(NB&CL) Vai trò đạo đức của báo chí truyền thông đã trở nên cấp thiết trong quản lý báo chí cũng như đời sống thông tin kỷ nguyên số hiện nay. Nhìn ra sự cấp thiết ấy nên luật Báo chí 2016 đã dành cả điều 8 của Chương I để quy định cho hoạt động của Hội Nhà báo và yêu cầu phải có Quy định về đạo đức trong hoạt động báo chí. Đó chính là sự tin cậy của Nhà nước với tổ chức Hội – đặc biệt ở góc độ đạo đức nghề nghiệp. 

Thực tế hoạt động của xã hội thì ngành, nghề nào cũng cần có đạo đức để chế tài và nhắc nhở hoạt động của các thành viên. Nhưng với nghề báo, chính do sự lan tỏa, tầm ảnh hưởng mà đạo đức trở nên quan trọng. Hơn nữa, báo chí là chữ nghĩa, là tư duy, là hành xử và ở thái độ của người viết cho nên luật không thể quy định chi tiết nhưng đạo đức thì bản thân mỗi con người đều có tòa án lương tâm của chính mình.

Thực hiện yêu cầu của luật pháp, hầu như trong cả năm 2016, Hội Nhà báo các cấp đã dành thời gian, công sức để xây dựng bộ Quy định về đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam gồm 10 điều, và nếu kết hợp cả những điều cấm của Luật Báo chí 2016 thì đủ điều kiện để xử lý tất cả các vi phạm.

Bây giờ xin dành đôi dòng để nói về sự phát triển của báo chí hiện nay. Mặc dù đang thực hiện quy hoạch báo chí nhưng việc sáp nhập, tinh giảm là nhỏ bé so với cấp phép ra đời. Mặc dù việc phát hành gặp nhiều khó khăn, nguồn thu bấp bênh nhưng số lượng tạp chí, báo điện tử ra đời không ngừng tăng. Vì sao vậy?

Mạng xã hội mặc nhiên đã thông tin cho báo chí. Báo mạng lên ngôi nhờ tương tác với mạng xã hội nên dễ làm hơn, kể cả việc kiếm tiền bất chính cũng dễ dàng hơn. Những điều đáng nói ở trên không có gì bất bình thường, nó chỉ phản ánh xu thế phát triển của thông tin mà mạng xã hội là một kênh thông tin cần thiết và không thể không tương tác…

Trong cuộc song hành này, công chúng luôn cần một hoạt động báo chí có chất lượng, làm chủ mặt trận thông tin bằng tính chính xác, tin cậy, khách quan và trung thực, không những thế, báo chí chính thống đưa tin phải định hướng dư luận, tạo cho được môi trường thông tin lành mạnh. Vậy, mạng xã hội giúp phần thông tin, còn việc của báo chí là kiểm chứng và phản ánh.

Đến đây thấy xuất hiện khả năng đang hiện hữu và làm suy giảm uy tín của báo chí chính thống đó là làm báo ăn theo, lười nhác và vi phạm đạo đức. Thể hiện ở mấy khía cạnh: đạo tin, ảnh mà không điều tra, xem xét tỷ mỉ tại nơi xảy ra sự kiện dẫn đến chủ quan, thiếu chính xác. Lấy tác phẩm của báo khác làm tác phẩm của báo mình. Để câu khách, đặt tít giật gân, đăng tải rồi gỡ bỏ vì mục đích vụ lợi v.v... Cũng vì mục đích kiếm tiền mà không ít tờ báo xa rời tôn chỉ mục đích như đã thể hiện trong giấy phép. Báo của ngành ít nói về ngành, tỉ lệ cân bằng khen chê chênh lệch dẫn đến hình ảnh ngành và địa phương bị méo mó v.v…

Luật Báo chí 2016 và 10 Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam đã ban hành và thực hiện từ 1/1/2017 đến nay. Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện như thế nào, hiệu quả đến đâu còn là câu hỏi cho mỗi cơ quan báo chí, tổ chức Hội và từng hội viên… Đơn cử, qua rà soát, thẩm định để cấp thẻ Hội viên Hội Nhà báo Việt Nam giai đoạn 2016 – 2021 cho thấy, tỷ lệ hội viên giảm đáng kể; qua thống kê các vụ nhà báo vi phạm pháp luật, vi phạm quy định đạo đức hoặc bị cản trở hành nghề thì số người là hội viên rất ít. Điều đó phản ánh một thực tế: Khâu quản lý hội viên chưa tốt, tổ chức kết nạp cho các nhà báo đủ điều kiện cũng chưa tốt, một khả năng nữa là phóng viên không tham gia Hội để dễ hoạt động không trong sáng hơn…

Để việc thực hiện luật và quy định đạo đức tốt hơn, chặt chẽ hơn và hiệu quả hơn, Ban Thường vụ Hội Nhà báo Việt Nam cho thành lập Hội đồng xử lý vi phạm đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam phù hợp pháp luật và Điều lệ hội. Theo đó, hội đồng có ở 2 cấp: cấp Trung ương và cấp tỉnh (cấp tỉnh gồm các Liên chi hội và chi hội trực thuộc Trung ương Hội).. Hội đồng bao gồm thành viên là lãnh đạo các cơ quan quản lý báo chí, báo chí, Hội Nhà báo và các thành phần liên quan khác. Hệ thống Ban kiểm tra các cấp là cơ quan thường trực giúp Hội đồng thực hiện nhiệm vụ theo Quy chế hoạt động của Hội đồng. Công việc này phù hợp Điều lệ Hội và nghề nghiệp.

Về cơ chế quản lý, xử lý như vậy đã có những tiến bộ và cơ bản đáp ứng yêu cầu thực hiện công tác giám sát thực hiện quy định đạo đức trong toàn bộ giới báo chí. Hiệu quả tùy thuộc vào chất lượng hoạt động của cấp hội, các cơ quan báo chí. Cụ thể, Hội đồng cấp tỉnh, LCH, chi hội sâu sát tại cơ sở. Mọi biểu hiện vi phạm đạo đức, pháp luật của người làm báo được ngăn chặn, cao hơn là xử lý. Đương nhiên, việc thành lập Hội đồng nhằm bảo đảm và bênh vực quyền hành nghề hợp pháp và chính đáng của hội viên, phóng viên, sau đó là sàng lọc từ chính đội ngũ những thành phần thoái hóa, biến chất làm tổn hại đến uy tín nghề nghiệp.

Triển khai việc thành lập Hội đồng xử lý vi phạm đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam cũng là dịp tốt để các cấp hội rà soát đội ngũ. Cương quyết đưa ra khỏi hội những nhân viên thiếu các điều kiện và mời tham gia những viên chức báo chí tích cực để góp phần cho Hội Nhà báo ngày càng vững mạnh.

Trong hoạt động báo chí hiện nay, cần thiết có kinh tế báo chí. Các cơ quan báo chí cần có nguồn thu để duy trì và phát triển đó là một thực tế. Để hoạt động báo chí trong sạch, liêm chính, các tổ chức Hội Nhà báo cần tham mưu với tòa soạn tách bạch giữa bộ phận quảng báo, huy động tài trợ v.v… với chuyên môn nghề nghiệp. Cử phóng viên đi cơ sở, thường trú cơ sở là những hội viên tốt, yêu cầu bắt buộc tham gia sinh hoạt tại tổ chức Hội Nhà báo địa phương theo quy định của điều lệ Hội và không làm kinh tế báo chí. Các tòa soạn, đơn vị liên doanh, liên kết, hợp tác trên cơ sở của các quy định, không coi việc hợp tác là điều kiện của tuyên truyền một chiều v.v…

Gần 70 năm tính từ ngày thành lập (21/4/1950 – 21/4/2017), chưa khi nào báo chí, tổ chức Hội Nhà báo có vai trò và những đóng góp thiết thực cho sự phát triển đất nước như hiện nay. Cũng là thời điểm mà hoạt động báo chí có những khiếm khuyết cần phải kê chỉnh. Tham gia Hội và là hội viên, từng cơ quan báo chí, từng cấp hội quan tâm quản lý, giáo dục, nghiêm khắc trong xử lý vi phạm, chắc chắn hình ảnh báo chí Việt Nam dù trong thời đại số hóa, bùng nổ thông tin cũng sẽ sáng ngời như truyền thống vốn có.

Phan Hữu Minh

Uỷ viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Kiểm tra, Hội Nhà báo Việt Nam