Đại dịch trở thành tác nhân bất ngờ thúc đẩy thay đổi Hukou

Hukou, hệ thống đăng ký hộ khẩu của Trung Quốc, là di sản của nền kinh tế kế hoạch Trung Quốc, sau hơn 40 năm cải cách, vẫn là rào cản thể chế ngăn cản các yếu tố sản xuất đạt được sự phân bổ hiệu quả và người dân tiếp cận bình đẳng với các dịch vụ công cơ bản. Các học giả và các nhà hoạch định chính sách công nhận rộng rãi sự cần thiết và ý nghĩa của cải cách hukou.

Sau khi Kế hoạch 5 năm lần thứ 13 được ban hành vào năm 2016, chính quyền trung ương đã công bố những cải cách nhằm hợp pháp hóa tình trạng cư trú của người di cư tại các khu vực đô thị.

Hukou - Hệ thống hộ khẩu của Trung Quốc được thiết lập vào năm 1958 nhằm kiểm soát việc di cư của người dân... Hukou chia cư dân khu vực thành thị và nông thôn thành hai nhóm, nhỏ hơn là cư dân “nông nghiệp” và “phi nông nghiệp".

Chính phủ đã đưa ra các mục tiêu cụ thể bao gồm tăng tỷ lệ dân số đăng ký hukou thành thị, cấp cho 100 triệu người di cư từ nông thôn ra thành thị với trạng thái hukou địa phương nửa thành thị trong giai đoạn 2014–2020 và loại bỏ hạn chế đăng ký hộ khẩu ở các thành phố có dân số ba triệu người trở xuống.

Một số tiến bộ đã được thực hiện trên những mặt trận này. Thứ nhất, những người sở hữu hukou ở nông thôn hiện không gặp phải rào cản nào trong việc di chuyển, kiếm việc làm hoặc cư trú lâu dài ở các khu vực thành thị.

Thứ hai, khoảng cách trong khả năng tiếp cận các dịch vụ công giữa người di cư và người dân địa phương ở các thành phố đã được thu hẹp do quyền được hưởng các dịch vụ này hiện gắn chặt hơn với giấy phép cư trú, dễ xin hơn tình trạng hukou.

Thứ ba, một phần nhỏ lao động nhập cư hiện đã thành công trong việc kiếm được hukou đô thị nhờ đáp ứng các tiêu chí do các thành phố tự quản đặt ra.

Nhưng cải cách có lẽ phải còn lâu mới hoàn thành. Vào năm 2019, tỷ lệ đô thị hóa, hay tỷ lệ cư dân thành thị thường trú đã sống ở các thành phố từ sáu tháng trở lên, là 60,6%. Tổng số lao động di cư từ nông thôn ra thành thị, hoặc những người rời quê hương và sống ở các thành phố từ sáu tháng trở lên là 135 triệu người.

Mặc dù lao động nhập cư được đưa vào số liệu thống kê về đô thị hóa mới, nhưng họ vẫn không được tiếp cận bình đẳng với các dịch vụ công cộng ở đô thị và bị đối xử khác biệt trong thị trường lao động đô thị vì họ không có tư cách hukou.

Chỉ 44,4% dân số Trung Quốc có tình trạng hukou đô thị. Điều này có nghĩa là khoảng 16% dân số Trung Quốc là người di cư từ nông thôn ra thành thị sống (và nhiều người làm việc) ở các thành phố nhưng không có tình trạng hukou thành thị và không được hưởng các dịch vụ công cộng như người dân địa phương.

Lợi ích của việc cải tổ hệ thống Hukou

Việc bãi bỏ hệ thống hukou có thể mang lại lợi ích cho người dân Trung Quốc và nền kinh tế nói chung. Từ phía nguồn cung, các học giả ước tính rằng cải cách sẽ làm tăng đáng kể tốc độ tăng trưởng tiềm năng của Trung Quốc, bằng cách tăng nguồn cung lao động trong các khu vực thành thị và cải thiện hiệu quả phân bổ nguồn lực.

Từ phía cầu, một cuộc khảo sát về lao động thành thị chỉ ra rằng, việc kết hợp lao động nhập cư vào các chương trình an sinh xã hội, làm giảm tiết kiệm đề phòng một cách hợp lý, có thể làm tăng chi tiêu tiêu dùng của họ lên tới 27% ngay cả khi không tăng thu nhập.

Từ góc độ phát triển và xã hội, việc cung cấp bình đẳng giáo dục bắt buộc, nhà ở được trợ cấp và các dịch vụ công cộng khác sẽ nâng cao phúc lợi tổng thể của người dân Trung Quốc.

Trong khi các chính quyền cấp tỉnh và thành phố sẽ phải chịu phần lớn chi phí trợ cấp của các chương trình an sinh xã hội và các dịch vụ công cộng khác cho người dân hukou đô thị, họ sẽ không chỉ nhận được tất cả cổ tức từ việc cải cách hukou.

Không chỉ sự không tương thích của các biện pháp không khuyến khích chính quyền địa phương thực hiện cải cách, mà việc thiếu hụt nguồn thu tài khóa cũng khiến việc cung cấp các dịch vụ công cho tất cả người dân đô thị mới không khả thi.

Chính phủ trung ương, bị hạn chế bởi trách nhiệm chi tiêu và khả năng tài khóa, đã không cung cấp đủ hỗ trợ tài chính cho cải cách.

Vì vậy, có hai phương trình cho chi phí và lợi ích của cải cách hukou, một phương trình liên quan đến chính quyền trung ương và một phương trình liên quan đến chính quyền địa phương.

Theo logic của sự thay đổi thể chế, nếu dự kiến ​​lợi ích ròng của một cuộc cải cách có thể tăng lên đáng kể, thì tính chính đáng của cuộc cải cách có xu hướng tăng lên.

Một tác dụng phụ không mong muốn của COVID-19 có thể là chính quyền trung ương và địa phương của Trung Quốc sẽ sẵn sàng chịu trách nhiệm hơn để thực hiện cải cách hukou. Đại dịch đã làm gia tăng cả lợi ích của việc thực hiện cải cách hukou và cái giá phải trả cho việc trì hoãn cải cách, đặc biệt trong khi nền kinh tế đang trong quá trình phục hồi.

Những khó khăn đối với người di cư khi trở lại thành thị làm việc không chỉ làm giảm thu nhập của họ mà còn cản trở sự phục hồi hoàn toàn của nền kinh tế Trung Quốc. Điều này cho thấy một ngoại cảnh tiêu cực của hệ thống hukou, do sự tách biệt nơi làm việc khỏi nơi cư trú hợp pháp.

Tác động kinh tế của đại dịch COVID-19 kết hợp các khía cạnh của cả cú sốc cung và cầu. Vì vậy, nhanh chóng phục hồi tiêu dùng của cư dân, thay vì kích thích đầu tư thông thường, có lợi cho sự phục hồi của tăng trưởng kinh tế, và cải cách hukou có một vai trò quan trọng tại Trung Quốc.