Sự kiện được kỳ vọng sẽ tiếp tục làm rõ thêm quãng đời hoạt động cách mạng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc ở nước ngoài thông qua việc Người đã sử dụng báo chí như một “công cụ sắc bén”. Cuộc tọa đàm góp phần lan tỏa thêm tư duy, phong cách, giá trị nhân văn, đạo đức báo chí Hồ Chí Minh - một kho tàng quý báu mà Người để lại cho các thế hệ người làm báo ngày nay và mai sau.

Những lá thư gửi đi và niềm hy vọng đến…

Đó là những lá thư được Bảo tàng Báo chí Việt Nam gửi đi liên tục trong quá trình sưu tầm tìm kiếm tài liệu về Le Paria. Cuộc hành trình ấy đã gặt hái “quả ngọt” khi tờ Le Paria số 1 đã chính thức có mặt tại Bảo tàng trước thềm kỷ kiệm 100 năm ngày báo Le Paria xuất bản số đầu. Với sự giúp đỡ của Thư viện Quốc gia Pháp, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp, Bảo tàng Hồ Chí Minh, hiện Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã sưu tầm được trên 30 số Le Paria (bản số hóa) trong đó có số đầu tiên xuất bản ngày 1/4/1922 và số cuối cùng (số 38) xuất bản 1/4/1926. Các số báo này sẽ được giới thiệu rộng rãi đến công chúng trong sự kiện sắp tới.

Là một tờ báo xuất bản ở Pháp từ 1 thế kỷ trước, lại chịu sự kiểm soát gắt gao của chính quyền Pháp thời đó nên việc tìm lại những tư liệu này là một trong những công đoạn vất vả nhất vì tài liệu, hiện vật về báo Le Paria rất ít. Trước những sức ép về thời gian và áp lực trong triển khai nhiệm vụ, nên để phục vụ cho sự kiện tọa đàm và trưng bày kỷ niệm 100 năm báo Le Paria (Người cùng khổ) xuất bản số đầu ngày 1/4/1922, một dấu mốc rất đặc biệt trong phong trào giải phóng dân tộc ở nước ta và các nước thuộc địa của Pháp thì lãnh đạo Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã tổ chức họp và phân công các bộ phận triển khai nhiệm vụ, trong đó vừa thực hiện song song việc tổ chức nội dung tọa đàm, vừa sưu tầm tài liệu, hiện vật trong và ngoài nước liên quan đến báo Le Paria.

Được lãnh đạo Bảo tàng giao nhiệm vụ quan trọng này, thạc sỹ Thân Quang Minh - cán bộ Bảo tàng cho biết: “Các nguồn trong nước không có nhiều, chính vì vậy, Bảo tàng đã tập trung khai tác từ các nguồn ở nước ngoài. Bảo tàng đã gửi thư trao đổi với một số cơ quan lưu trữ ở Pháp như Thư viện quốc gia, Trung tâm lưu trữ quốc gia và tiếp tục nhận được sự hỗ trợ nhiệt tình của các đồng nghiệp từ châu Âu, trong đó Thư viện quốc gia Pháp cung cấp 25 số báo. Tuy nhiên, qua liên hệ và tra cứu thì các cơ quan này không có tờ số 1 mà mục tiêu hàng đầu chúng tôi đặt ra là phải tìm được tờ đầu tiên này.

Các lá thư được tiếp tục gửi đi tới các trung tâm lưu trữ khác ở Pháp, Mỹ, Anh và thật may mắn được sự hỗ trợ của bà Fabienne Muddu từ Bảo tàng lịch sử di trú Pháp, tôi đã được giới thiệu và có cơ duyên gặp gỡ bà Olivia Pelletier, chuyên gia lưu trữ phụ trách kho tư liệu về Đông Dương thuộc Trung tâm lưu trữ quốc gia hải ngoại của Pháp và được tiếp cận kho tư liệu về Việt Nam, trong đó tìm thấy tờ Le Paria số 1. Với sự giúp đỡ của cơ quan bạn, một bản số hóa chất lượng cao của Le Paria số đầu tiên này đã được vị chuyên gia người Pháp trao tặng Bảo tàng Báo chí Việt Nam.

Tiếp nhận tờ Le Paria số 1, do lãnh tụ vĩ đại Nguyễn Ái Quốc là một trong những người sáng lập và từng làm chủ nhiệm kiêm chủ bút, chúng tôi trân quý tấm lòng của bà Olivia Pelletier và Trung tâm lưu trữ hải ngoại Pháp đã gìn giữ nhiều năm nay và hứa sẽ phát huy hiệu quả giá trị di sản của tờ báo này”.

Lan tỏa tinh thần làm báo cách mạng của Nguyễn Ái Quốc

Thạc sỹ Quang Minh cũng cho biết thêm, đến thời điểm này, song song với công tác sưu tầm phục vụ trưng bày, Bảo tàng đã và đang xây dựng nội dung phục vụ tọa đàm, trong đó mời các chuyên gia lịch sử, chuyên gia từ Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng, chuyên gia đến từ các bảo tàng, các trường đào tạo báo chí tham gia phát biểu tham luận. Bảo tàng kỳ vọng, qua tham luận, các đại biểu sẽ tiếp tục làm rõ thêm quãng đời hoạt động cách mạng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc ở nước ngoài thông qua việc sử dụng báo chí là “công cụ sắc bén” của Người.

Bên cạnh đó, các tham luận sẽ phân tích bối cảnh xuất hiện báo Le Paria; mục đích, nội dung và tác động của báo; giá trị định hướng phát triển báo chí cách mạng. Một kỳ vọng nữa là tọa đàm có thể góp phần lan tỏa thêm tư duy, phong cách, giá trị nhân văn, đạo đức báo chí Hồ Chí Minh là một kho tàng quý báu Người để lại cho các thế hệ người làm báo ngày nay và mai sau.

Quả thực, nhìn những tờ báo quý báu đang được sắp xếp trưng bày tại bảo tàng với những dấu ấn đặc biệt của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - linh hồn của tờ Le Paria thật không khỏi xúc động. Điều ấn tượng nhất trong các số báo ấy chính là nội dung những bài báo của Nguyễn Ái Quốc đã góp phần thức tỉnh nhân dân các nước thuộc địa đứng lên đấu tranh chống áp bức, bất công và chỉ ra con đường giải phóng cho họ.

100 năm trước, người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc đã cùng các nhà hoạt động cách mạng quốc tế đến từ các nước thuộc địa khác của Pháp như Algeria, Tunisia, Morocco… lập Hội liên hiệp thuộc địa và xuất bản tại Pháp tờ Le Paria (Người cùng khổ). Tờ báo được in trên khổ giấy 36x50cm với tên báo được kéo dài suốt cả trang báo. Tên báo được viết bằng ba thứ tiếng: chính giữa, nổi bật nhất được viết bằng tiếng Pháp, chữ Ả rập ở bên trái và chữ Hán ở bên phải được dịch thành “Lao động báo”.

Dưới tên báo là hàng chữ tiêu đề báo viết bằng tiếng Pháp là “Diễn đàn của các dân tộc thuộc địa” sau đổi thành “Diễn đàn của vô sản thuộc địa”; “Cơ quan của các dân tộc bị áp bức ở các thuộc địa” và cuối cùng là “Cơ quan của Hội Liên hiệp thuộc địa”… Số lượng in báo Le Paria không cố định, dao động từ 1.000 bản đến 5.000 bản. Báo được phát hành tại Pháp, có một số theo các tàu viễn dương phát hành đến Đông Dương và các nước thuộc địa…

Quan sát trên Le Paria, Nguyễn Ái Quốc viết nhiều bài thuộc nhiều thể loại khác nhau như tin tức, bình luận, xã luận, truyện ngắn, dịch thuật, tiểu phẩm, tranh vẽ,… Những bài báo của Người không chỉ vạch trần chính sách áp bức bóc lột đến tận xương tủy của thực dân Pháp đối với nhân dân Việt Nam, nhân dân Đông Dương mà còn chỉ rõ bộ mặt xấu xa tàn bạo của chủ nghĩa thực dân đối với nhân dân các nước thuộc địa khác trên thế giới với nhiều cách thức khác nhau, từ bài viết đến ký họa...

Cán bộ Bảo tàng Nguyễn Văn Ba - phụ trách việc trưng bày các số báo cho biết: “Trong các số báo Le Paria sưu tầm được, ấn tượng nhất số 36-37, ra tháng 9-10, năm 1925 có bài viết kèm ký họa: Những trò lố hay là Va ren và Phan Bội Châu của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Đây là tác phẩm đã được in trong sách giáo khoa môn Ngữ văn cấp trung học cơ sở, vì vậy đã trở nên rất quen thuộc với nhiều người. Bằng những nét vẽ hết sức sinh động, mộc mạc lột tả được thần thái, hành vi của nhân vật, thông điệp giản dị, dễ hiểu, đôi khi người đọc không biết chữ Pháp nhưng nhìn tranh ký họa của Người vẫn có thể hiểu được nội dung, vấn đề được đề cập. Thông qua cách diễn tả sự kiện bằng tranh, Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã vạch rõ hành động bắt bớ bỉ ổi của Thực dân Pháp và cổ động phong trào nhân dân Việt Nam đòi thả chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu…”.

Có thể nói, báo chí đã trở thành một vũ khí sắc bén để Người sử dụng và phát huy hiệu lực to lớn của nó, kết hợp với các hoạt động khác của Người, chống lại mọi kẻ thù của dân tộc và giai cấp, thức tỉnh và động viên quần chúng đứng lên góp sức vào cuộc đấu tranh giải phóng. Nói như luật sư Max Clainville Blonconrt: “Nguyễn Ái Quốc đã đóng góp rất nhiều cho tờ báo… Tất cả những bài và tranh ký tên Nguyễn Ái Quốc trên báo Le Paria mang một màu sắc đặc biệt: đó là tinh thần đấu tranh cách mạng triệt để và quyết tâm chống chủ nghĩa thực dân. Xem, đọc bài và tranh đó người ta thấy rõ tác giả có một tinh thần tiến công rất chủ động và rất thông minh”…

Nhìn những tờ báo ý nghĩa này với những người làm báo hôm nay là những giá trị vô giá bởi những tác phẩm ấy có một nguồn năng lượng lan tỏa mạnh mẽ, bền vững, trở thành động lực cho sáng tạo, cho tinh thần “dùng ngòi bút làm vũ khí chiến đấu sắc bén”.

Sông Mây