Thái Bình Dương là một đấu trường tranh chấp giữa Trung Quốc và các đồng minh của Mỹ như Úc, New Zealand. Không thể tránh khỏi rằng, ngoại giao đại dịch sẽ nổi lên như là một đường đứt gãy hoặc là nơi hợp tác trong cuộc chiến chống lại Covid-19.

Điều này có thể có tác động lâu dài đối với kế hoạch ‘Xây dựng Thái Bình Dương” của Úc và “Thiết lập lại Thái Bình Dương” của New Zealand, cũng như sự tín nhiệm của các chủ thể khu vực khác như Hoa Kỳ.

Nhưng sự cám dỗ để đóng khung trong khuôn khổ các sự kiện hiện tại chỉ bằng những thuật ngữ địa chính trị đã che khuất những điểm mạnh và điểm yếu lớn trong chính khu vực Thái Bình Dương. Đây là thách thức với các nhà lãnh đạo địa phương.

Những đối tác hiệu quả và dứt khoát như thế nào của Thái Bình Dương sẽ được thể hiện qua phản ứng trước những đòi hỏi về an ninh y tế của khu vực. Nó như một thước đo hay di sản của các mối quan hệ và chính sách này.

Mặc dù có những lo ngại rằng đại dịch sẽ tạo cơ hội cho Trung Quốc tăng cường ảnh hưởng trong khu vực, nhưng chính các quốc gia muốn thể hiện vai trò cần đánh giá lại cách thể hiện giá trị ở những thời điểm hệ trọng.

Chắc chắn, Bắc Kinh đang tìm cách kiểm soát và định hình câu chuyện về đại dịch ở Thái Bình Dương.

Chẳng hạn, các quan chức khu vực đã trích dẫn những nỗ lực riêng của các nhà ngoại giao Trung Quốc để thuyết phục chính phủ của họ không sơ tán sinh viên, hoặc không phản ứng thái quá với các lệnh kiểm duyệt của chính phủ Trung Quốc, bởi điều đó thể hiện sự thiếu tin tưởng vào lãnh đạo Trung Quốc. Mặc dù vậy, 50 sinh viên các đảo Thái Bình Dương đã được sơ tán khỏi Vũ Hán trên chuyến bay NZ1942.

Bắc Kinh cũng đã cố gắng tận dụng thể hiện tình cảm, coi cuộc khủng hoảng là một thử nghiệm tình bạn và sử dụng sức nặng kinh tế của nó để hạn chế các nước đóng cửa biên giới.

Tại Quần đảo Solomon, người đứng đầu Lực lượng đặc nhiệm Đại sứ quán Trung Quốc, Yao Ming, đã đề nghị chính phủ - đã bỏ công nhận ngoại giao từ Đài Bắc sang Bắc Kinh vào năm 2019 - giảm bớt các hạn chế đi lại để các nhà ngoại giao Trung Quốc có thể đến đó. Yao cho rằng đó là lợi ích tốt nhất của Quần đảo Solomon để giảm bớt lệnh cấm và bảo vệ nền kinh tế địa phương.

Đồng thời, Bắc Kinh đẩy mạnh hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn cho các quốc gia Thái Bình Dương. Vào ngày 10/3, các quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Trung Quốc và Ủy ban Y tế Quốc gia, cũng như các đại sứ Trung Quốc tại các quốc đảo Thái Bình Dương, đã tổ chức một cuộc họp video về Covid-19 với các đối tác Thái Bình Dương.

Được tổ chức bởi Đại sứ quán Trung Quốc tại Port Vila, Vanuatu, hội nghị đã quy tụ hơn 100 quan chức và chuyên gia y tế từ khắp khu vực, bao gồm Bộ trưởng Bộ Y tế Papua New Guinea, Bộ trưởng Bộ Y tế của Liên bang Micronesia và Giám đốc điều hành của Bộ Y Tế Tonga.

Sau đó, Trung Quốc đã thành lập “Quỹ hợp tác chống Covid-19 Trung Quốc - Thái Bình Dương” với số tiền 1,9 triệu USD và gửi thiết bị y tế đến đảo Polynesia thuộc Pháp sau khi viện trợ từ Pháp không được thực hiện.  

Trung Quốc cũng đã cung cấp hỗ trợ để Quần đảo Solomon thực hiện thử nghiệm trong nước, đồng thời quyên góp 100 ngàn USD cho Vanuatu và 200 ngàn USD cho Tonga để đối phó với Covid-19.

Trong khi đó, Úc đã viện trợ 123 triệu USD cho Papua New Guinea trong kế hoạch hỗ trợ các quốc gia Thái Bình Dương chống dịch Covid-19. Thủ tướng Scott Morrison của Úc đang xem lại chương trình hiện có để cơ cấu lại việc phân bổ các quỹ, thay vì một biện pháp tăng thực tế. Nhưng điều này cũng có thể là do nhu cầu đẩy nhanh quá trình giải ngân của các quỹ sẵn có.

Có thể nói, các ông lớn trên thế giới đang tranh thủ, tận dụng thời cơ để thu phục và lấy lòng tin của các quốc đảo Thái Bình Dương. Nhưng dù bằng cách nào, điều dễ gây ấn tượng hơn cả vẫn là bằng hành động thực tế, thay vì những tuyên truyền bằng ý thức hệ.

Trong bài phát biểu trước quốc hội, Thủ tướng Samoa Tuilaepa Aiono Sailele Malielegaoi tuyên bố rằng ông ủng hộ cách tiếp cận của Trung Quốc trong cuộc chiến nhằm kiểm soát sự lây lan của virus Corona.

Ông cho rằng các nguyên tắc nhân quyền ở các quốc gia dân chủ, đã cản trở thời gian phản ứng, trong khi đó hệ thống CNXH thực dụng của Trung Quốc đã tạo ra những thành công nhanh chóng trong việc kiểm soát căn bệnh này.

“Phe đối lập tại Úc gần đây liên tục phàn nàn rằng Trung Quốc và New Zealand đang lấp đầy khoảng trống lãnh đạo, dẫn đến lời kêu gọi chúng tôi về một phản ứng khu vực tập thể đối với Covid-19”, Thủ tướng Samoa nói.

Thủ tướng Morrison gần đây cũng tuyên bố rằng “chưa bao giờ có thời điểm nào quan trọng hơn đối với Úc để xây dựng Thái Bình Dương”.

Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương (PIF) đã thông báo rằng, một phản ứng phối hợp khu vực đang được thảo luận trong tham vấn và hợp tác với Tổ chức Y tế Thế giới và Cộng đồng Thái Bình Dương.  

Câu trả lời sẽ được ủy thác theo “Tuyên bố 2000 Biketawa”, trong đó cung cấp một khuôn khổ rõ ràng để phối hợp các phản ứng với các cuộc khủng hoảng khu vực và các can thiệp bắt buộc trước đây ở Quần đảo Solomon, Tonga và Nauru.

Tổng thư ký PIF, bà Meg Taylor tuyên bố: 'Nếu có lúc nào đó, khu vực và các đối tác cần phải hợp tác với nhau để đoàn kết mạnh mẽ, để vượt qua mối đe dọa trực tiếp và ngay lập tức đối với cuộc sống của người dân trên khắp khu vực Blue Pacific của chúng ta - đó là hiện nay'.

Một số nước ở Thái Bình Dương đã tăng cường các phản ứng quốc gia. Điều này có thể làm phức tạp sự phối hợp khu vực. Hơn nữa, lời kêu gọi của bà Meg là hợp tác giữa tất cả các đối tác. Trong đó, nằm ở việc nắm bắt cơ hội của Trung Quốc.

Để thực sự hiệu quả, các nỗ lực của Bắc Kinh sẽ cần phải hỗ trợ cho phản ứng của khu vực thay vì phá vỡ và có khả năng làm suy yếu nó. Úc và New Zealand cũng sẽ cần chú ý đến thông điệp.

Đại dịch Covid-19 sẽ kiểm tra các chính sách Thái Bình Dương của các đối tác trong khu vực. Trung Quốc đã tái tạo thành một ân nhân. Sự hỗ trợ của họ sẽ được các quốc gia Thái Bình Dương hoan nghênh tại thời điểm dường như có khoảng trống lãnh đạo ở cấp khu vực.

Nhưng một kịch bản đại dịch kéo dài sẽ chứng minh một thách thức đối với Úc và New Zealand. Từ lâu, họ đã lo sợ một tình huống mà thảm họa xảy ra đồng thời ở mặt trận trong nước và khu vực Thái Bình Dương. Điều này đòi hỏi họ phải cân bằng nhu cầu trong nước với nhu cầu của những người hàng xóm Thái Bình Dương.

Bất chấp Cam kết Thái Bình Dương của Hoa Kỳ, sự quan tâm của Washington đến khu vực này không gì ngoài các lãnh thổ nhỏ gọn, các quốc gia liên kết tự do và Hawaii mới có thể khiến họ do dự trước những biến động lớn trong nước.

Điều đó nói rằng, Bộ Tư lệnh Ấn Độ Thái Bình Dương của Hoa Kỳ sẵn sàng có những phản ứng nhanh chóng thể hiện quan điểm của Hoa Kỳ. Pháp và Vương quốc Anh cũng sẽ vào cuộc một cách tương tự để duy trì sự tham gia, tránh gây tổn hại đến uy tín khu vực của họ.

Tuyên bố Biketawa kêu gọi những phản ứng trước các cuộc khủng hoảng là thể hiện lòng tin, sự nhất quán, duy trì sự phối hợp và được củng cố bởi sự hợp tác và đồng thuận. Nếu những nguyên tắc này được duy trì, chính các quốc gia Thái Bình Dương sẽ là những người tiên phong - và không chỉ là người thụ hưởng - về một phản ứng tập thể đối với đại dịch Covid-19.

Hoài Đức