Từ miếng kẹo mang hình sỏi đá miền Trung

Người ta kể lại rằng, kẹo cu đơ có nguồn gốc từ vùng đất Hương Sơn, Hà Tĩnh. Món kẹo này do một người con của dòng sông Ngàn Phố - ông Cu Hai, quê ở làng Thịnh Xá, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh sáng tạo nên. Vì không có tiền mua sính lễ hỏi vợ cho con trai cũng như làm cơm thiết đãi hàng xóm, ông bèn nảy ra ý đun sôi mật mía rồi trộn cùng với đậu phộng (lạc). Điều ông không ngờ là ai cũng khen ngon.Từ ấy, ông tiếp tục nấu mật mía với lạc để kinh doanh.

Theo lời các cụ già làng, ông Cu Hai vốn tên thật là ông Vi nhưng sau khi tạo ra món kẹo này, ông mang ra chợ bán với giá một đĩa hai tiền, nên từ đó mọi người quen gọi là Cu Hai. Khi binh lính Pháp ghé nhà ông Cu Hai ăn kẹo uống nước chè thì phiên dịch từ “Hai” thành “deux” (tiếng Pháp) và từ đó tên gọi kẹo Cu Đơ ra đời.

Ngày nay, để hương vị đậm đà hơn, kẹo cu đơ ngoài những nguyên liệu truyền thống cũng dần được cải tiến kết hợp cùng bánh đa giòn, dùng thêm đường và mạch nha để điều chỉnh kẹo ngon hơn và đạt chất lượng tốt hơn. Thành phần chính của kẹo gồm có mật mía, mạch nha, gừng và đậu phộng, được ép trong 2 miếng bánh tráng( bánh đa) đã phơi khô, có rắc thêm mè đen. Cách chế biến kẹo cu đơ nhìn qua thì có vẻ đơn giản nhưng quá trình phải hết sức tỉ mỉ nếu không sẽ không giữ được hương vị đặc trưng của loại đặc sản này. Đầu tiên phải chọn được những hạt đậu phộng to tròn, bấm móng tay vào hạt có cảm giác chắc, mẩy. Đậu phộng sẽ được sấy hoặc rang cho tới khi thơm và vàng đều, vỏ lụa không bị trầy, sau đó để nguội tự nhiên.

Tiếp đó cho hỗn hợp mạch nha, nước cốt gừng, mật mía vào chảo lòng sâu hoặc nồi nhôm dày rồi trộn cho tan vào nhau trước khi tiến hành nấu. Mật mía được chọn cũng phải là loại mật mía thật sánh, thơm và có màu sắc như mật ong. Mật tốt nhất nên được đựng trong hũ sành hoặc sứ để giữ trọn vẹn hương vị. Tỷ lệ mạch nha pha cũng cần chuẩn để kẹo không quá cứng, không quá dính.

Trong quá trình nấu kẹo không được để lửa quá to, vừa đun vừa khuấy đều tay làm sao cho kẹo lên màu đẹp nhưng không bị cháy, cũng không được để lửa nhỏ vì sẽ không đủ độ để làm giòn hạt lạc. Khi mật đã nấu đủ độ thì cho gừng cắt nhỏ và đậu phộng rang vào rồi đảo đều tới khi mật và lạc hoà quyện vào nhau. Để kiểm tra kẹo chín chưa, người chế biến sẽ dùng đũa nhúng vào, kéo mật rời cho vào bát nước lã. Nếu thấy giọt mật tròn, không tan thì mẻ kẹo coi như hoàn thành.

Cuối cùng trải một miếng bánh tráng ra mặt phẳng rồi múc kẹo dàn đều lên bánh, lấy miếng bánh tráng thứ hai kẹp vào khi lớp mật còn nóng, động tác này cần thực hiện hết sức nhẹ nhàng để bánh không bị vỡ. Chỉ với những bước đơn giản nhưng hết sức tỉ mỉ, đặc sản kẹo cu đơ Hà Tĩnh với lớp đậu phộng bùi bùi beo béo, gừng thơm cay hoà quyện với lớp mật đường ngọt ngào, cắn một miếng giòn thơm béo ngọt đã hoàn thành.

Đến đặc sản trứ danh nổi tiếng ba miền          

Thời gian đầu, sự ra đời của kẹo cu đơ chỉ là để nuông chiều thói hảo ngọt thời đói kém. Nhưng trải qua một thời gian dài, món kẹo đặc biệt này đã trở thành đặc sản Hà Tĩnh được người người săn đón mua làm quà biếu đi khắp cả nước. Ngày nay, đặc sản trứ danh này đã nổi tiếng khắp ba miền và chủ yếu được tập trung sản xuất tại thành phố Hà Tĩnh. Nơi đây ngày càng xuất hiện nhiều thương hiệu kẹo cu đơ nổi tiếng như cu đơ Thu Viện, cu đơ Hà Tĩnh - Lâm Phê, cu đơ Phong Nga, cu đơ Ông Lung, cu đơ Cầu Phủ, Thanh Hạnh, Hai O…

Đặc biệt, năm 2022, UBND tỉnh Hà Tĩnh vừa có Quyết định 2219/QĐ-UBND ngày 28/10/2022, công nhận nghề truyền thống sản xuất kẹo cu đơ cầu Phủ (phường Đại Nài, TP Hà Tĩnh). Đây là một trong bốn nghề truyền thống, làng nghề trên toàn tỉnh được tỉnh công nhận trong đợt này.

Nếu như Hải Dương nổi tiếng với bánh đậu xanh, Thái Bình ngọt ngào với bánh cáy, Hà Nội đặc trưng với bánh cốm, Bắc Ninh gợi nhớ tới bánh phu thê thì qua hàng chục năm, kẹo cu đơ vẫn đang là dấu ấn gợi thương gợi nhớ của vùng quê Hà Tĩnh. Cu đơ được chuộng hơn cả vào mùa đông. Nhưng dẫu trời có nóng tới đâu, người ta vẫn không ngừng được mà muốn cắn một miếng. Và trên tất cả, đó chính là nét truyền thống tuyệt vời của người dân sống trên mảnh đất khắc nghiệt này.

Nếu như ai đó đã ghé thăm Hà Tĩnh mà chưa nếm thử kẹo cu đơ giòn ngọt kèm với hớp nước chè xanh chan chát thì coi như chưa về Hà Tĩnh, bởi vì cái hương vị của nó thực sự vô cùng tuyệt vời. Nguyên liệu vô cùng dân dã nhưng từng ấy cũng đủ thể hiện vị giác tinh tế của người Hà Tĩnh như câu thơ:

“Chè xanh thêm chút gừng cay

Cu Đơ Hà Tĩnh làm say lòng người”