mỹ để nói về những quốc gia lộn xộn về chính trị và bị nước ngoài chi phối)”, tiến sĩ Freilich phân tích về. “Nếu Thủ tướng Netanyahu không sớm thay đổi cách tiếp cận của mình, nếu không sớm có chính quyền mới, thì điều đó sẽ có tác động lâu dài”.

Đối với một số nhà quan sát về mối quan hệ Mỹ - Israel, sớm thôi thì chưa đủ.

Tiến sĩ Ian Lustick, chuyên gia về Israel và giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Pennsylvania, nói với DW: “Đây là một quá trình chậm chạp đến khó chịu mà Mỹ đã chuyển từ đèn xanh sang đèn vàng và bây giờ là đèn cam”.

Khái niệm “đèn cam” mà tiến sĩ Lustick nhắc đến ám chỉ việc Mỹ bỏ phiếu trắng gần đây trong cuộc bỏ phiếu của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, cho phép thông qua nghị quyết kêu gọi ngừng bắn tạm thời sau khi những nỗ lực trước đó thất bại. Để phản đối, ông Netanyahu đã hủy bỏ chuyến đi sắp tới của các quan chức Israel tới Mỹ.

Tuy nhiên, chính quyền Tổng thống Biden đã phê duyệt hơn 100 thương vụ bán quân sự cho Israel kể từ ngày 7 tháng 10, theo báo cáo đầu tiên của The Washington Post, bao gồm cả những quả bom nặng 2.000 pound (900 kg) có thể san bằng các dãy nhà cao tầng trong thành phố.

Tiến sĩ Lustick nói: “Tôi thật ngạc nhiên khi chính quyền lại tiến tới đèn đỏ chậm đến thế. Ông nói thêm, đó là một rủi ro đối với cả lợi ích của Mỹ ở những nơi khác và đối với Tổng thống Biden ở quê nhà trong một năm bầu cử”.

Ví dụ, bang Michigan là nơi có dân số Ả Rập khá lớn và được coi là nơi phải thắng vào tháng 11. Trong cuộc bầu cử sơ bộ vào tháng 2, có 13% cử tri Đảng Dân chủ không chọn Tổng thống Biden - một cuộc phản đối "không cam kết" đã lan sang các bang khác.

Tiến sĩ Lustick nói thêm: “Đây là lần đầu tiên tôi có thể nhớ khi ảnh hưởng chính trị của những người chỉ trích Israel đã trở thành một lực lượng đáng chú ý, thu hút sự chú ý của chính trị gia trong nền chính trị Mỹ”.

Khác biệt quan điểm ngày càng lớn

Israel đã ngày càng thiên về cánh hữu trong nhiều thập kỷ và những chính khách cực đoan tôn giáo đã giành được nhiều quyền lực chính trị hơn.

Những nỗ lực ngày càng tăng của Israel nhằm bình thường hóa sự chiếm đóng và tăng cường kiểm soát đối với người Palestine đã khiến Israel bất hòa với các chính quyền của Đảng Dân chủ.

Họ đã xung đột với chính quyền Tổng thống Joe Biden về các vấn đề quan trọng như Iran, các khu định cư của Israel ở Bờ Tây bị chiếm đóng và Nhà nước Palestine.

Chính quyền Mỹ ngày càng chỉ trích số lượng dân thường thiệt hại quá lớn. Quan điểm rộng hơn của Washingon là cần theo đuổi "các biện pháp bình đẳng về tự do, cơ hội và dân chủ" cho người Israel và người Palestine”.

Nhưng sự chiếm đóng ngày càng mở rộng của Israel làm suy yếu tầm nhìn đó. Dư luận ngày càng gia tăng của công chúng Mỹ về Israel cuối cùng có thể buộc Nhà Trắng phải điều chỉnh lại đường hướng trong mối quan hệ.

Các cuộc thăm dò cho thấy sự chia rẽ ngày càng tăng giữa các cử tri lớn tuổi - những người nhớ đến Israel thời kỳ Hiệp định Oslo, khi con đường dẫn đến giải pháp hai quốc gia dường như có thể xảy ra - và các cử tri trẻ tuổi, những người chỉ biết đến một Israel sử dụng lợi thế quân sự áp đảo của mình để tránh một giải pháp chính trị với người Palestine.

Điều đó bao gồm ngày càng nhiều người Mỹ gốc Do Thái, những người được xác định là thế tục và tự do và do đó ngày càng cảm thấy xa lạ với một Israel mà họ cho rằng đang đi theo hướng khác.

Sự chia rẽ đó không chỉ thể hiện những tác động về mặt văn hóa mà còn cả an ninh quốc gia.

"Về lâu dài, những giá trị mà thế hệ trẻ theo đuổi sẽ ngày càng trở nên mạnh mẽ hơn ở Mỹ. Trong bối cảnh Israel sẽ tiếp tục thiên về cánh hữu, và các chính trị gia Mỹ sẽ thấy tác động của những giá trị đó”, tiến sĩ Lustick nói.

Quang Anh