Trong dự thảo xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024 do Bộ Tư pháp công bố, hoàn thiện để trình Chính phủ có nhiều thay đổi đáng chú ý, nhất là đối với đề xuất thu thuế riêng dành cho chứng khoán phái sinh.

Theo Dự thảo này thì hoạt động chuyển nhượng chứng khoán, thu nhập chịu thuế hiện nay đang được xác định theo giá chuyển nhượng từng lần với thuế suất 0,1%. Trong khi đó, luật chứng khoán 2019 có quy định chứng khoán bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, chứng khoán phái sinh và các loại chứng khoán khác.

Tuy nhiên, trên thực tế thì lại có một sự khác biệt về bản chất giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh. Cụ thể thì chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào giá trị của một hoặc nhiều loại tài sản cơ sở chứ không có đầy đủ giá trị nội tại như chứng khoán cơ sở. Do đó nhà đầu tư nắm giữ chứng khoán phái sinh không được hưởng các quyền cổ đông nắm giữ như đối với chứng khoán cơ cở.

Một ví dụ điển hình là các nhà đầu tư nắm giữ chứng khoán phái sinh không có quyền biểu quyết, không được tham dự đại hội cổ đông và cũng không có quyền nhận cổ tức.

Dự thảo cũng nêu rõ thị trường phái sinh cũng không diễn ra các giao dịch chuyển nhượng toàn bộ giá trị giao dịch và chuyển giao tài sản từ bên bán cho bên mua như thị trường cơ sở (trừ hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ chuyển giao vật chất cất giữ đến ngày đáo hạn). Giá trị của chứng khoán phái sinh cũng được khuếch đại lên nhiều lần do hệ số nhân hợp đồng khi thiết kế các sản phẩm. Việc thanh toán chuyển giao giữa các nhà đầu tư chỉ được tính dựa trên chênh lệch giá, từ đó ghi nhận lãi hoặc lỗ cho nhà đầu tư.

Theo dự thảo thì kinh nghiệm từ các thị trường quốc tế cho thấy các nền kinh tế lớn như Anh, Pháp, Đức, Mỹ, Nhật Bản... đều đang dần chuyển sang đánh thuế thu nhập dựa trên thu nhập thực đối với chứng khoán phái sinh.

Về phương pháp tính thuế đối với chứng khoán phái sinh, dự thảo cũng có nêu: “Nếu áp dụng phương pháp tính thuế trên giá trị giao dịch thì thuế suất phải linh hoạt đối với từng sản phẩm chứng khoán phái sinh (Ấn Độ, Đài Loan), mức thuế suất cũng thấp hơn nhiều lần so với thị trường chứng khoán cơ sở. Tại Đài Loan, thuế suất trên thị trường phái sinh thấp hơn 150 - 600 lần so với thuế suất trên thị trường cơ sở. Ấn Độ áp dụng thuế suất 0,01% đối với hợp đồng tương lai; 0,05% với phí quyền chọn và 0,125% khi thực hiện quyền”.

Một điểm đáng chú ý nữa trong dự thảo đó là việc Bộ Tư pháp cho rằng cần tăng mức thuế suất đối với một số khoản thu nhập từ hoạt động cung cấp sản phẩm và dịch vụ phần mềm; sản phẩm và dịch vụ nội dung thông tin số về giải trí, trò chơi điện tử, phim số, ảnh số, nhạc số, quảng cáo số.

Đối với các hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 100 triệu đồng/năm nộp thuế thu nhập cá nhân theo tỷ lệ ấn định trên doanh thu theo từng ngành nghề, lĩnh vực sản xuất, kinh doanh như: phân phối, cung cấp hàng hóa là 0,5%; cho thuê tài sản, địa lý bảo hiểm, đại lý xổ số, đại lý bán hàng đa cấp là 5%...

Có ý kiến cho rằng tỷ lệ thuế thu nhập trên doanh thu cần được tính toán và điều chỉnh lại cho phù hợp với đặc điểm hoạt động kinh doanh của cá nhân. Ví dụ như với thu nhập từ tiền lương, tiền công mức thuế suất áp dụng đối với phần thu nhập tính thuế trên 80 triệu đồng/tháng là 35%, trong khi đó, các cá nhân có thu nhập từ hoạt động quảng cáo trên các nền tảng công nghệ có thu nhập cao thì tỷ lệ thuế thu nhập cá nhân trên doanh thu lại chỉ là 2%.

Do đó dự thảo cho rằng cần nghiên cứu điều chỉnh tỷ lệ thuế thu nhập cá nhân trên doanh thu đối với một số hoạt động kinh doanh đặc thù cho phù hợp.