Áp lực chưa từng có

Các công nghệ cốt lõi là gót chân Achilles của Trung Quốc, mặc dù có năng lực sản xuất công nghiệp mạnh nhất thế giới nhưng nước này là đối thủ dễ dàng cho Washington trong chiến lược ngăn chặn công nghệ.

Nếu không làm chủ được những con chip cực kỳ phức tạp cung cấp sức mạnh cho mọi thứ, từ ô tô đến điện thoại thông minh, hy vọng của Chủ tịch Tập Cận Bình về việc biến Trung Quốc thành cường quốc kỹ thuật số toàn cầu, đồng thời vượt qua Mỹ để trở thành nền kinh tế số 1 thế giới, có thể tan thành mây khói.

Jun Zhang, Phó Giáo sư địa lý kinh tế tại Đại học Toronto, cho biết: “Các con chip là nền tảng của nền kinh tế hiện đại. Có một ước tính sơ bộ rằng một con chip trị giá 1 nhân dân tệ có thể hỗ trợ công suất điện trị giá 10 nhân dân tệ và tạo ra sản lượng kinh tế trị giá 100 nhân dân tệ”.

Zhang cho biết Trung Quốc phải đối mặt với áp lực “chưa từng có” từ Mỹ và khả năng cạnh tranh quốc tế của nước này phụ thuộc ở một mức độ nào đó vào việc ngăn chặn của Mỹ sẽ tác động được sâu rộng ra sao.

Lệnh cấm công nghệ của Mỹ là một trong những lý do khiến nhiều tổ chức quốc tế bắt đầu trì hoãn – nếu không muốn nói là bỏ hoàn toàn – dự báo Trung Quốc sẽ vượt Mỹ trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Khoảng cách giữa hai nền kinh tế này đã nới rộng vào năm ngoái.

Goldman Sachs dự báo vào tháng 11 năm ngoái rằng nền kinh tế Trung Quốc có thể bị ảnh hưởng 0,26 điểm phần trăm vào năm 2023 do các nỗ lực ngăn chặn của Mỹ. Chiến dịch gây áp lực sẽ khiến tổng sản phẩm quốc nội (GDP) giảm 1,7 điểm phần trăm trong trung hạn, hoặc dẫn đến tốc độ tăng trưởng hàng năm bị giảm khoảng 0,4 điểm phần trăm trong 4 năm tới.

Thiệt hại ngày càng tăng

“Chúng tôi cho rằng tác động ngắn hạn chủ yếu đến từ lĩnh vực bán dẫn và máy tính, với tác động nhỏ từ thiết bị chuyên dụng. Trong một thời gian dài hơn, nếu được duy trì, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Hoa Kỳ có thể có tác động lớn hơn”, ngân hàng đầu tư Goldman Sachs cho biết.

Trung Quốc coi nền kinh tế kỹ thuật số, chiếm 39,8% GDP, là động lực tăng trưởng chính của đất nước. Nhưng để đạt được tiềm năng của mình, quốc gia này cần chip bán dẫn.

Sâu bên trong nền kinh tế, một chuỗi các ngành công nghiệp - từ ô tô không người lái đến máy tính tốc độ cao đến trí tuệ nhân tạo - đã cảm thấy “đau đớn” và thiệt hại kinh tế chỉ ngày càng tăng lên.

Ông Dan Wang, một nhà phân tích của Gavekal Dragonomics cho biết: “Hầu như mọi công ty phần cứng ở Trung Quốc đều phải đối phó với hậu quả từ các hạn chế sâu rộng do Mỹ công bố.

“Những biện pháp trừng phạt này sẽ cản trở những tiến bộ về chất bán dẫn của Trung Quốc” ông viết trong một báo cáo có tên Tám câu hỏi cho lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc vào năm 2023, được xuất bản vào tháng trước.

Khi Joe Biden nhậm chức vào tháng 1 năm 2021, hy vọng nối lại quan hệ với Trung Quốc đã dấy lên, nhưng tân tổng thống đã nhanh chóng giảm bớt nỗ lực ngăn chặn công nghệ.

Các nỗ lực ngăn chặn Trung Quốc đã được tăng tốc vào tháng trước khi Hoa Kỳ bắt tay với Hà Lan và Nhật Bản để hạn chế việc cung cấp thiết bị sản xuất chip tiên tiến cho Trung Quốc.

“Đây là một cú sốc ngành, chủ yếu là trong ngắn hạn, mặc dù ngành này tất nhiên có mối liên kết phức tạp trong toàn bộ nền kinh tế”, Thomas Helbling, Phó Giám đốc phụ trách khu vực Châu Á và Thái Bình Dương của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), cho biết trong một cuộc họp báo vào tuần trước.

IMF từ lâu đã cảnh báo về sự tách rời công nghệ, gián đoạn chuỗi cung ứng và sự phân mảnh địa kinh tế, cho rằng điều đó có thể dẫn đến thiệt hại khoảng 5% GDP toàn cầu.

Helbling nói: “Những hạn chế về chip này có khả năng gây tổn thất chi phí đáng kể”.

Tình hình càng phức tạp hơn khi Liên minh châu Âu (EU) dự kiến sẽ thông qua Đạo luật chip EU vào cuối năm nay. Luật này hy vọng sẽ tăng gấp đôi tỷ lệ năng lực sản xuất chip toàn cầu của châu Âu lên khoảng 20%.

Các nhà phân tích cho biết, cuộc chạy đua giành ưu thế về chất bán dẫn, được thúc đẩy bởi các động cơ chính trị hơn là các cân nhắc về kinh tế, có nguy cơ không chỉ làm chệch hướng phát triển công nghiệp mà còn định hình lại động lực tăng trưởng kinh tế ở Mỹ, Trung Quốc và EU.

Bắc Kinh chưa đưa ra ước tính chính thức về những tổn thất kinh tế có thể xảy ra, nhưng nước này đã chỉ trích Washington lạm dụng sự thống trị thị trường sẵn có và tăng cường truyền thông về sự độc lập về công nghệ.

Trung Quốc đã đặt mục tiêu nâng tỷ lệ tự cung cấp chip lên 70% vào năm 2025, từ khoảng 30% vào năm 2019.

Phương án chống đỡ liệu có khả thi?

Sau các lệnh trừng phạt gần đây nhất của Hoa Kỳ, Bộ Chính trị gồm 24 thành viên của Trung Quốc đã triệu tập một cuộc họp kín vào cuối tháng 1, nơi họ thảo luận về cách cải thiện khả năng tự chủ về công nghệ, theo Tân Hoa Xã.

Và phương án cho nền kinh tế kỹ thuật số của Trung Quốc là, với sự hỗ trợ của lãnh đạo cao nhất của Đảng Cộng sản, nguồn tài chính và nguồn lực lớn hơn sẽ có sẵn để đẩy nhanh quá trình thay thế bằng chip trong nước.

Bắc Kinh đã đưa ra một cơ chế toàn quốc mới để đạt được các mục tiêu công nghệ của mình, huy động tài trợ của Chính phủ, tinh thần kinh doanh và các thiên tài.

Trong khi các doanh nghiệp nhà nước được khuyến khích trở thành DN dẫn đầu trong các chuỗi công nghiệp tương ứng của họ, cuộc cạnh tranh cũng mở ra con đường để lựa chọn các nhà khoa học và doanh nhân hàng đầu.

Chi tiêu và cường độ R&D của Trung Quốc đang nhanh chóng tiếp cận Mỹ. Chi tiêu tăng 10,4% so với cùng kỳ năm ngoái lên mức cao kỷ lục 3,09 nghìn tỷ nhân dân tệ (455 tỷ USD) vào năm 2022, chiếm khoảng 2,55% GDP quốc gia.

Mặc dù hệ sinh thái vật liệu bán dẫn, linh kiện và thiết bị đã nhanh chóng được hình thành, nhưng các nhà sản xuất chip trong nước vẫn tụt hậu khá xa so với các đối thủ toàn cầu.

Hyung-Gon Jeong, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Chính sách Kinh tế Quốc tế Hàn Quốc, cho biết: “Chuỗi cung ứng chất bán dẫn toàn cầu tập trung vào các công ty Mỹ và ảnh hưởng của Trung Quốc tương đối yếu. Nền kinh tế Trung Quốc dự kiến sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực đáng kể nếu các công ty đa quốc gia như vậy lần lượt rời khỏi Trung Quốc do lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ”.

Nhiều công ty nước ngoài đã chuyển các cơ sở sản xuất khỏi Trung Quốc, để cắt giảm chi phí hoặc vì các vấn đề chính trị. Điều này đã buộc chính quyền Trung Quốc phải cam kết tiếp cận thị trường rộng rãi hơn và môi trường kinh doanh tốt hơn để giữ họ ở lại.

“Chip bán dẫn phải là một sản phẩm toàn cầu hóa. Một kỹ sư cấp cao tại một nhà máy bán dẫn do nước ngoài tài trợ cho biết, việc có một bộ hoàn chỉnh các ngành công nghiệp thượng nguồn và hạ nguồn trong một quốc gia là trái với quy luật thị trường. Việc di dời các nhà máy sản xuất chip sang Hoa Kỳ hoặc các quốc gia khác là không phù hợp với các quy tắc thị trường, đó phần lớn là một quyết định chính trị”, một kỹ sư cao cấp tại một nhà máy bán dẫn do nước ngoài tài trợ cho biết.

Bất chấp các ưu đãi chính sách và chi tiêu khổng lồ của Bắc Kinh, kỹ sư bày tỏ lo ngại rằng lĩnh vực này sẽ không thể thu hút nhân tài tầm cỡ thế giới – nguồn nhân lực vốn rất quan trọng, và một số nguồn tài trợ của Chính phủ đang bị lãng phí cho các quy trình có giá trị gia tăng thấp và các dự án chưa hoàn thành.

Hàng chục dự án chip đã được công bố trong những năm gần đây. Tuy nhiên, một số dự án, chẳng hạn như xưởng chế tạo của GlobalFoundries ở phía tây nam thành phố Thành Đô, đã bị bỏ hoang.

“Có rất nhiều nhà đầu tư muốn kiếm tiền từ chiến dịch của Chính phủ”, kỹ sư giấu tên này nói.

Khoảng 46 công ty bán dẫn đã tham gia vào chương trình huy động vốn nhanh của Chính phủ thông qua các đợt chào bán lần đầu ra công chúng ở Thượng Hải hoặc Thâm Quyến vào năm ngoái, với tổng vốn hóa hơn 700 tỷ nhân dân tệ. 59 công ty khác đang xếp hàng để được lên sàn, với quy mô gây vốn theo kế hoạch là hơn 120 tỷ nhân dân tệ.

Zhang, thuộc Đại học Toronto, nói rằng Trung Quốc cần tài năng và nguồn vốn tài chính nhất quán cho sự đổi mới dài hạn.

Ông nói: “Không có con đường tắt nào cho tiến bộ công nghệ. Bây giờ có vẻ như sự đổi mới độc lập là một chặng đường khá dài”.

Hồng Vân (Theo SCMP)