Tuần trước, Tổng thống Donald Trump đã nhanh chóng đưa ra hàng loạt lời đe dọa áp thuế đối với gần như mọi đối tác thương mại quan trọng của Mỹ. Đây là một màn phô diễn quyền lực hành pháp đầy mạnh mẽ, gợi nhớ đến những chính sách thương mại gây tranh cãi của ông trong nhiệm kỳ đầu tiên.

Tuy nhiên, cuộc chiến thương mại lần này của ông Trump có những nét khác biệt rõ rệt. Tham vọng tái cơ cấu thương mại toàn cầu của Tổng thống Trump giờ đây lớn hơn nhiều. Đối thủ - cả trong nước lẫn quốc tế - lại ở thế yếu hơn. Và những rủi ro kinh tế mà ông dường như sẵn sàng chấp nhận cũng lớn hơn đáng kể.

Ngay trong những ngày đầu nhiệm kỳ hai, ông Trump đã cam kết, hoặc thậm chí đe dọa, áp thuế đối với hơn 2.000 tỷ USD giá trị hàng hóa nhập khẩu, chiếm khoảng hai phần ba tổng giá trị hàng Mỹ mua từ nước ngoài. Ông ra lệnh cho các thành viên nội các tiến hành phân tích toàn diện chính sách thương mại của Mỹ trước ngày 1/4.

Báo cáo này sẽ bao gồm các thỏa thuận thương mại mà ông đã ký trong nhiệm kỳ đầu với Trung Quốc, Canada và Mexico, cũng như các vấn đề liên quan đến thuế toàn cầu và giá trị tiền tệ, nhằm phát triển một chiến lược "mạnh mẽ và đổi mới toàn diện".

Chủ nhật vừa qua, ông Trump tuyên bố sẽ áp thuế 25% lên hàng hóa từ Colombia, có hiệu lực ngay lập tức, sau khi chính phủ Bogotá từ chối cho hai máy bay quân sự Mỹ chở người di cư bị trục xuất hạ cánh. Ông cũng cảnh báo rằng sau một tuần, mức thuế sẽ tăng lên 50%.

Dù quyết định này có chính thức được thực hiện hay không vẫn còn phải chờ xem, nhưng ông Trump đã liên tục đề cập đến các loại thuế nhập khẩu mới trong hầu hết các phát biểu công khai kể từ khi nhậm chức lần hai.

Các nghiên cứu mà ông yêu cầu còn hé lộ khả năng ông sẽ sử dụng quyền lực tổng thống một cách sáng tạo hơn, bao gồm việc tăng gấp đôi thuế đối với một số cá nhân và công ty nước ngoài.

Chiến lược và bối cảnh mới

“Hiện tại, tình hình đã thay đổi đáng kể. Những lời đe dọa đã trở nên toàn diện hơn, và các ràng buộc pháp lý dường như ít bị coi trọng hơn”, ông Ed Gresser, cựu lãnh đạo bộ phận nghiên cứu kinh tế của Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ dưới thời ông Trump, nhận định. “Điều này cho thấy ông ấy cảm thấy rằng mình có quyền xây dựng một hệ thống thuế hoàn toàn mới mà không cần sự đồng thuận”.

So với nhiệm kỳ đầu, lần này Tổng thống Trump dường như sẽ hành động sớm hơn. Nếu trong nhiệm kỳ trước, ông đã mất một năm để áp thuế lên máy giặt và tấm pin năng lượng mặt trời nhập khẩu, thì trong nhiệm kỳ này, ông đe dọa áp thuế lên Trung Quốc, Canada và Mexico ngay từ ngày 1/2. Thậm chí, ông còn ám chỉ khả năng áp thuế lên hàng hóa từ châu Âu, Nga, Brazil, Ấn Độ và nhiều quốc gia khác.

Một điểm khác biệt quan trọng là đội ngũ cố vấn thương mại của ông Trump trong nhiệm kỳ hai được đánh giá đồng thuận hơn, không còn những mâu thuẫn gay gắt như trước. Các quan chức chủ chốt như Scott Bessent, người được đề cử làm Bộ trưởng Tài chính, và Howard Lutnick, ứng viên Bộ trưởng Thương mại, đều ủng hộ việc áp thuế nhập khẩu mới, dù có những khác biệt nhỏ về cách thức thực hiện.

Theo bà Lori Wallach, Giám đốc tổ chức Rethink Trade, "sự nhất trí trong đội ngũ lần này khiến tiến trình được đẩy nhanh hơn. Không có ai thực sự tìm cách phá hoại toàn bộ ý tưởng này".

Thay đổi về mục tiêu và động cơ

Trong nhiệm kỳ hai, ông Trump sử dụng công cụ thuế quan để theo đuổi các mục tiêu rộng hơn so với nhiệm kỳ đầu. Nếu trước đây ông tập trung giảm thâm hụt thương mại và đối phó với các hành vi thương mại mà ông gọi là "không công bằng" của Trung Quốc, thì giờ đây ông còn nhắm đến các mục tiêu phi kinh tế, như ngăn chặn dòng người và ma túy bất hợp pháp qua biên giới Mỹ.

Một mục tiêu quan trọng khác là thu về hàng trăm tỷ USD mỗi năm từ thuế quan để bù đắp khoản thâm hụt ngân sách do gia hạn cắt giảm thuế từ năm 2017, dự kiến hết hạn vào cuối năm nay.

Tuy nhiên, các chuyên gia lưu ý rằng môi trường kinh tế toàn cầu hiện nay cũng đặt ra nhiều thách thức hơn so với năm 2018. Kinh tế thế giới đang đối mặt với nguy cơ lạm phát cao, chuỗi cung ứng mong manh và căng thẳng địa chính trị leo thang. Theo ông Gregory Daco, nhà kinh tế trưởng tại EY-Parthenon, "các yếu tố cơ bản của nền kinh tế toàn cầu đã thay đổi đáng kể".

Trong bối cảnh đó, dù chính sách thương mại của Tổng thống Trump gây nhiều tranh cãi, nó vẫn phản ánh một xu hướng chung trong chính sách kinh tế Mỹ: sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc kinh tế. Với đội ngũ cố vấn chặt chẽ hơn và các đối thủ quốc tế bị suy yếu, ông Trump có vẻ tự tin bước vào cuộc chiến thương mại thứ hai với những nước đi quyết liệt hơn bao giờ hết.

Thuý Thanh (Theo The Washington Post)